Streven. Jaargang 22

[p. 451]

Karl Barth
Editoriaal

Er zijn gedeelten in de Kirchliche Dogmatik waar de ernst èn de humor verstilt tot meditatie, waar de theoloog van de schriften de woorden wikt en weegt, waar hij nadenkt over het einde, de korte tijd, en de ongewisheid van de duur van de ons toegemeten dagen. Het rumoer van theologen verstomt, en het memento mori wordt verstaan als memento Domini....

De lezer wordt uitgenodigd mee te denken, mee na te denken over Gods welbehagen, over zijn wil die een mens roept met een bijzondere opdracht binnen de grenzen van zijn eigen tijd, zijn beroep, zijn eer.... die ene gelegenheid, de kans gegeven: ons eigen leven. Slechts één getuigenis wordt aangehaald in de lange beschouwing, waarin gesproken wordt over geen tijd te verliezen hebben en toch de deuren wagenwijd open; en over de zekerheid van het sterven: Wolfgang Amadeus Mozart schrijft 4 april 1787 daarover aan zijn vader Leopold een brief.

Zelfs de muziek van Mozart valt hier voor een ogenblik stil. En toch heeft Barth van de muziek geschreven dat zij in de theologie thuis hoort, speciaal in de leer van de schepping om dan weer te kunnen keren in de eschatologie. Hoe zou Mozart anders hebben kunnen componeren dat verrukkende Et Lux Perpetua Luceat Eis in de tijd waarin de aarde beefde en Lissabon werd geteisterd; en waarin God en Zijn voorzienigheid ter verantwoording werd geroepen. In deze duisterende verlichting hoorde Mozart van dit ene licht, hoorde dit Ene. De eerste die Barth dan ook zou gaan begroeten in het middelste paneel van het drieluik van de aanbidding van het Lam heet Wolfgang Amadeus Mozart. Barth is dood, en we weten waar hij is begraven, al is er weinig van zijn begrafenis gemeld. Het zal hem niet spijten die met ietwat jalouzie en humor heeft geschreven: Mozart deelt met Moses en Calvijn het lot, dat wij niet weten waar hij is begraven.

Barths leven is nu gevuld, hij is uit de tijd.... Nu zijn er anderen die paardrijden en pijproken, wijndrinken en naar de muziek van Mozart luisteren; en weer anderen wandelen tussen de bergen van Zwitserland.

Nu zijn er anderen die leven in de hun toegemeten tijd, de blik gericht naar het einde, naar de toekomst, de dagen van de Messias; zij hopen in spanning gehouden te worden door de verkondiging van de kerk, zij hopen geboeid te worden door de Geest. In hun tijd heeft Barth iets opengebroken, heeft hij geworsteld met het geheim van de verkondiging week in week uit, om aan gevangenen bevrijding te melden, de blijde boodschap aan de armen; om zo te kunnen verkondigen dat er in de toekomst ook nog kan worden verkondigd. Zo heeft hij zijn kritisch-theologische arbeid willen zien, zo heeft hij zijn ambacht willen uitoefenen, hij heeft de kritische functie van de theologie naar voren gebracht, soms met bijna overrompelend geweld, horend het Woord van

[p. 452]

God, dat twee-snijdend zwaard, dat niet gebonden is en dat alle denken brengt onder de gehoorzaamheid van Christus (2 Kor. 10). Daartoe was en bleef hij in gesprek met de traditie van de kerk der eeuwen, met kerkvaders en de scholastiek, met Augustinus en Thomas van Aquino, met Luther en Calvijn, en met de protestante orthodoxie; met de modernen, met Schleiermacher, de vader van de 19e eeuwse theologie, en wie weet ook van de 20e eeuw, gelijk hij zich lachend het ontvallen tijdens colleges in 1968: want deze theoloog liet hem niet los, bijna gelijk een misdadiger die naar de plaats van het misdrijf weerkeert (aldus Barth), keerde hij naar hem terug; en hij beloofde zijn gehoor dat hij in de hemel nog menig gesprek met deze theoloog zou voeren.... ‘Want als er dan toch voor een nieuwe theologie gekozen moet worden, geef mij dàn maar Schleiermacher....’.

Hij liet theologen uitpraten, en bekeek met belangstelling de resultaten van het Vaticaans concilie. Hij ging Ad Limina Apostolorum, en bekend is zijn vraag naar aanleiding van het Italiaanse woord dat het internationale vocabulair heeft gehaald: ‘Was heisst Aggiornamento? Anpassung an was?’

Hij was er bij, bij de vragen van zijn tijd, in 1933 en de jaren die daarop volgden.

Hij heeft de spanning van de schriften geproefd, de onvermoede mogelijkheden bij tijd en wijle gepeild, hij heeft geweten van het geheim van de uitverkiezing en de overmacht der genade in Jesus de Messias. Hij heeft het theologische vraagstuk volbracht door over Jesus te spreken als degene die èn de uitverkiezing èn de verwerping in zijn dood en opstanding openbaarde, die dit droeg in zijn eigen vlees ons ten bate, tot heil van de gehele wereld.

Hij wist van de risico's en onverwachte wendingen, van alle kansen en nederlagen, van alle schroom en falen, van de schijn van overwinning in verslagenheid, en het tegendeel daarvan. Hij heeft willen inprenten dat theologie niets anders kan zijn dan het kritisch proeven en beproeven van dat wondere gebeuren: de ontmoeting tussen Gods woord en de Kerk.

Daarom heet zijn Dogmatik na een eerste aarzeling, geen Christliche, maar Kirchliche Dogmatik; en heeft hij geen leer aangaande de Schrift, maar wel een leer omtrent Gods Woord omdat hij de spannende samenhang wist te ontwaren tussen het geopenbaarde woord Gods èn het geschreven woord Gods èn het verkondigde woord Gods; van de mysterieuze eenheid tussen deze drie gestalten van het woord, van het Woord in de woorden, van het geheim van de Vader die in Jesus Christus de wereld met zich heeft willen verzoenen.

Zijn werken zijn nu de lezer ter hand gesteld. Ook van zijn scripta geldt dat zij blijven; ook zijn geschriften zijn nagelaten niet alleen om niet te vergeten, maar opdat wij er in zullen lezen, om dan te weten hetgeen wij nu nog niet weten. Theologie is ook een heulsap tegen het vergeten, om verder te kunnen gaan dan de dag van vandaag. Barth is een zoete drank, wie kan voorspellen welke dronk hij krijgt na jaren? Welke muziek zal dan in onze oren klinken? Natuurlijk die van Mozart, zegt ons zijn engel.

Namens de redactie,

Ben Hemelsoet