Streven. Jaargang 22

[p. 672]

Suriname en Nederland
Ivo van Trigt

De gemiddelde Nederlander weet weinig van de Rijksdelen in de West en interesseert er zich ook nauwelijks voor.

Helemaal onbegrijpelijk is dat niet.

Veel stellen die twee Rijksdelen nu eenmaal niet voor. Goed: de oppervlakte van Suriname mag vier maal zo groot zijn als die van Nederland zelf, maar meer dan een brok rauw oerwoud is het nauwelijks. Het wordt verondersteld rijk in zijn bodemschatten te zitten, maar wanneer die bodemschatten er ooit uit zullen komen is nog steeds een open vraag. De Nederlandse Antillen vormden gedurende de Tweede Wereldoorlog en in de eerste jaren daarna een welvarende eilandengroep dank zij hun olieraffinaderijen, maar die welvaart is niet beklijfd. Het zijn nu eilanden geworden die hard moeten ploeteren om het hoofd boven water te houden. Veel mensen wonen er ook niet in deze gebieden; in beide samen ternauwernood een half miljoen. Waarvan er nog een groot aantal in uiterst armoedige omstandigheden leven of staan te trappelen om als gastarbeiders naar Nederland te worden uitgezonden. Veel eer valt er aan deze Rijksdelen dus niet te behalen om van revenuen - zoals indertijd uit Indië - maar helemaal te zwijgen. Alleen wanneer zij af en toe in het nieuws komen, wil de gemiddelde Nederlander zich nog wel eens een ogenblik bezighouden met wat daar in werkelijkheid gebeurt.

Dat nieuws is echter zelden erg opwekkend. Het gereed komen van een paar vliegveldjes midden in het Surinaamse oerwoud of het openen van een nieuw hotel op de Nederlandse Antillen mag voor deze gebieden zelf bijzonder belangrijk zijn, de Nederlandse kranten en het Nederlandse publiek worden er niet koud of warm van. Zodra zich echter in deze Rijksdelen politieke moeilijkheden of ongerechtigheden voordoen, raakt de Nederlandse pers in rep en roer en begint de publieke opinie zich met de West bezig te houden. Niet ernstig en niet langdurig, want het zijn toch allemaal maar stormpjes in een glas water, maar wel met een zekere ondertoon van wrevel. Zo in de trant van: dat maakt maar ruzie onder elkaar, dat zit elkaar maar politieke vliegen af te vangen alsof er niets beters te doen valt - en wij maar betalen! En wij maar hopen, dat ons geld tenminste besteed wordt overeenkomstig zijn bestemming en niet in de zakken van de heren machthebbers daarginds verdwijnt! Dat alles uitmondend in de kardinale vraag: Wat doen wij eigenlijk nog in die contreien?

[p. 673]

Laat ze uit het Koninkrijk ophoepelen als ze ruzie willen maken!

Dit laatste geldt voor Suriname in het bijzonder.

In de jaren toen het hun nog goed ging, speelden de Nederlandse Antillen zo'n beetje de rol van de lachende lastposten in het Koninkrijk. Sedertdien echter is het lachen hun min of meer vergaan; zij voelen zich in sterker mate op het Koninkrijk aangewezen en zij hebben bovendien een onmiskenbaar talent om hun spel listig te spelen, ondoorzichtig voor het gewone Nederlandse publiek. De dagen van verkiezingshetze tegen de Nederlanders en van grove pogingen tot beïnvloeding van de stembusresultaten zijn daar voorbij. Zij houden zich koest.

In Suriname echter liggen de zaken anders. Veel grover. Vooral sedert de heer Pengel daar aan het bewind is gekomen.

Grover liggen de zaken daar namelijk in zoverre, dat dwars door de bevolking heen een duidelijke en scherpe raciale tegenstelling loopt en 's heren Pengels optreden wekt maar al te zeer de indruk, dat hij er niet op uit is die tegenstelling te verzachten.

Niet, dat de gemiddelde Nederlander daar nu enig idee van heeft. Wat hij in de kranten leest, heeft vrijwel uitsluitend betrekking op incidentele moeilijkheden die door het bewind Pengel worden opgeroepen. Maar al die moeilijkheden houden verband met het éne punt waar het in Suriname politiek om gaat: de strijd om de macht....

De incidentele moeilijkheid die zich gedurende de maand februari in Suriname heeft geopenbaard, ligt op het terrein van de arbeidsverhoudingen in het onderwijs. In januari zijn eensklaps de leraren van het middelbaar onderwijs in staking gegaan, in februari prompt gevolgd door alle leerkrachten op de lagere scholen. Hun salarispositie was onhoudbaar geworden, meenden zij; zij werden zwaar bij andere overheidsdienaren achtergesteld en van alle mooie beloften die de Regering Pengel hun in de loop van de laatste jaren had gedaan, werd er niet één ingelost.

Op zichzelf is dit een nare zaak. Vooral in een ontwikkelingsland. Men is het er nu langzamerhand wel algemeen over eens, dat ontwikkelingshulp niet in de eerste plaats een kwestie is van industrieën naar zulke landen aandragen, maar van het versterken der economische weerstandskracht. En een der belangrijkste, zo niet hét belangrijkste middel om die weerstandskracht te versterken is het onderwijs. Goed onderwijs moet de grondslag vormen niet alleen voor de vorming van een behoorlijke voorraad eigen geschoolde arbeidskrachten, maar ook van alle andere ontwikkelingshulp. Wat helpen hygiënische verzorging en verbetering van de woningbouw als de bevolking niet voldoende ontwikkeld is om te beseffen wanneer zij medische hulp moet inroepen, hoe zij een behoorlijke woning moet gebruiken, hoe zij machines moet hanteren en gebruik kan maken van moderne landbouwmethoden? Hoe moet men haar dit bijbrengen als zij de kunst van het lezen niet machtig is? Het onderwijs is de hoeksteen van de ontwikkelingshulp.

Dit geldt ook voor Suriname. Wie eenmaal heeft gezien hoeveel persoonlijke

[p. 674]

opofferingen vele Surinaamse onderwijskrachten zich moeten getroosten om hun leerlingen de elementaire beginselen van lezen, schrijven en rekenen bij te brengen en aan de andere kant hoeveel moeite de kinderen, vooral buiten de éne stad Paramaribo zich geven om geen lessen te missen; wie de dorst naar scholing in dit land eenmaal heeft gepeild, kon niet anders dan met ontsteltenis kennis nemen van de berichten over het uitbreken en het voortduren juist van deze staking.

Dat de Regering Pengel het dáárop heeft laten aankomen is niets meer of minder dan een schrijnend getuigenis van onvermogen tot behoorlijk beleid. Wáár zij het vele geld dat Nederland heeft moeten schokken, voor heeft gebruikt, mag de hemel weten, maar zij heeft ondanks dat vele geld de meest essentiële vorm van ontwikkelingswerk verwaarloosd. Zij heeft die werkers in de ontwikkelingshulp die het allermeest noodzakelijk zijn, de leraren en de onderwijzers, schromelijk onderbetaald, gepaaid met loze beloften en daardoor een schandelijk zware wissel getrokken op hun beroepsidealisme. Met het gevolg dat de kinderen de dupe zijn geworden - niet alleen van die staking, maar ook van de maandenlange onrust en de jarenlange onbehaaglijkheid die aan deze staking vooraf zijn gegaan. De kinderen, voor wier toekomst zij de verantwoording draagt. Geen vliegveldjes in het oerwoud, geen landbouwnederzettingen in ‘Wageningen’ en geen Brokopondoproject kunnen dit goedpraten.

De wrangheid van dit conflict wordt nog versterkt door de persoonlijke rol die ministerpresident Pengel erin heeft gespeeld.

Uit dit conflict is weer eens duidelijk gebleken, dat Pengel er de man niet naar is om de behandeling van belangrijke staatszaken aan zijn ministers in de betreffende Departementen over te laten. Hij doet zoveel mogelijk alles zelf. Over de salariëring van de onderwijzers werd niet onderhandeld met een minister van Onderwijs maar met de heer Pengel. Het was de heer Pengel persoonlijk, die de onderwijzers zoet hield met beloften die hij kennelijk niet voornemens was na te komen.

Eveneens naar aanleiding van dit conflict is weer eens bijzonder pijnlijk de vreemde situatie aan het licht gekomen, waarin de heer Pengel zich bevindt doordat hij behalve het premierschap ook nog het voorzitterschap bekleedt van de grootste Surinaamse vakcentrale, die zich de Surinaamse Werknemers Moederbond noemt en waarbij óók de vakbonden van het overheidspersoneel zijn aangesloten. Voor het overheidspersoneel is Pengel dus én werkgever én vakbondsleider! Een volkomen idiote combinatie, die terecht niet alleen bevreemding maar ook verontwaardiging heeft gewekt niet slechts bij de stakende onderwijzers, maar ook zowel onder de andere vakbonden, die met sympathiestakingen hebben gedreigd, als eveneens elders, in Nederland.

Tenslotte is een verder verband met dit conflict óók nog weer eens naar voren gekomen hoe de heer Pengel persoonlijk met de gelden van het Rijksdeel Suriname omspringt. De onderwijzers hebben luid ruchtbaarheid gegeven aan het feit dat hij zich een dubbel ministerssalaris heeft laten uitbetalen omdat hij ad interim tevens de portefeuille van economische zaken heeft beheerd. Zij

[p. 675]

hebben hem ervan beschuldigd somtijds met een ‘gevolg’ van tegen de veertig mensen reisjes naar Nederland te hebben ondernomen, waarbij aan protserig gedoe geen kosten werden gespaard - zulks terwijl de onderwijzers op een houtje konden bijten.

Dit alles heeft Suriname de laatste maand hoogst ongunstige publiciteit opgeleverd. Zelfs de Tweede Kamer is in actie gekomen en heeft vragen gesteld. Maar of die vragen iets anders zullen zijn dan het gebruikelijke middeltje om de publieke opinie een kluifje toe te werpen en verder de zaken blauw blauw te laten moet nog worden afgewacht.

De vraag waar het om gaat is of iemand de moed heeft in de achtergrond van dit alles te duiken en daar nu eindelijk eens een principiële discussie over te ontketenen. Het wordt de hoogste tijd.

Pengel regeert! - Dát is het punt waar het om gaat.

Pengel regeert - dat betekent in de eerste plaats dat het beleid in Suriname niet wordt bepaald door een kabinet Pengel, maar door Pengel hoogstpersoonlijk. Zodra op een of ander terrein van regeringsbeleid belangrijke beslissingen moeten worden genomen, komen de heren ministers daar niet of nauwelijks aan te pas; dan neemt de heer Pengel de zaak in eigen handen. Het conflict met de onderwijzers heeft dat voldoende aangetoond.

Pengel regeert - dat betekent vervolgens, dat de heer Pengel geen vreemde goden naast zich duldt. Overal in de vrije wereld vormen de vakverenigingen machtsorganen die geheel los staan van de Regering. Machtsorganen van het vrije maatschappelijke leven. Niet echter in Suriname, waar de heer Pengel ook de vakverenigingen aan zich tracht te kluisteren door een soort personele unie, die hem de waarborg moet verschaffen dat deze ‘vrije’ machtsorganen niet tegen hem zullen opponeren. Ook dát is duidelijk gebleken uit het conflict met de onderwijzers.

Pengel regeert - dat betekent: hij beschikt naar welgevallen als heer en meester over al degenen die in overheidsdienst staan. Hij verplaatst leraren die hem niet aanstaan; hij weigert uitreismogelijkheden aan stakende onderwijzers die hij op een of andere manier in zijn macht heeft; hij verhoogt salarissen waar hij dat om partijpolitieke redenen dienstig acht en hij vertikt het beloften na te komen wanneer zijn partij daar geen politiek belang bij heeft. Dit alles hebben de onderwijzers zonder omhaal van woorden duidelijk naar voren gebracht. Pengel regeert - dat betekent, dat hij, ongeacht de ravage die zijn beleid dreigt aan te richten, rustig op zijn brede stoel blijft zitten. Dat het onderwijzersconflict ontevredenheid heeft teweeg gebracht in veel bredere kringen dan die der onderwijzers zelf, ligt voor de hand. De heer Pengel heeft dit quasi op zijn eigen eer getrokken door het ontslag van zijn kabinet aan te bieden. Maar het is (nog) niet bij hem opgekomen om over deze moeilijkheden zelfs maar een discussie in de Staten uit te lokken of (wat nog meer voor de hand lag) de Staten te ontbinden en nieuwe verkiezingen uit te schrijven om vast te stellen in hoeverre de gebeurtenissen van februari zijn vertrouwen bij de kiezers hebben ondermijnd. Iets wat, gezien de reacties in zijn eigen partij, zéér wel moge-

[p. 676]

lijk lijkt. Hij meende drommels goed te weten, dat bij de tegenwoordige constellatie in de Staten de vorming van een Regering zonder hem onmogelijk is. Zijn ontslagaanvrage was niet meer dan een quasi-democratische farce. Inmiddels is door het krachtig optreden van de goeverneur deze farce mislukt.

Pengel regeert - dat betekent, dat Pengel, de exponent bij uitstek van het Creoolse element in de Surinaamse samenleving, de macht in handen heeft en er eenvoudig niet aan denkt zich die macht te laten ontglippen omdat dit het einde zou kunnen betekenen niet alleen van zijn persoonlijke macht maar ook van de macht der Creolen, die hij vertegenwoordigt.

Het is namelijk zo, dat het Creoolse element in de Surinaamse samenleving aan de verliezende hand is. De ‘Hindustani’, die na de slavenbevrijding uit het toenmalige Brits Indië werden geronseld om de arbeidsplaatsen in te nemen die de bevrijde en wegtrekkende slaven op de plantages openlieten, hebben zich tot een sterke bevolkingsgroep ontwikkeld. Numeriek sterk doordat zij grote gezinnen hebben gekweekt. Sterk bovendien door hun arbeidzaamheid, hun spaarzaamheid en hun intelligentie. Lange tijd hebben de Creolen, de afstammelingen van de bevrijde slaven, zich in een overheersende positie bevonden; die positie is thans grondig ondermijnd. Hoe grondig, dat weet niemand precies, behalve de heer Pengel, die de resultaten van de laatste volkstelling zorgvuldig onder zich heeft gehouden, naar men algemeen aannam om aan de hand daarvan het Surinaamse kiesstelsel met zijn districtenindeling zodanig in te richten, dat zijn Creolen de meerderheid in de Staten zouden behouden. Het schijnt echter wel vast te staan, dat de Aziaten - dat zijn de Hindustanen en de Javanen samen - reeds over de rand van de meerderheid uit zijn gegroeid. Pengel heeft - mogelijk door zijn manipulaties met het kiesstelsel - nog steeds weten te verhinderen dat deze ontwikkeling in de samenstelling van de Staten tot uitdrukking is gekomen. Maar hoe lang hij dat nog zal kunnen tegenhouden is een open vraag. Zou hij werkelijk zijn premierschap neerleggen of zou hij zijn meerderheid in de Staten werkelijk aan een toetsing door de kiezers onderwerpen, dan zou hij wel eens een ontwikkeling kunnen verhaasten, die hij met alle geweld wil tegenhouden. Een ontwikkeling, die het einde zou inluiden van de Creoolse overmacht.

Pengel regeert - dat betekent, dat hij een machtsstrijd aan het voeren is tegen de Hindustani. Een machtsstrijd, die zich weliswaar nog niet uit in daden van geweld. Tot een openlijke rassenstrijd, zoals die tot voor enkele jaren in het belendende Brits Guyana woedde en zoals deze dáár nog steeds latent onder de grond dreigt, is het in Suriname nog niet gekomen. Mogelijk omdat de Hindustani in Suriname meer vertrouwen in de Nederlandse Regering koesteren dan de Hindustani in Brits Guyana koesterden in de Engelse Regering. Maar het is de grote vraag of als puntje bij paaltje komt, de heer Pengel voor het gebruik van geweld en van onrecht zal terugdeinzen om zijn macht en die van de Creolen veilig te stellen.

In dit licht moet men ook de houding van de heer Pengel tot Nederland zien. Pengel weet maar al te goed, dat Nederland zich het uitbreken van een rassen-oorlog binnen zijn Koninkrijk niet kan veroorloven. Hij is dan ook al jaren

[p. 677]

lang bezig met pogingen om Suriname los te maken uit het Koninkrijk. Helemáál los, dat kán natuurlijk niet; dat zou vanwege de miljoenen die Nederland nog steeds zo goed is in zijn ‘ontwikkelingsprojecten’ te stoppen, een financiële strop kunnen worden. Pengel kijkt wel uit. Maar al jarenlang is hij aan het hakken op de bestaande bindingen met Nederland. Bij de tweede Ronde Tafel Conferentie had hij een rede voorbereid, waarin hij openlijk verklaarde, dat Suriname niets meer of minder eiste dan de Dominion Status. Aan het ferme optreden van de Nederlandse Vice-Minister-President, Mr. Korthals, is het toen te danken geweest dat hij ijlings deze passage uit zijn rede heeft geschrapt. Maar sedertdien is hij aan het wurmen gebleven. Hij gebruikt iedere gelegenheid die hij kan vinden om tegen het bestaande Statuut aan te schoppen. De reden is duidelijk: Nederland kan krachtens dit Statuut ingrijpen wanneer de Regeringen van de Rijksdelen zich tegen de mensenrechten of tegen de beginselen van ordelijk bestuur vergrijpen. Bovendien staat de landsverdediging onder het bevel van Nederland. Wat de heer Pengel met de Hindustani van plan is weet niemand, maar de wijze waarop hij steeds weer probeert om onder de erecode van het Koninkrijk uit te komen, wettigt de veronderstelling dat hij niet veel goeds in het schild voert.

Wordt het langzamerhand niet tijd dat de gemiddelde Nederlander zich eens wat meer dan incidenteel gaat interesseren voor de gang en de stand van zaken in de Overzeese Rijksdelen? Eens wat meer aandacht schenkt aan het beleid dat Nederland tegenover deze Rijksdelen voert?

Met name de vraag eens onder ogen te zien of dat beleid niet langzamerhand ál te veel begint te lijken op een beleid van handjeplak.

Wanneer men alles wat zich in en om dit beleid afspeelt gedurende een aantal jaren heeft gevolgd, krijgt men hoe langer hoe meer de indruk dat zich in de hogere échelons van het Koninkrijksbestel een soort reisclub heeft gevormd. De ene minister na de andere acht zich geroepen of wordt uitgenodigd tot een bezoek aan de West, soms voor aangelegenheden die met Koninkrijkszaken maar bitter weinig te maken hebben. Onze Vice-Minister-Presidenten zitten om de haverklap ginds en de ministers van ginds zitten eveneens om de haverklap hier. Van de weeromstuit is ook het Parlement tot de reisclub toegetreden; ieder jaar ontmoeten de ‘deskundige’ leden van Eerste en Tweede Kamer hun collega's uit de Staten der beide Rijksdelen. Vanzelfsprekend kunnen zulke belangrijke figuren als de leden van de Culturele Adviesraad daarbij niet achterblijven. Om tenslotte van de ambtenaren en semi-ambtenaren die met de West te maken hebben, maar te zwijgen. Al dat gereis kost ettelijke tonnen per jaar, zo niet enkele miljoenen, want spaarzaam zijn de heren geen van allen. Uiteraard is het de bedoeling, dat deze reizen tot ‘vruchtbare besprekingen’ leiden. Van die vruchtbaarheid blijkt echter maar bitter weinig. Men krijgt veeleer de indruk dat het allemaal meer gaat om het opdoen van persoonlijke indrukken en het aanknopen van persoonlijke relaties om op die manier te weten te komen waar men over spreekt wanneer men zich met zaken van het Koninkrijk bezig houdt. Men schijnt echter niet te beseffen, dat dit aanknopen

[p. 678]

van persoonlijke relaties ook een ernstig gevaar inhoudt. Het gevaar, dat zich uit die persoonlijke contacten een ‘establishment’ ontwikkelt waarin men elkaar angstvallig de hand boven het hoofd houdt, alles probeert van elkaar te ‘begrijpen’ en dienovereenkomstig te vergeven. Het gevaar, dat men de grens der terughoudendheid, de grens van de reserve overschrijdt, die juist in de politiek van bijzonder groot belang is. Langs die weg belandt men in de handjeplak-politiek. Die in de Koninkrijkssfeer tot uiting komt in een houding van de vinger op het mondje. Niet te open praten, geen bedenkingen, geen vragen-op-de-man-af, anders zou men daar eens boos kunnen worden.

Dit nu is een kwalijke politiek in het bijzonder ten aanzien van Suriname. Nog meer in het bijzonder ten aanzien van de heer Pengel.

Reeds enkele malen is deze politicus zich de laatste tijd aan uitlatingen te buiten gegaan die verontrusting hebben gebracht onder de Hindustaanse Surinamers. Uitlatingen die men als zorgvuldig verkapte dreigementen kon opvatten. Uitlatingen die nog weer eens bevestigden wat iedereen weet: dat er onder de oppervlakte van de politiek een rassenstrijd gaande is, die op een ongelegen ogenblik naar boven kan komen. Nederland heeft echter bij het bekend worden van deze uitlatingen zorgvuldig een andere kant op gekeken.

Naar aanleiding van de stakingsmoeilijkheden zijn nu weer stemmen opgegaan voor het verbreken van de banden met dit Rijksdeel. Nederland moet nu maar eens zijn tanden aan de heer Pengel laten zien.

Daarbij ziet men echter over het hoofd, dat men op die manier de heer Pengel juist in de kaart speelt. Pengel wil zoveel mogelijk de vrije hand hebben in Suriname, anders wordt hij vroeg of laat onherroepelijk door de Hindustani onder de voet gelopen. Als Nederland hem wat men noemt de ‘gouden handdruk’ geeft - afscheid van hem neemt uit het Koninkrijk, maar hem een troostprijs meegeeft voor zijn ‘ontwikkelingshulp’ - heeft hij het beste bereikt wat hij had kunnen hopen. Geld en de vrijheid om zonder Nederland als potentiële pottenkijker zijn beleid te voeren, dat op de suprematie der Creolen is gericht. Een dergelijke ‘gouden handdruk’ zou van Nederland weinig minder zijn dan verraad aan de Hindustanen.

Een dergelijk gebaar van ‘flinkheid’ en ‘doortastendheid’ zou volkomen misplaatst zijn.

Maar het zou evenzeer misplaatst zijn wanneer Nederland doorgaat met een politiek van de vinger op het mondje. Er zal duidelijke taal moeten worden gesproken. Duidelijke taal over de besteding van de ontwikkelingshulp, nu zonneklaar is gebleken dat de Surinaamse Regering in de persoon van de heer Pengel niet van zins is deze voor het allereerst noodzakelijke, het onderwijs, te besteden. Duidelijke taal over een kiesstelsel dat er kennelijk op is gericht één raciale bevolkingsgroep achter te stellen bij een andere. Duidelijke taal over de toekomst van de Hindustanen.

Daarmee alleen kan Nederland tonen wat het mans is.

In hemelsnaam dan maar wat minder reisjes en wat minder establishment.

Utrecht, 1 maart 1969