Streven. Jaargang 22

[p. 227]

Editoriaal

Een eerste conclusie die uit de jongste presidentsverkiezingen in Amerika te trekken is, betreft de werking van het kiesstelsel en het partijensysteem. Ten gevolge van de maatschappelijke ontwikkeling werken deze oude mechanismen namelijk heel gebrekkig. Het volstond dat een derde partij (Wallace) een behoorlijk percent van de stemmen aantrok, om het gevaar te doen ontstaan dat geen enkele kandidaat de volstrekte meerderheid op zijn naam zou verenigen. De enige uitweg was dan geweest: een aanduiding door de Kamer van Afgevaardigden of eventueel de Senaat. Dan zou vermoedelijk Humphrey uit de bus gekomen zijn, de kandidaat die we nu de verslagene noemen. Zijn autoriteit zou geen basis hebben gehad. In een federale staat zoals de USA is dit erger dan in landen van het Europese type: de president met zijn sterke uitvoerende macht is een onmisbare schakel in het gehele raderwerk. Hij vormt het enige werkdadige tegenwicht tegen het overigens federatief gespreide gezag. Zonder een sterke presidentiële autoriteit vormen de USA slechts een romp-staat.

In het verleden was het maatschappelijk leven in de USA nog simpel genoeg om opgevangen te worden in een tweepartijenstelsel. Dat waren dan weliswaar twee partijen zonder veel geestelijke homogeniteit. Wie in Europa het tweepartijenstelsel voorstaat op grond van duidelijk te onderscheiden maatschappijopvattingen, kan zich niet beroepen op de USA, want het onderscheid tussen de Democraten en de Republikeinen is nooit op dat vlak te zoeken geweest. In wereldbeschouwelijke en politieke problemen gedroeg het Amerikaanse volk zich zo pragmatisch, dat in beide partijen allerlei wereldbeschouwelijke en maatschappelijke tegenstrijdigheden naast elkaar konden bestaan in een onvoorstelbaar losse partijstructuur. Tussen de verkiezingen viel het partijleven toch weer uit elkaar in zoveel fragmenten als de USA staten telt.

Nu de USA echter in toenemende mate belast wordt door de grote ideologische en politieke tegenstellingen van deze eeuw, wordt dit pragmatisme moeilijker vol te houden. We hebben wel de indruk dat de publieke opinie in de USA door de oorlog in Vietnam - om slechts één voorbeeld te noemen - minder ontwricht wordt dan wij soms denken, maar een Staat die vanwege zijn macht bij elk conflict van enig belang, waar ook ter wereld, wordt betrokken, wordt onvermijdelijk geconfronteerd met ook andere dan Amerikaanse waarden en belangen.

Hier ligt ons inziens de oorsprong van het succes van Wallace en van de barsten die zich in het tweepartijenstelsel voordoen. Men mag niet uit het oog verliezen dat, op één uitzondering na, in alle Zuidelijke staten een meerderheid zich voor Wallace heeft uitgesproken. Dat betekent bijvoorbeeld dat de door

[p. 228]

die staten afgevaardigde Democraten zich in Washington niet kunnen gedragen zoals de centrale partijleiding dat wenst. Ze zullen in de eerste plaats rekening moeten houden met de oriëntering van hun kiezers. Het is daarom een ijdel rekenkundig spelletje, het aantal afgevaardigden van de Democratische partij te vergelijken met dat van de Republikeinse partij en te concluderen: een Republikeins president moet nu regeren met een Democratische meerderheid. Er is geen democratische meerderheid. Onder het mom van een tweepartijenstelsel functioneert te Washington een parlement dat in zijn besluitvorming minstens zo ingewikkeld is als wanneer er vier of vijf partijen waren.

Dat zal onvermijdelijk remmend werken o.m. op de wetgevende arbeid betreffende de rassenkwestie en andere sociale kwesties. Niet omdat Nixon of de Republikeinse partij ‘tegen de zwarten zijn’. Was de stand van zaken zo simplistisch, dat zou nog minder erg zijn. Maar de werkelijkheid is minstens zo complex als in de oude Europese staten.

Tenslotte sleept Washington een historische last mee die zeker zo zwaar is als om het even welke politieke traditie in de oude wereld. ‘Les morts qui parient’ was in de vorige eeuw een slagwoord in Frankrijk: in de republiek werden de tegenstellingen van voor de Revolutie verder meegedragen. Zo draagt de USA de Secessie-oorlog mee. De Wallace-kiezers herinneren er ons aan dat de breuklijnen in de Amerikaanse gemeenschap nog ongeveer op dezelfde wijze verlopen als een eeuw geleden. Het rassenvraagstuk wordt misschien in toenemende mate het noodlot van de USA.

Wat het Amerikaanse diplomatieke en militaire beleid betreft, is de uitslag van de verkiezingen waarschijnlijk minder belangrijk. De grote opties in de wereldpolitiek worden de protagonisten opgedrongen met de onvermijdelijkheid van een Griekse tragedie. Waar zoveel macht geconcentreerd is als in Washington, is de raison d'état sterker dan om het even welke partij, hobby of persoonlijke voorkeur. De enige speelruimte ligt nog daar waar de interpretatie van het argument van de machtspolitiek begint. Niets wijst erop dat Nixon hierin gevaarlijker is dan zijn voorganger.

De manier waarop de politieke leiding in een staat tot stand komt, is een uitvloeisel van heel de maatschappelijke structuur en van de materiële en geestelijke waarden die er de grondslag en de suprastructuur van vormen. In de USA komt de politieke leiding meer dan eens tot stand door middel van vulgaire reclame en een meedogenloze machtsstrijd. Ook in landen met een andere maatschappelijke achtergrond is de strijd om de macht vaak hard en ongenadig. Politieke moorden zijn eeuwenlang in de Europese geschiedenis schering en inslag geweest, en ook de geestelijke macht werd vaak verdeeld in functie van bruut geweld. Als in Europa die strijd nu verstild is, dan misschien alleen omdat er nu minder macht te veroveren valt. In dat perspectief kan de bewindsperiode van Nixon misschien stabieler zijn dan in de voorbije jaren toen de Kennedy's zo nadrukkelijk naar omhoog streefden, dat reacties vrijwel onvermijdelijk waren.

Namens de redactie,

Hektor de Bruyne