Streven. Jaargang 21

[p. 1137]

Politiek overzicht

Internationaal

Verenigde Staten

De strijd om de kandidatuur voor het presidentschap heeft in de democratische partij een uiterst noodlottig verloop gekregen. Op het ogenblik dat bekend werd dat hij de primary in California had gewonnen op zijn tegenstander, Eugene McCarthy, werd senator Robert Kennedy vermoord. De moordenaar werd gevangen genomen en bleek een Arabier te zijn van Palestijnse afkomst, Sirhan Bishara Sirhan, die uit Arabische nationalistische motieven zou hebben gehandeld en de moord geheel op eigen houtje hebben voorbereid en verricht. Bij verschillende gelegenheden had Kennedy zich uitgesproken voor militaire hulp aan Israël en voor een overeenkomst tussen dit land en de Arabische staten op basis van de erkenning van Israël; dit zou de woede van Sirhan hebben opgewekt en hem hebben doen besluiten Kennedy voor 5 juni - het begin van de Egyptisch-Israëlische oorlog vorig jaar - te vermoorden.

Dit is de vierde moord op een leidende figuur in de Verenigde Staten gedurende de laatste vijf jaren en het lijkt er veel op, dat de far West-traditie om meningsverschillen op te lossen met vuurwapens nog lang niet is uitgestorven; zo lang het mogelijk is, dat ieder zonder enige moeite kan beschikken over revolvers enz. zullen er altijd individuen gevonden worden, die er een misplaatst gebruik van maken. De noodzaak om hieraan paal en perk te stellen zag men reeds eerder in, maar de reeds voorgestelde en nu aangenomen maatregelen gaan lang niet ver genoeg.

De primary in California had Kennedy wel een overwinning gebracht, maar vrij algemeen achtte men deze niet sprekend genoeg om hem een duidelijke kans te geven op de nominatie; men meende dat de kansen van Humphrey waren gestegen en na de tragische dood van Kennedy twijfelt vrijwel niemand er aan dat de huidige vice-president de democratische kandidatuur zal verwerven. Hij kan zijn positie nu versterken door zich vrijer op te stellen tegenover de politiek van Johnson - b.v. soepeler t.a.v. de toelating van Peking-China - en tevens kan hij nu reeds gaan uitzien naar een running-mate, die voor zijn huidige democratische tegenstanders voldoende aantrekkingskracht heeft; hierbij is de naam van senator Edward Kennedy reeds gevallen, maar het is de vraag of deze hierop in zal gaan.

Binnen de republikeinse partij lijkt de positie van Nixon onaantastbaar; daar Rockefeller zich te laat als kandidaat heeft gemeld, kon hij niet aan de ver

[p. 1138]

schillende primaries deelnemen; wel konden de kiezers gebruik maken van de zg. ‘write in’, d.w.z. zelf de naam van Rockefeller op het stembiljet invullen, maar hiervan heeft slechts een betrekkelijk gering percentage gebruik gemaakt. Tenzij Rockefeller via de partijbonzen druk kan uitoefenen is ook hier de zaak bekeken en kan Nixon gaan denken aan een wijziging in zijn tactiek in de strijd om het presidentschap. Het idee weer tegen een Kennedy te moeten optornen zal voor hem niet prettig zijn geweest; psychologisch zal hij het tegen Humphrey gemakkelijker hebben. De kiezer zal vermoedelijk van twee kwaden het minste kiezen; wij gokken in dat geval op Humphrey.

Frankrijk

De rust is in Frankrijk teruggekeerd. Geleidelijk aan werd overal het werk weer hervat, maar de regering moest voldoen aan zware eisen, zoals loonsverhogingen, hetgeen een moeilijker concurrentiepositie voor Frankrijk op de internationale markt met zich meebrengt, en tevens beloven aan de arbeiders medezeggenschap in het ondernemingsbeleid te geven.

Dit toegeven moet natuurlijk gezien worden in verband met de verkiezingen voor een nieuwe Nationale Vergadering, die op 23 en 30 juni werden gehouden. In het licht van deze verkiezingen moeten ook de invrijheidstelling van ex-generaal Salan, leider van de vroegere OAS, en de geruisloze terugkeer in Frankrijk van een andere oude tegenstander van de Gaulle, ex-premier Bidault, worden geplaatst. Speciaal bij Salan legde men verband met de door het leger aan de Gaulle gestelde eisen in ruil voor steun aan zijn régime.

De eerste verkiezingsronde, waarbij de absolute meerderheid is vereist, leverde reeds 142 zetels voor de Gaullisten op, terwijl de verschillende oppositiepartijen er gezamenlijk slechts 12 verwierven. In tegenstelling met vorig jaar, toen de Gaullisten in eerste instantie 62 zetels verkregen en meenden op hun lauweren te kunnen rusten omdat zij verzekerd waren van een grote meerderheid in de tweede ronde - hetgeen in feite in het geheel niet het geval bleek - zette de Gaulle de campagne krachtig voort en bezorgde hij zijn aanhangers een overweldigende meerderheid van 299 van de 487 zetels. Ook de links-Gaullistische groep van Giscard d'Estaing klom van 43 naar 56 zetels, maar desondanks is zijn positie verzwakt, daar de orthodoxe Gaullisten zijn steun niet meer nodig hebben, aangezien zij alleen al over meer dan de helft van het aantal zetels beschikken. De oppositie heeft alles samen slechts 130 zetels gekregen en is praktisch weggevaagd; zij heeft deze nederlaag vooral aan zich zelf te wijten, daar zij door onderlinge verdeeldheid er niet in is geslaagd een redelijk alternatief voor de Gaulle aan te bieden. Zo speelde zij in de kaart van de president, die er voortdurend op heeft gewezen, dat zonder hem de chaos over het land zou komen. De anti-Gaullistische beweging van de laatste maanden heeft nu geleid tot een krachtige ruk naar rechts.

Met deze verkiezingen is eigenlijk geen enkel probleem opgelost. Hoe zal deze meerderheid gebruikt worden? Als de Gaulle in de overwinning een goedkeuring ziet van zijn tot dusver gevoerd beleid en een volledige veroordeling van alle in mei/juni gestelde eisen, dan is de chaos slechts uitgesteld. Hij zal in dé

[p. 1139]

sociaal-economische sector en in de universitaire wereld principiële hervormingen moeten doorvoeren anders kan hij rekenen op nieuwe, ernstiger conflicten. De Franse houding t.o.v. de toetreding van Engeland tot de EEG zal voorlopig wel niet veranderen, maar het lijkt er wel op, dat de Gaulle een andere koers in het binnenland wil varen. Dit zou blijken uit het ontslag van Pompidou en de benoeming van Couve de Murville tot premier. Over de motieven van het ontslag van eerstgenoemde zijn de meningen verdeeld. Volgens sommigen zou het de bedoeling zijn, dat Pompidou de nieuw te creëren functie van vice-president zou gaan bekleden en daarmee als toekomstig president wordt aangewezen. Anderen wijzen op meningsverschillen tussen de Gaulle en zijn nu ex-premier over het toekomstige sociaal-economische beleid; Pompidou is geen groot voorstander van medezeggenschap van de arbeiders in de bedrijven en kan de rol van animator van de sociale emancipatie der arbeiders daarom moeilijk vervullen. Nog anderen denken in de richting van doodgewone jalouzie, daar Pompidou de laatste tijd te populair zou zijn geworden in talrijke Gaullistische kringen en zo te dicht in de buurt van de enige Grote kwam.

Couve de Murville is op binnenlands politiek terrein een man zonder verleden; zijn werkzaamheden lagen in de internationale politiek, waar hij altijd trouw de richtlijnen van de president volgde en men er nooit achter is gekomen of hij het nu in alles eens was met hetgeen hij van zijn heer en meester moest zeggen. Met deze uiterst flegmatieke Fransman zijn wij na de periode Debré - oplossing van de Algerijnse kwestie - en Pompidou - herstel van het Franse wereldprestige - gekomen aan de derde periode, waarin weer meer de nadruk moet worden gelegd op de binnenlandse ontwikkelingen, daar ook de Gaulle blijkbaar heeft ingezien, dat prestige in de wereld wel belangrijk is, maar een stabiele binnenlandse toestand toch meer waarde heeft. Een dezer dagen zal Couve de Murville zijn kabinet voorstellen; op dit ogenblik verwacht men, dat de aanhangers van Giscard d'Estaing er minstens even sterk in vertegenwoordigd zullen zijn als in het kabinet Pompidou.

Tsjecho-Slowakije

De hier plaats hebbende liberalisatie-pogingen worden nog steeds overal met de grootste aandacht gevolgd. De Sovjet-Unie probeert met alle haar ten dienste staande middelen remmend op te treden en in ons vorig overzicht hebben wij reeds gewezen op de plotseling van te voren afgesproken manoeuvres van de troepen van de landen van het pact van Warschau in Tsjecho-Slowakije. Deze manoeuvres waren op 1 juli afgelopen, maar slechts een deel der troepen is teruggetrokken en zelfs zou Rusland hebben verzocht om zijn troepen tot in het najaar te mogen handhaven. In september komt immers het partijcongres der Tsjecho-Slowaakse communisten bij elkaar en het kan altijd nuttig zijn dan wat troepen ter intimidatie in de buurt te hebben. Het was dan ook niet als verzoek bedoeld en het viel Moskou tegen, dat Praag de moed vond om te weigeren. Hiermee waren de troepen echter niet weg.

Een poging om ter gelegenheid van een communistische topconferentie in Warschau half juli de Tsjechen als het ware ter verantwoording te roepen voor

[p. 1140]

hun ‘los van Moskou’-beweging mislukte door het besluit van het Tsjecho-Slowaakse politbureau niet aan de conferentie deel te nemen als hun binnenlandse ontwikkelingen zouden worden besproken. Zij scharen zich daarmee aan de zijde van Roemenië, dat geen enkel lid het recht heeft zich te bemoeien met binnenlandse aangelegenheden van andere leden.

Hun krachtige houding heeft blijkbaar succes gehad, want er zal binnen enkele dagen een begin worden gemaakt met de terugtrekking der vreemde troepen; rest de vraag wanneer het einde zal zijn. Ook daarna zal men nog zeer voorzichtig te werk moeten gaan. Achter de schermen schijnt Novotny nog steeds vele contacten met Moskou te hebben en in het centrale partijcomité zijn zijn conservatieve aanhangers nog steeds zeer talrijk. Dit is ook de oorzaak van het feit dat de vrijheid van de pers, radio en televisie nog in zekere mate beperkt is; het zou uiterst nadelig kunnen zijn, wanneer deze media openlijk heftige kritiek zouden kunnen leveren op alles wat de Tsjechen niet aanstaat; deze kritiek zou de massa kunnen verleiden tot openlijke daden van verzet en zo Moskou een gelegenheid kunnen verschaffen op de een of andere manier in te grijpen. Daarom is het onjuist, dat in het Westen aan Dubcek verweten wordt, dat hij met de ene hand grotere vrijheid geeft en met de andere terugneemt. Veel zal afhangen van de gang van zaken in de naburige landen Hongarije en Polen. In dit laatste komt kritiek los op de enige tijd geleden plaats gehad hebbende zuiveringen, waarbij talrijke Joden van hun functies ontheven werden. Ook werd o.a. de minister van binnenlandse zaken en chef van de geheime politie, Moczar, benoemd tot plaatsvervangend lid van het politbureau; deze is tevens voorzitter van de ultra-nationalistische groep ‘Partizanen’ en tegenstanders van Gomoelka.

Een ander belangrijk aspect is van economische aard. Als Tsjecho-Slowakije er niet in slaagt om de economische betrekkingen met het Westen sterk uit te breiden, blijft het geheel afhankelijk van de Sovjet-Unie en de Comecon en via deze vorm van ‘neo-kolonialisme’ zou Moskou zeer zware druk op Praag kunnen uitoefenen.

Midden-Oosten

Enkele tegenstrijdige berichten over de ontwikkeling in dit kruitvat. De Egyptische minister van buitenlandse zaken, Riad, zou in Kopenhagen hebben verklaard, dat zijn land de realiteit van het bestaan van Israël wil aanvaarden en vrede wenst. Intussen was Nasser naar Moskou gegaan en legde daar agressieve anti-Israëlische verklaringen af, maar om zijn dreigementen waar te maken is hij afhankelijk van de steun van de Sovjet-Unie. Ondanks het feit, dat hij zijn verblijf aldaar met enkele dagen verlengde, heeft hij niet veel weten los te krijgen. Wil het Kremlin hem overhalen tot een soepeler houding zonder zich daar zelf al te duidelijk over uit te laten, daar anders Peking zou triomferen? Nu is Nasser naar Tito gegaan en probeert hij mogelijk om de niet-gebonden landen voor zijn standpunt te interesseren.

14-7-'68

J. Oomes