Streven. Jaargang 22

[p. 339]

Een nieuw jaar
Editoriaal

Het begin van december, de aanloop tot het nieuwe jaar, heeft zowel dicht bij huis (aan de universiteiten te Leuven en te Brussel bijvoorbeeld) als verder in de wereld (maar alles is tegenwoordig dichtbij) een heropflakkering van onrust en geweld te zien gegeven. Vergissen wij ons als wij de indruk hebben dat niet alleen de gezagsdragers maar ook de publieke opinie er smalender op reageerden dan eerder in het jaar? Nogal wat onnozelheid in de onruststokerij geeft daar inderdaad aanleiding toe. Velen beginnen er genoeg van te krijgen: ‘het is nu welletjes geweest’. Is het inderdaad al genoeg geweest?

Je kan even goed zeggen: de groeiende weerstand, de ‘wijsheid’ die tegen de ‘dwaasheid’ wordt gesteld en vooral de argumenten welke die wijze weerstand gebruikt (‘hou er nu mee op, jo hebt toch al een en ander bereikt’ - ‘als je verder gaat, zet je álles op het spel’) demonstreren juist wat die kleine minderheid onder de jongeren wíl demonstreren: kritiek is goed, als ze maar niet te radicaal is; vragen zijn goed, als ze maar niet te subversief zijn; je mag in onze vrije samenleving alles zeggen en schrijven, zolang je de fundamenten van die samenleving maar niet in Frage stelt. Maak je aanstalten om wat stouter te worden, dan zeggen de macht en de orde en allen die er deel of voordeel aan hebben: nu is het genoeg.

‘Genoeg’ is waarschijnlijk niet eens een christelijk woord. Als we tenminste A. Thiadens mogen geloven, die hier in december schreef: juist christenen zouden onophoudelijk moeten signaleren in wat voor een onderdrukte situatie wij nog steeds leven. Juist de kerken ‘zouden het bewustzijnsproces op gang moeten blijven houden. Zij zouden elke conflictsituatie moeten durven accepteren als de normale situatie, opdat niet door toedekken der conflicten de werkelijkheid als proces weer tenietgedaan wordt. Werkelijke bevrijding en verlossing kan pas als behoefte gevoeld worden als eerst de humane onderdrukking gesignaleerd, bewust geworden en weggenomen is’.

‘Humane onderdrukking’, zeggen wij, is een heel groot woord: waar in onze welvaartsmaatschappij is die onderdrukking te vinden? Wie geen onderdrukking ziet, dekt de realiteit toe. Is het niet daarom dat wij zelfs niet meer verlangen naar werkelijke verlossing en verandering en ieder die daar wel op aanstuurt uitkrijten voor een woelmaker of een utopist?

Wij dekken de werkelijkheid toe op verschillende manieren, op verschillende gebieden, en er zijn dus verschillende manieren om te laten zien hoe wij dat doen. Enkele daarvan komen in dit nummer weer aan bod, naar aanleiding van

[p. 340]

heel uiteenlopende onderwerpen en standpunten. Een designer (Simon Mari Pruys), een kunstenaar (Christo), twee filosofen (Pierre Antoine en Louis Dupré): ieder op zijn manier laten zij zien hoe het vigerende mens- en maatschappij-ontwerp telkens weer de neiging heeft zich op zichzelf te sluiten, ergens grenzen te stellen, ergens te zeggen: tot hier, nu is het genoeg. In zijn omgeving, in zijn werkelijkheidservaring, in zijn waardenbesef, in zijn godsdienst: telkens weer dreigt de mens zich te laten reduceren tot de behoeften die ogenschijnlijk al gerealiseerd zijn of zichtbaar binnen zijn bereik liggen. Onderdrukt wordt wat daar overheen gaat, wat dat transcendeert: dat wordt als onmogelijk, dwaas of utopisch beschouwd. De behoefte onderdrukt het verlangen. Het wezen van de behoefte is dat zij haar object opslokt, ver-niet-igt; alleen in het verlangen kan de mens zich eindeloos verliezen: alleen zo kan hij zich eindeloos winnen. De behoefte verdrukt het verlangen, de reductie slokt de transcendentie op.

Waar is die transcendentie te vinden? Dat is dezelfde vraag als die door Antoine wordt gesteld: is leven alles? Of door Dupré: heft secularisatie alle godsdienst op? Of het besef dat door Christo wordt vertolkt: de werkelijkheid is ánders, le vrai, ce n'est pas ça. Te gemakkelijk echter zoeken wij dat wat het leven transcendeert buiten of boven het leven, de religieuze transcendentie buiten of boven de geseculariseerde wereld, en dat wat de realiteit transcendeert buiten of boven de materiële verwerkelijking ervan. Te gemakkelijk zijn wij geneigd, tussen onszelf en de werkelijkheid van mensen en dingen principes, waarden, dogma's te zetten; we bezweren de dingen in symbolen. Die doen ons het middel aan de hand om de werkelijkheid als altijd open proces voortdurend af te sluiten, stil te leggen, te doen stollen, zodat ze handiger geanalyseerd, beheerst en gemanipuleerd kan worden, zodat ze echter ook gereduceerd wordt tot wat onze behoeften nu al gerealiseerd wanen en niet meer open staat op het irreductibele verlangen naar wat straks nog mogelijk is.

Die onherleidbare mogelijkheid moet in de werkelijkheid zelf aanwezig zijn. De werkelijkheid moet zo blootgelegd kunnen worden, dat niet alleen de onderdrukkende reductie maar ook de bevrijdende transcendentie ervan zichtbaar wordt. Gebeurt dat niet, wordt datgene wat in een altijd toekomende toekomst nog vóór ons ligt, buiten de werkelijkheid gelegd of er van buitenaf opgeplakt, dan kunnen wij er niets mee doen: dan is zij geen kracht om mensen en dingen, structuren en samenleving te veranderen of te vernieuwen. Vooral niet als zij ontaardt - en dat gebeurt bijna vanzelf - in een terreur van dogma's en slogans.

Die dwang willen wij niet. Nog minder echter de dwang die erin bestaat dat de mens herleid wordt tot zijn behoeften of wat hem als zodanig wordt aangepraat, de dwang van de onveranderlijkheid of van de uitsluitend kwantitatieve verandering. Die staat alle reële vernieuwing in de weg, de reële vernieuwing waar het ons toch altijd om te doen is. Vooral bij het begin van een nieuw jaar, wanneer mensen elkaar weer eens het beste wensen.

Namens de redactie,

Frans Van Bladel