Streven. Jaargang 22

[p. 642]

Politiek Overzicht

Internationaal

Verenigde Staten

Inspirerend waren zij niet, noch de laatste State of the Union van de aftredende president Johnson noch de inaugurale rede van de nieuwe president Nixon. De eerste maakte op 14 januari een wat moede, verbitterde indruk, vermoedelijk te wijten aan het feit dat zijn regeringsperiode vooral beoordeeld wordt naar zijn buitenlandse politiek, die speciaal in Vietnam een mislukking werd, terwijl er te weinig aandacht wordt besteed aan de behaalde resultaten op binnenlands terrein zoals de verbetering van de toestand der negers, het onderwijs en de bestrijding der armoede. De scheidende president erkende, dat niet alles was bereikt wat de regering zich had voorgesteld, maar er was een basis gelegd waarop de nieuwe regering kon verder werken. In het buitenlands politieke deel van zijn redevoering pleitte hij voor vrede in Vietnam en in het Midden-Oosten en drong hij aan op besprekingen met Rusland over de beperking van de raket-bewapening en op spoedige ratificatie van het non-proliferatieverdrag. Ondanks de augustus-gebeurtenissen in Tsjecho-Slowakije ried hij aan te blijven zoeken naar punten van overeenstemming met Moskou, terwijl hij sloot met een oproep om de nieuwe president te steunen in zijn uiterst zware taak.

Nixons inaugurale rede op 20 januari stond in het teken van zijn verkiezingsleus: ‘forward toegether’, maar gaf eigenlijk op geen enkel gebied concreet waar hij heen wilde; duidelijke politieke plannen werden er niet gegeven. Dat zijn regering wil streven naar vrede in Vietnam, was niet nieuw; ook niet, dat men na de periode van confrontatie nu een tijdperk van onderhandelingen wenst. Belangrijker lijkt ons de uitspraak dat men hierbij moet ophouden tegen elkaar te schreeuwen en dat men beter doet met naar elkaar te luisteren, en dat niet alleen naar tegenstanders, maar ook naar bondgenoten. Ook Nixon pleitte voor verbetering van de toestanden binnen de Verenigde Staten en er ligt een erkenning van de verdiensten van vorige regeringen in als hij zegt, dat datgene wat het Amerikaanse volk - maar dan alleen tezamen als één natie - te doen heeft is de letter van de wet tot leven te brengen.

Misschien is deze voorzichtigheid, dit ontbreken van duidelijke politieke plannen wel de reden voor de gunstige ontvangst van de presidentiële woorden in de wereld. Een hoopvol teken was vooral, dat op dezelfde dag Moskou zich opnieuw bereid verklaarde tot overleg over de beperking van de aanbouw van of- en defensieve raketstelsels; hiertoe was reeds halverwege 1968 besloten,

[p. 643]

maar tengevolge van de Tsjechoslowaakse gebeurtenissen ging het gesprek toen niet door. Nixon reageerde nu vrijwel onmiddellijk positief op dit Russisch initiatief.

Nixon en Johnson kunnen nu aan de slag. De eerste zal na inleidende werkzaamheden een bezoek brengen aan verschillende Europese hoofdsteden, o.a. aan Parijs. De tweede is teruggekeerd naar zijn ranch in Texas, waar hij zich gaat bezighouden met de ordening van talloze documenten om ooit in staat te zijn het nageslacht te laten zien wat zijn regering wél heeft bereikt.

Even aandacht voor een derde belangrijke figuur in de Verenigde Staten. De derde Kennedy, Edward, werd tegen veler verwachting in gekozen tot plaatsvervangend voorzitter van de democratische Senaatsfractie; hij versloeg daarbij senator Long, die deze functie bekleedde op grond van anciënniteit. Het opzienbarende ligt niet in de functie - want zij is niet belangrijk - maar in de omstandigheid dat de jongste Kennedy er in slaagde voldoende senatoren achter zich te krijgen om de zeer hoog gerespecteerde anciënniteitsregels te doorbreken. Hij heeft aangetoond de duidelijke leider te zijn van de progressieve vleugel in de democratische partij, kan van hieruit een gooi doen naar het feitelijke leiderschap en een voorname rol spelen in het herstel, dat toch zal moeten volgen op de nederlaag bij de laatste presidentsverkiezingen. Wil hij meedoen in 1972 of wacht hij tot 1976?

Vietnam

Na een kleine drie maanden van moeizame onderhandelingen is er eindelijk een akkoord tot stand gekomen in Parijs. Men is het tenslotte toch eens geworden over de vorm van de tafel waaraan de besprekingen zullen gehouden worden. Het zal een ronde tafel zijn zonder bordjes met de namen der delegaties. Zo kan niemand zien of er nu twee, drie of vier delegaties zijn en dus ook niet of het Nationale Bevrijdingsfront een zelfstandige plaats inneemt of dat het een onderdeel vormt van de Noordvietnamese afvaardiging. Het is maar te hopen dat intussen de poten niet onder de tafel zijn weggezaagd, want verdere onderhandelingen zullen toch nog lang genoeg duren. Zuid-Vietnam is, zoals in het afgelopen kwartaal weer eens duidelijk is gebleken, een lastige partner voor de Verenigde Staten en zowel Hanoi als de Vietcong zullen niet van plan zijn om in de toekomst op alles ja en amen te zeggen. Hoe dan ook, president Johnson kan in elk geval zeggen, dat onder zijn regering de onderhandelingen begonnen zijn.

Midden Oosten

Ook hier is een oplossing nog lang niet in zicht. Het is de vraag of president de Gaulle een positieve bijdrage tot bijleggen van de geschillen heeft gegeven toen hij de afgelopen maand een wapenembargo afkondigde tegen Israël en steun beloofde aan Libanon, terwijl hij de - volgens officiële woordvoerders te verwaarlozen - Franse wapenleveranties aan Arabische landen liet door-

[p. 644]

gaan. Zijn besluit verwekte vrijwel overal kritiek; ook in Frankrijk, waar men niet alleen protesteerde tegen het in de steek laten van Israël, maar ook wees op het feit dat de besluiten van de generaal zelfs buiten de regering om genomen waren en de ministers dus voor een voldongen feit werden gesteld dat zij maar te aanvaarden en te verdedigen hadden. De Gaulle bleef inmiddels aandringen op een topberaad der grote vier en zei bereid te zijn tot deelname aan de vorming van een internationaal leger tot handhaving van de orde in het Midden Oosten, maar door bovengenoemde maatregel is hij als eventuele bemiddelaar voor Israël minder aanvaardbaar dan ooit.

Ook Rusland kwam met suggesties volgens welke de Israëlische troepen zich uit de bezette gebieden zouden terugtrekken en er een gedeeltelijke demilitarisering zou moeten plaats hebben, maar Washington wees dit af - evenals Tel Aviv - omdat men er geen voldoende waarborgen voor een vrede in zag.

Een verklaring van Nasser tegenover een Amerikaans correspondent leek hoopvoller; Egypte zou bereid zijn het bestaansrecht van elk land te erkennen en de territoriale onschendbaarheid te garanderen; verder onderschreef de Egyptische president de vrije scheepvaart in internationale wateren - waarbij hij er zich niet over uitliet of z.i. de Straat van Tiran daaronder is begrepen - en drong hij tenslotte aan op een rechtvaardige oplossing van het Palestijnse vluchtelingenprobleem. De moeilijkheid echter is, dat Israël maar bitter weinig vertrouwen kan stellen in de woorden van Nasser, omdat deze vaak in andere gezelschappen andere geluiden laat horen.

Het gevaar dat de twisten in het Midden Oosten de inleiding zouden vormen tot een confrontatie tussen de Verenigde Staten en de Sovjet Unie wordt door bieden onderkend en van beide kanten tracht men dit te vermijden. Reeds eerder had Moskou zich bereid getoond in te gaan op een initiatief van de Gaulle om een viermogendhedenconferentie bijeen te roepen; nu heeft ook Nixon zich akkoord verklaard en zal Engeland wel volgen. De Verenigde Staten wensen echter uitdrukkelijk geen vrede op te leggen aan de betrokkenen, maar willen overleggen over de manier waarop men steun zou kunnen geven aan de pogingen van V.N.-vertegenwoordiger Jarring om de partijen tot elkaar te brengen. Alleen wanneer beide partijen aan één tafel gaan zitten en vrede sluiten, zouden de grote mogendheden deze kunnen garanderen. Men zal nu langs diplomatieke weg proberen druk uit te oefenen om het onderling gesprek op gang te brengen en in elk geval te voorkomen dat een derde wereldoorlog ontstaat.

Tsjecho-Slowakije

Terwijl Rusland geleidelijk zijn druk op de Tsjechoslowaakse leiders vergroot en aandringt op verscherping van de censuur; de Slowaak Husak hen steeds meer tegemoet komt en aankondigt dat progressieve krachten in Slowakije zullen worden uitgeschakeld; er bovendien Russische troepenverplaatsingen worden gesignaleerd zogenaamd wegens uitgebreide militaire oefeningen in de loop van dit jaar, stijgt de angst dat van Dubceks liberalisatie-pogingen hele-

[p. 645]

maal niets zal terecht komen. Uit protest tegen de Russische druk en om het Tsjechoslowaakse verzet tegen het verblijf van de Russische troepen weer aan te wakkeren maakte de filosofie-student Jan Palach door zelfverbranding een einde aan zijn leven, een voorbeeld dat helaas door anderen werd nagevolgd. Onmiddellijk steeg de spanning onder de bevolking en tevens de kans op een uitzichtloze volksopstand, waardoor Moskou een voorwendsel aan de hand zou worden gedaan om direct in te grijpen en het land volledig te bezetten.

Het betreurenswaardige offer dat Palach meende te moeten brengen voor de vrijheid, heeft geleid tot een nieuwe grootse manifestatie van lijdelijk verzet tegen de Russische macht. De angst dat de begrafenis van de student aanleiding tot gewelddaden tegen Russische militairen en tot onlusten zou zijn, bleek ongegrond. Toen er in de daaropvolgende dagen enige moeilijkheden ontstonden, hielden de Russen zich op de achtergrond.

Waarom? Beseffen zij de morele kracht van het volk of is het een kwestie van tactiek? Welke betekenis moet gehecht worden aan het feit dat twee fervente voorstanders van de liberalisatie, die om deze reden heftig door Rusland waren gekritiseerd en sinds augustus in het buitenland vertoefden - prof. Ota Sik, econoom en voormalig vice-president, en prof. E. Goldstücker, voorzitter van de vereniging van Tsjechoslowaakse schrijvers - nu naar Praag zijn teruggekomen om de bijeenkomst van de Tsjechische Nationale Raad bij te wonen? In Praag wordt hen geen strobreed in de weg gelegd en men neemt aan, dat zij straks alleen weer naar het buitenland zullen gaan om hun afgesproken gastcolleges te geven en dan weer zullen terugkomen.

Toch voorspelt een beperkt eerherstel van Stalin en zijn orthodoxie, dat juist in deze dagen gepaard ging met een felle aanval op het revisionisme, niet veel goeds. Als revisionisten werden niet alleen bovengenoemden aangewezen, maar ook de Joegoslavische leiders. Dit laatste kan in verband staan met de jongste ontmoeting tussen Tito en Ceausescu van Roemenië, de derde sedert augustus verleden jaar. Roemenië voelt zich nog steeds niet gelukkig en kan best wat morele steun uit Belgrado gebruiken.

Spanje

Toen op 24 januari de Spaanse regering de noodtoestand - volledige censuur en sterke uitbreiding van de bevoegdheden van de politie - voor de tijd van drie maanden afkondigde, werden als reden hiervoor de aanhoudende studentenonlusten opgegeven, maar was men vrij algemeen de overtuiging toegedaan, dat het allereerst de bedoeling was om politieke tegenstanders van het regime de mond te snoeren in een a.s. kritieke periode in Spanje.

Er doken natuurlijk weer de gewone geruchten op over de slechte gezondheidstoestand van Franco naast de gissing dat de Caudillo van plan zou zijn nu eindelijk Juan Carlos de Bourbon als zijn opvolger aan te wijzen. Het laatste zou enigszins zijn ingeleid door de recente uitwijzing uit Spanje van twee andere troonpretendenten, Xavier en Carlos Hugo van Bourbon-Parma. Tot nu toe zijn geen van beide veronderstellingen juist gebleken.

[p. 646]

Wel is juist, dat Franco gedurende de 30 jaren van zijn bewind de kans heeft gemist een geleidelijke overgang naar de democratie te bewerken, en dat hij tegen allen die wel in die richting wilden, scherp optrad. Desondanks groeide de democratische idee in het land; Spanje kwam langzaam los uit zijn isolement; buitenlandse toeristen en Spaanse gastarbeiders leerden de Spanjaarden de elders bestaande democratische instellingen beter kennen en meer en meer ontstond in talrijke kringen - in de kerk, onder monarchisten, studenten en arbeiders - de wens naar democratisering. Terwijl Franco zijn voornaamste taak zag in de handhaving van rust en orde, bewerkte hij juist een situatie die rijp werd voor een omwenteling. Kennelijk zijn de militaire leiders der districten, die bovengenoemde maatregelen bewerkten, bang dat het kritieke ogenblik wel eens niet ver meer verwijderd zou kunnen zijn.

8-2-1969

J. Oomes