Streven. Jaargang 22

[p. 669]

Een boodschap uit de hemel voor de aarde
Ben Hemelsoet

Slechts bepaalde gedeelten van de evangeliën worden waardig gekeurd om met Pasen te worden voorgelezen, en op de zondagen daarna. Deze keuze is beperkt, en zij lijkt met het gegeven van Pasen samen te hangen. De evangelisten zelf wijden er slechts één, hoogstens twee hoofdstukken aan. Het wekt de schijn dat zelfs de evangelisten er niet goed raad mee hebben geweten, dat ook zij ietwat in verwarring zijn geraakt tegenover deze gebeurtenissen op de drempel van het licht, bij de aanvang van het leven van Jesus in Zijn heerlijkheid, bij het aanlichten van die gerekte sabbat, hetgeen heet: op de eerste dag der week. De balsemgeur en de grote steen bundelen alle aandacht, twintig man kunnen ternauwernood de steen wegrollen, meldt een tekstvariant bij Luc. 23, 53. De herinnering aan Homerus (Od. 9, 20) blijkt sterker dan het getuigenis van Jesus die verrezen is.

De verhalen van de verschillende evangelisten zijn onderling niet te vergelijken. Zij kúnnen niet met elkander worden vergeleken, alle reconstructiepogingen ten spijt. De verhalen hebben alle het onverwacht plotselinge, het tegenstrijdige, ze lijken uiteengeslagen.

Alle naarstig zoeken achter de tekst om eerder dan het evangelie bij het lege graf te geraken, mislukt. Sommigen wenden zich teleurgesteld af, spreken van een verzameling persoonlijke herinneringen die betrekking hebben op die eerste dag van de week, die dan toch eigenlijk niet bij de officiële kerkelijke katechese zouden horen.

De lezer van het evangelie in de evangeliën weet dat ieder van de evangelisten niet slechts enkele pericopen aan de Paasmorgen wijdt, maar dat ten diepste heel zijn evangelie één getuigenis is aangaande Jesus die verrezen is. Ieder evangelie is predicaat van Jesus die verrezen is; ieder evangelie wordt geschraagd door de belijdende vooronderstelling dat deze Jesus zetelt aan de rechterhand van de kracht Gods.

De onderscheiden wijze waarop zij dit ter sprake brengen, lijkt gemakkelijker te verdoezelen bij de verhalen tot en met het lijden van Jesus dan bij de verhalen waarin hetgeen geschied is op Paasmorgen het woord wordt gegeven.

De evangeliën zijn geschreven van achteren naar voren. Ze zijn geschreven vanuit die onverwacht plotselinge gebeurtenis. Zij vinden hun oorsprong in dit

[p. 670]

ene: Hij is niet hier, Hij is verrezen; wonderlijke verbazing ‘Wie is Hij...’ klinkt dan evenzeer in de evangelieverkondiging mee als de zogenaamde vaststaande en vastgestelde uitspraken.

De evangelisten zijn van dit wonderlijke overtuigd, zij zijn in die verbazing gevallen, want zij weten van die boodschap die niet door vlees en bloed kan worden geopenbaard, die niet in het hart van een mens kan opkomen.

Zij moeten daarom schrijven dat de vrouwen dit hebben vernomen van een engel uit de hemel, een bode van de heerlijkheid, die weg is van dit éne, en daarin helemaal opgaat, zich daarin uitspreekt en uitput. Daarom is het lege graf niet méér, maar ook niet minder dan de echo van deze boodschap uit de hemel. In deze weerklank slechts is de herkenning mogelijk van Jesus die verschijnt, van de Verrezene.

In deze weerklank moet het hele evangelie worden gehoord, deze klank, deze boodschap uit de hemel trekt het hele evangelie door van Jesus op aarde. Deze klank wordt dan ook in meer verhalen gehoord dan alleen in de allerlaatste hoofdstukken van de evangeliën.

Sommige verhalen zijn uitdrukkelijk op deze weerklank gecomponeerd, op de herkenning van het paasverhaal geschreven. In het evangelie van Matteüs begint het verhaal van de stormstilling op de zee als volgt (Matt. 8, 23): En zie er geschiedde een grote aardbeving (op zee).

Hoofdstuk 28 vers 2 luidt niet anders: en zie er geschiedde een grote aardbeving. Aangezien het in Matt. 8 om een aardbeving op zee gaat, zijn onze vertalers blijkbaar teveel gehinderd om deze twee zinnen op gelijkluidende wijze te vertalen. Maar de herkenning is er door verduisterd. Het verhaal van Matt. 8, 23 is daarom ook veel meer dan een wel gekozen voorbeeld van Jesus als wonderdoener.

Het verhaal eindigt in een grote verbazing: Wie is Hij.... En deze verbazende vraag is de reactie op hetgeen geschiedt. Door het merkwaardige woord ‘geschiedde’ wordt dit verhaal bijeengehouden. Het verhaal begint met ‘en zie er geschiedde een grote aardbeving op zee...’ en het eindigt ‘en er geschiedde grote stilte’. Binnen dit verhaal is het niet voldoende een beroep te doen op het bekende natuurverschijnsel dat van tijd tot tijd plaats vindt op het meer van Galilea, waarvan pelgrims weten te vertellen dat ze het ook hebben meegemaakt, en waar het KNMI van Israël, Jordanië en Syrië van kunnen getuigen. Want de overgang van de grote aardbeving naar de grote stilte geschiedt door hetgeen Jesus doet. Jesus slaapt als de aardbeving geschiedt, Hij slaapt op zee, dat dreigend element, dat verslindend monster. De suggestie ligt in het evangelie van Matteüs voor de hand. Hij slaapt niet, maar is dood (Matt. 9, 24). Maar dan is ook de opstanding in dit verhaal dichtbij. Dan staat Jesus op en bezweert de winden en de zee. Matteüs zegt dit op zijn nadrukkelijke wijze door het opstaan van Jesus vooraf te laten gaan door het door hem veelgebruikte, ogenschijnlijk argeloze woordje ‘toen’. Want dit ‘toen’ luidt de reactie van Jesus in, dit ‘toen’ onderstreept in het verhaal waar het op aan komt, dit ‘toen’ geeft de sleutel in handen om het verhaal te kunnen lezen naar de opstanding van Jesus toe, en naar de verbaasde vraag. De gelijkluidendheid van de

[p. 671]

aardbeving die geschiedt in Matt. 8 en Matt. 28 is dan geen aardigheidje van de evangelist meer, maar onderstreept de eigen-aardigheid van Jesus die zó door Matteüs ter sprake is gebracht, ons ter verkondiging gegeven. Tussen het slapen en opstaan van Jesus staat dan onze bange vraag. Heer red, wij vergaan. De lezer van het evangelie mag weten dat Matteüs hier niet zegt ‘red ons’, hetgeen in een gemakkelijker traditie is overgeleverd. Want mogen we zo snel de heimelijke reminiscentie doen verdwijnen van Matt. 27, 40 en 42? Kunnen we zo snel vergeten dat er bij het kruis geroepen is: Red u zelf....

Als we zouden lezen: red ons, dan zijn de kleingelovigen te snel tot slechts een aantal bangerikken geworden, en is de dragende kracht aan het woord ‘kleingelovigen’ ontnomen, alle nadruk valt dan op hun bangheid.

Daarom moet de evangelist ook schrijven dat het wekken van Jesus nog niet zijn opstaan tot gevolg heeft. Zij wekken hem met die onheilspellende roep: Red (Matt. 27, 40)....

Eerst moet hun verteld zijn wie zij zijn: bang en kleingelovig. Daarna (‘toen’) kan Hij pas opstaan en winden en zee bezweren. Het is bovendien opmerkelijk dat de naam van Jesus voluit in deze vertelling niet voorkomt.

De verbaasde vraag: wie is Hij? mag niet te snel worden beantwoord met Jesus, alsof Hij zou kunnen worden losgemaakt van hetgeen in deze vertelling omtrent Hem is verteld. Zijn naam moet met deze vertelling tezamen worden gehoord, naar zijn naam kan alleen maar in dit verband worden gevraagd: het verband en de weerklank, het verbond van de eerste dag van de week, van Pasen.

Op die dag geldt wat Marcus heeft geschreven (Marcus 1, 35): ‘En des morgens vroeg, als het nog diep in de nacht was, opgestaan zijnde, ging Hij uit en ging henen in een woeste plaats, en bad aldaar. En Simon en die met hem waren, zijn Hem nagevolgd. En zij Hem gevonden hebbend, zeiden tot Hem: zij zoeken u allen’.