Streven. Jaargang 21

[p. 897]

Apulische Impressies
La Bimara
Theo Steendach

Taranto, 5 mei 1968

Waar, in vredesnaam, zijn we nú terechtgekomen?! Als in gedepersonaliseerde staat constateer ik hoe m'n voeten me voortdragen langs de spookachtig verlichte gangen van een onderwereld. Aan alle kanten bewegen menselijke wezens. Me rakelings passerend in de enge doorloop. Te voorschijn tredend of verdwijnend door de donkere deuropeningen van talloze vertrekken terzijde. En telkens moet ik uitwijken, als weer enkele oude mensen, op stoelen naast het pad, met hun stramme benen de halve gangbreedte versperren; of 'n groepje haveloze jongemensjes me stoeiend voor de voet komt. Zwaar weegt de intens verbruikte lucht binnen de ingesloten ruimte. Met de uitwaseming van armoe en onhygiënische toestanden, van vermolmd houtwerk en vermuft beddegoed. Met hier en daar ook de walm van petroleum en in olie ziedend zeegedierte. En naarmate ik zo met gehaaste tred door deze dompige onderaardse mensenkolonie me voortbeweeg, terwijl het stemgeluid van al de omwemelende gedaanten als iets afwezigs tot me doordringt, komt heel deze sombere entourage me meer en meer onwerkelijk voor. Zó zeer, dat ik te midden van deze volkrijke armoe, gevangen tussen het duistere dak en het bij lamplicht schimachtig okergeel van wegdek en wanden, even zelfs meen met Dante te kunnen meevoelen toen deze de eerste hellekring betrad.

Nou ja, dit laatste mag dan 'n beetje overdreven zijn. Zoals tot m'n opluchting al spoedig blijkt, nu reeds na enkele minuten de niet zonder benauwenis en daarom met gejaagde pas doorwandelde woongang bevrijdend uitmondt in de open ruimte, 'n Open plein bij de waterkant, waar de zeelucht vrij toegang heeft. Erboven, de wijde nachthemel. En op het achterplan 'n feest van moderne stadsverlichting. Wel eventjes onwezenlijk nog en in mijn dantesk visioen van daarnet passend, staat naast me op de voorgrond een vreemd uit de antieke wereld overgebleven geknotte tempelzuil overeind. Doch daarvoorbij voel ik me snel tot het vertrouwde heden teruggekeerd. En het open uitspansel hier bewijst niet alleen dat we nú bovengronds zijn. Het bevrijdt me tevens van de illusie, als zouden de enge doolgangen me zoëven door 'n stukje onderwereld gevoerd hebben. Mijn gewaande tocht door de limbus blijkt maar 'n aardse wandeling geweest. Die gangen daar waren straten. Zij 't dan erg nauwe. En al die zijvertrekken waren woonhuizen. Zij 't dan erg bekrompene. En waar de oude gangwanden in het schemerdonker boven me elkaar schenen te naderen,

[p. 898]

moeten die straatjes met de dampkring in verbinding staan. Zij 't dan door maar erg smalle kieren.

Toch was er, zoals ik onvoorbereid die oude en onverklaarbaar dichtbevolkte woonbuurt kwam binnenlopen, alle aanleiding tot mijn verbijsterd ervaren daarvan. Na de lange maar comfortabele treinrit heb ik, vanaf het station tussen hedendaags zakelijke bebouwing stadwaarts gaande, terstond bij het eerste niet het beste hotel me laten inboeken. Juist voorbij de brug die hier de kust verbindt met de landtong van het aloude Tàranto. 'n Hoog-opgetrokken eenvoudig burgerhotel met voor mij op een der bovenste verdiepingen 'n sobere kamer, vanwaar door het raam iets nog te zien was van havenbedrijvigheid. Iets ook te horen nog van havengeluiden. En veel nog te ruiken van havenlucht, gemengd uit pek en hennep, uit taan en teer en bovenal uit stookolie. Dezelfde wereldwijde lucht die ik tevoren al overvloedig had mogen insnuiven, waar het bruggedek de natuurlijke invaart overspant van de buiten-haven of ‘Mar Grande’ rechts naar het links ingesloten binnenmeer ‘Mar Piccolo’ met daarin de vissers- en vloothaven. En na die luchtige wandeling, hoog boven het water, ben ik dan, vanaf m'n hotel door donker smalle straatjes omlaag en aan enkele in dromig halfduister verhulde oude godshuizen voorbij, zonder overgang tussen de onwaarschijnlijkste woonsituaties beland die met al het voorafgegane elke aansluiting misten; en die me het gevoel gaven als ware opeens de bodem der aardse realiteit onder mijn voeten weggezonken.

Maar nu, aan het eind van de benauwde doortocht en na 'n korte verademing in de vrije lucht, word ik algauw weer voldoende mezelf om, even terugwandelend, me ervan te vergewissen dat hetgeen ik daarnet in 'n soort droomtoestand meende te zien, heus allemaal levensecht is. Tot nòg groter zekerheid dienaangaande - alsook wegens de klammig voortdurende warmte binnen het oude woonlabyrint - laat ik me bij 'n primitief groente- en fruitstalletje daar iets koels serveren. Waartoe de exploitant me een glas van zijn ‘latte di mandorle’ ten zeerste kan recommanderen. De drank, een limonade uit amandelsiroop, blijkt zó ijskoud dat me de schrik om de haarwortels slaat. Maar mijn grootste dorst wordt er meteen door gedempt. En in deze afgekoelde en geleste staat raak ik van de werkelijkheid der omringende wantoestanden nóg levendiger overtuigd. Terwijl het praatje daarna met de limonademan me die realiteit nog geloofwaardig maakt ook.

Dit even benaderen weer van deze mensen in hun berooide en eeuwen-achtergebleven leefomstandigheden heeft echter tengevolge dat ik, voorbij het oude stadsdeel verder wandelend, al spoedig opnieuw in verbijsterde verwarring raak. Maar nu om het tegendeel van straks. Direct na de haast ondenkbare overbevolking en slonzige armoe binnen de enge middeleeuwse steegjes, blijkt in de ‘citta nuova’ alles zó hedendaags - zó royaal en riant, zó ruim en hygiënisch - dat ik ook hier weer m'n ogen eerst niet geloof. Wel blijven achter me de middeleeuwen alsnog herkenbaar aan de massieve burcht die daar, in de zuidoosthoek van de oude stad, vijfhonderd jaar geleden al tot zijn huidige imposante omvang moet zijn uitgebouwd; tegelijk met de aanleg van het kanaal dat, vandaar noordwaarts, de landtong doorsnijdt en dat oorspron-

[p. 899]

kelijk vooral als verdedigingsgracht bedoeld was langs het aldus kunstmatig tot een eiland herschapen toenmalige stadsgebied. Sindsdien verbreed en uitgediept, dient het kanaal thans echter tot doorvaart voor moderne oorlogsschepen die aan de Mar Piccolo hun ligplaats hebben. En bij de kasteelpoort zag ik daarnet marinesoldaten de wacht aflossen.

Maar hier, voorbij de draaibrug over dat kanaal, hebben armoe en verleden tijd helemaal niets meer in te brengen. En, zó abrupt na mijn gang langs de gore sloppen van de volksbuurt, lijken me de ruime rechte boulevards hier wel de breedste ter wereld. Met de deftigste gevels, het schoonst glimmende plaveisel, de statigste palmen. En bewandeld door een elite-publiek met daartussen het vele wit van de uitgaansuniformen der marine-officieren, van wie verscheidenen vergezeld door hun in avondtoilet getooide dames.

Doch als ik weldra op 'n bank in een der rijke plantsoenen van deze luxueuze buurt even uitrust, keert ook hier het verleden bij me terug. En een verleden, veel ouder dan het uit de middeleeuwen voortbestaand vervuilde decor waarbinnen de opeengepakte menselijke armoe in het andere stadsdeel zich verdringt. Vanaf m'n zitplaats hier kijk ik uit op de voorgevel van het ‘museo nazionale’, dat binnen deze nieuwe wijken de verre oudheid tegenwoordig stelt. Het verre stadsverleden, waarvan de vriendelijke bejaarde heer naast me heel veel schijnt te weten. Tè veel eigenlijk, om in zijn actieve jaren niet op een of andere manier bij dit museum of bij archeologische onderzoekingen hier te zijn betrokken geweest. Te veel ook om, tegenover de toerist die hij in mij wel herkend heeft, het vóór zich te kunnen houden.

Hoe nadrukkelijk nú om ons heen het levendig avondvertier onder de neonbelichting der brede avenues het alleenrecht bevestigt van het heden, toch kan ook op de bodem van deze ‘nieuwe stad’ de historie al zeer oude rechten doen gelden. Rechten, teruggaande tot de gloriedagen van het Groot-Griekse Taras, waarvan toentertijd de bemuring wel vijfmaal dieper landinwaarts reikte dan waar tweeduizend jaar nadien de Spanjaarden ter beveiliging van het veel kleiner laatmiddeleeuws stadsgebied hun burcht uitbouwden en een defensiekanaal groeven; dat immers van de landtong slechts het uiterste puntje afsnijdt, nauwelijks uitgestrekter dan de akropool van de grootstad uit de oudheid. De antieke stadsgeschiedenis begint met de vestiging hier van een groep thuis misdeelde Spartiaten die, tegen de hardnekkige weerstand van woeste Illyrische inboorlingen, op dit schiereiland een stad-staat stichtten en handhaafden welke door zijn Lakonische zeden, taal en politieke sympathieën eeuwenlang naast de overige, merendeels Achaïsche kolonies aan deze kust, een aparte plaats innam. Mettertijd echter verwierf Taras, vooral tegenover de opkomende macht van Rome, de leiding over al die Italiotische steden. De Romeinen daarna noemden de plaats Tarentum, dat zij als een belangrijk militair steunpunt op Hannibal moesten heroveren. En nadat Rome's macht tenslotte vergaan was, bleef Tarentum met zijn strategisch gelegen haven nog steeds de moeite van het veroveren en heroveren waard: voor Ostrogothen en Langobarden, voor Byzantijnen en Saracenen, voor Noormannen en Staufen, voor Aragons en Anjous. Vanhier is Don Juan uitgevaren naar zijn zegepraal bij Lèpanto. Napoleon

[p. 900]

maakte Tàranto tot zijn Gibraltar. En tijdens de jongste wereldoorlog zag Italië in de haven hier zijn zwaarste oorlogsbodems aan een geallieerd torpedobombardement ten offer vallen.

Het laatstvermelde heb ik natuurlijk niet van m'n overigens zeer mededeelzame bankgenoot. Het heeft met diens archeologisch amateurisme immers niets te maken en vormt bovendien, uit oogpunt van nationaal besef, toch al geen onderwerp om tegenover vreemden over op te pijpen. Intussen zal die oude baas ginds nog wel zitten; terwijl ik, na zo hoffelijk mogelijk me aan zijn verdere toespraak onttrokken te hebben, alweer verderwandel. 'n Volgende straat uit en door een ruim bomenpark omlaag. Tot nabij de havenbaai waar vóór achtentwintig jaar de Italiaanse marine een van haar zwartste dagen beleefde. Nu ligt er, in Navo-verband, een Engelse torpedoboot zusterlijk naast een Italiaanse kruiser.

Voorbij de weerspiegelde illuminatie van kaden en aangemeerde schepen verraden zich weer de landbewoners. De met lichtpuntjes geperforeerde rechthoeken van hun woonflatgebouwen markeren de andere oever. En verder op de achtergrond wemelt daar een regelloze verlichting van industrie-installaties met erbovenuit de rosse gloed der smelttorens van een gigantisch hoogovencomplex. Een futuristische aanblik, waarbij het daarnet nog verrassend-nieuwe van de ‘città nuova’ achter me, op slag veroudert tot gearriveerde tegenwoordige tijd!

Zó veel era's, ontmoet op één enkele avondwandeling: middeleeuwen en heden, oudheid en toekomst. Waarna het me goed doet, 'ns even tot rust te komen in het uitzicht op de nachthemel die tijdeloos schemert boven de donkere hoogten van het binnenland. In die richting zet hierbeneden de baai zich in nog 'n tweede bekken voort. En in dat tweede binnenmeer, waar de Ouden de purperslak teelden die de kostbare verfstof leverde voor hun feestkledij, zijn tegen-woordig uitgebreide mossel- en oestercultures. Waarom me dadelijk niet 'ns getracteerd op een portie van die vermaarde ‘òstriche’ uit de Mar Piccolo?! Toen ik echter even later, na in enkele minuten van kust tot kust een dwarsstraat doorgewandeld te zijn, in een restaurant nabij de zuidelijke zeeboulevard daar 'ns rustig voor was gaan zitten, leek het me bij mijn ogenblikkelijke lichaamsconditie toch niet zo'n erg geslaagd idee; en heb ik me gewoon maar een gebakken tong besteld, herkomstig uit de Mar Grande en méér geschikt om na deze lange dag mijn geslonken caloriënvoorraad weer op peil te brengen. Dat ik vlak naast, ja bijna boven de havenmond logeerde, heb ik vannacht geweten. Af en toe, vanuit de diepte, gestamp van scheepsmachines of de resonerende ademstoot uit een scheepspijp. En, permanent, de doordringende havenatmosfeer om me heen, die door het open raam mijn kamer vulde, terwijl met gesloten raam het toch te benauwd zou zijn. Maar nú, op deze morgenwandeling langs de kade van oud-Tàranto, komt die onmiddellijke en allesbeheersende aanwezigheid hier van haven en zee zich als 'n wel bijzonder levendige werkelijkheid aan me opdringen.

't Was de hotelier die gisteravond me aanried, in alle vroegte nòg 'ns een kijkje te gaan nemen in de oude stadsbuurt. Dat zou me voorgoed afhelpen van mijn

[p. 901]

aanvankelijke, bij avond opgedane indruk als leidden daar de bewoners slechts 'n schimachtig bestaan. En inderdaad, die indruk ben ik inmiddels helemaal kwijt! Wel begon in de sombere stegendoolhof zelf het leven pas heel schuchter te ontwaken, terwijl stil terzijde een rijzige gothieke kerkgevel onwerkelijk nog te dromen stond. Wel lag de vergrijsde romaanse dom nog diep in zijn oudchristelijk en middeleeuws verleden verzonken. En was het te vroeg nog voor een bezoek aan de kerk- en stadspatroon Sint Cataldus, een vermoedelijk Ierse bisschop, vóór dertien eeuwen tijdens een pelgrimage naar het Heilige Land te Taranto bezweken, wiens gebeente vierhonderd jaar later hier teruggevonden en wiens heilige levenswandel even zo lang na zijn dood door vrome schrijvers uitgevonden werd.

Maar terwijl in de woonstegen en rond de godshuizen de dag nog aarzelde te beginnen, draait hier langs de havenkant het bedrijvige leven al op volle toeren. En wàt 'n bedrijvigheid! Van alle kanten worden kisten en korven aangedragen, puilend van vis. ‘Vis’ daarbij zó ruim te verstaan, dat het allerlei levend gewemel van het water insluit. Naast vele vissoorten van min of meer traditioneel model, zijn er mandenvol met griezels van kleine octopoden en voorts talrijke kratten waarvan de kleurrijke inhoud, zo te zien, eerder op een groentenveiling dan bij een visafslag zou thuishoren. Maar méér nog dan al deze weerloze zeefauna, bepalen de daarmee in de weer zijnde mensen hier het schouwspel. De mannen sjouwen met 'n haast en ijver alsof ze dit eerste uur hun hele daginkomen moeten verdienen; wat voor velen misschien ook inderdaad het geval is. Ononderbroken klinken links en rechts de orders en aanwijzingen. En vroeg-wakkere knaapjes dartelen tussen dit alles door, sommige om mee te helpen, andere om alleen maar in de weg te lopen en dan ook telkens klankrijke uitbranders te krijgen. Het aangevoerde wordt gesorteerd en hersorteerd, terwijl bij elke partij de afslager opnieuw met ongelofelijke radheid en onverstaanbaarheid van tong zijn reeksen opdreunt en met een hoge uithaal afbreekt zodra blijkbaar iemand gemijnd heeft. Volgen kan ik het niet. Maar waarschijnlijk worden hier veel groter zaken gedaan dan men bij dit pittoreske vertier zou vermoeden. Vooral daarvan verdacht lijken me enkele in deze drukte centrale figuren, wier autoriteit hier, ondanks hun vlekkerige soepjassen, even onmiskenbaar is als hun embonpoint. Overigens maken echter al de ploeteraars van vissers en havenknechten of ook kleinhandelaars hier de indruk dat zelfs bij grote transacties voor hen toch maar kleine porties overschieten.

Doch gelukkig leeft de mens niet van vis alleen. Gelukkig voor Taranto. Maar gelukkig ook voor mij die nu, eindelijk aan al die glibberige bedrijvigheid voorbij, wel sterk het gevoel heb dat ik vandaag geen vis meer lust. En wat Taranto betreft: stralend in de ochtendzon etaleert dat op de andere kust zijn nieuwe industriële leven en toekomstmogelijkheden in een panorama van staal en beton. ‘La Bi-mara’ heet deze plaats vanouds, omdat zij aan twee zeeën ligt. Maar zoals ik nu vanaf de visserskade hier uitkijk over die imposante wereld ginds van de modernste produktietechniek, lijkt me zoiets als ‘la Bi-era’ een niet minder passende bijnaam voor deze stad die leeft van twee tijdperken tegelijk.