Streven. Jaargang 21

[p. 784]

Ziet de jonge mens wat in het ambt?
Eduard Kimman

De celibaatsmoeilijkheden, ambtsverlatingen, gezagscrises, problemen over full- of parttime priesters, en de knellende vragen n.a.v. de inderhaast tot stand gebrachte ‘academische’ vorming van de clergé, verduisteren in toenemende mate het zicht op de pastorale functie in de kerk. Toch zijn er nog jonge mensen die besluiten een opleiding tot het priesterschap te volgen of in een orde te treden. Wat is er in het christendom dat deze jeugdige mensen de gebondenheid aan de kerk en het ‘geestelijk leven’ doet kiezen? Waarvoor en aan wie stellen zij zich beschikbaar en waarom?

Waarvoor beschikbaar?

Omdat de vraag naar het waarom de minst concrete is, is het misschien goed te beginnen bij wat zo iemand denkt te gaan doen. Houdt de aanmelding bij een bestaand instituut vanzelf de bedoeling in, de huidige functies ervan in een al dan niet vernieuwde vorm voort te zetten? Is de ambtsopvatting van de tegenwoordige priester voor een priesterkandidaat richtinggevend? Is de huidige concretisering van de doeleinden van de religieuzen bepalend voor een aspirantreligieus of -religieuze?

Van eigen leeftijd uit bezien, onderkent hij of zij twee generaties met elk een eigen gedragsinstelling. Een generatie van ouderen die zich kenmerken door een ouderwets en soms reactionair optreden of door een levenshouding vol bezonnen en respectvol begrip maar zonder vèrgaande creativiteit. De tweede is een overgangsgeneratie, getekend door het wegvallen van een houvast, maar creatief genoeg om nieuwe taken te vinden als de oude functies vervagen. Met beide instellingen kan deze jonge mens zich moeilijk identificeren. Beide generaties hebben een stempel meegekregen, dat door de vorming en de tijdgeest in hen ingebakken is. Sommigen klampen zich eraan vast, anderen ontworstelen zich eraan. Omdat de jeugd de beklemming van dit houvast niet gekend heeft, is een identificering zo moeilijk. Dat men zich kan vastklampen aan iets dat voor deze ouderen van onvervangbare waarde is, is nauwelijks voorstelbaar en zeker niet overdraagbaar, omdat deze jonge mens dit houvast nooit gekend heeft. Geen uitweg biedt eveneens de tweede generatie, die ruwweg in twee groeperingen uiteenvalt. Voor beide was het reeds overgedragen ambt, bv. de wijding tot priester, een uitgangspunt voor hun werkzaamheden.

[p. 785]

De ene groepering slaagt er voor zichzelf in dit gegeven te integreren in de veranderde situatie. Zo zijn er bv., die een stuk verkondiging of een emancipatietaak zien door als priester werkzaam te zijn in de industrie, de universiteit of de ontwikkelingsgebieden. De anderen daarentegen wekken de indruk geen raad te weten met hun ambt en daardoor te vluchten in vele soorten sociale diensten. Een zekere maatschappelijke positie wordt voor deze laatsten bij een vervagend priesterschap een nieuw houvast, terwijl het voor de eersten in continuïteit met hun primaire opdracht staat. Omdat de motivaties zo totaal verschillen, vormt de combinatie van een maatschappelijke positie en een concrete kerkelijke functie geen referentiepunt.

Aangezien de werkzaamheden van de clerus en de andere kerkelijk vrijgestelden als uitgangspunt hebben een verdwijnende gesanctioneerde kerkelijke status, zijn zij geen herkenningspunt voor deze jonge mens. Is er een algemene verwachting van de toekomstige plaats en rol van de ambtsdrager, die wel zo'n punt van herkenning biedt? Om het anders te zeggen: komt er in de discussie van de laatste tijd een beeld naar voren, dat de jonge mens op de toekomstige ambtsuitoefening kan oriënteren?

Het beeld van de toekomstige priester of hoe die kerkelijke ambtsdrager/draagster of vrijgestelde ook heten zal, zoals door de theologen geschetst, staat in het perspectief van charisma en profetie. Maar zoiets ambiëren, laat staan ervoor opgeleid worden, lijkt toch wel wat moeilijk. Theologisch blijft het hier ook niet bij: er is een gedifferentieerdheid ontwikkeld van vele taken als liturg of voorganger, leraar en verkondiger, aalmoezenier en gemeente-pastor, zielzorger op categoriaal of territoriaal niveau. De sociologen, in wier vaandel woorden als aanpassing en nieuwe kerkorganisatie geschreven staan, verwachten in hetzelfde perspectief meer een modern priesterleven en vernieuwd kloosterleven als vormen van, hoewel van oorsprong kerkelijke, service-instituten van en voor de wereld. Toch vormen deze beelden in al hun veelheid en vaagheid meer de verwachtingspatronen voor wie nu in het ambt staan, dan dat zij een referentiekader zijn voor de idealen van de jonge mens. Zij spreken een ontwikkeling uit naar nieuwe typen van oude en bestaande levenstaken en een daarmee gepaard gaande professionalisering van het ambt dat, zoals het nu is en zoals het nu door de dragers ervan beleefd wordt, de jonge mens weinig zegt. Met name de sociologische visie van een dergelijke ontwikkeling is dubbelzinnig. Het is een doekje voor het bloeden en, op zijn ergst, een verwoorden van een ontwikkeling die begrijpelijk is voor veel priesters en kloosterlingen van thans, die, in hun aanvankelijk enige dienst aan de kerk door beschikbaarheid aan haar gezagsdragers, in deze laatsten bedrogen zijn uitgekomen of anderszins zijn doodgelopen en daarom minstens een dienst aan de wereld willen bewijzen. Wanneer de jonge mens van nu zo graag de wereld een dienst wil bewijzen, waarom zou hij dan deze omweg maken? Zouden er niet genoeg organisaties zijn die hem dit mogelijk kunnen maken? Wanneer iemand nu zich aansluit bij een bisdom of orde, en niet het plan heeft de overgeleverde levensstijl voort te zetten noch de visie van de leden deelt op de concrete kerkelijke functie in de toekomst, ontbreekt toch niet alle

[p. 786]

identificering. Het gemeenschappelijke punt kan zijn de poging om dienstbaar te staan. Het onderscheid zou dan hierin bestaan, dat deze jonge mens bewust de kerk een dienst wil bewijzen. En de wereld dan?

Dienst aan de kerk

Is dit wel een reële keuze? Mag een nog niet volwassen mens zich wel aan zo'n vormend instituut geven, dat aan diens geweten met gezag bepaalde begrippen op zal leggen? Men kan zich afvragen, of zo iemand dan niet bedrogen wordt. Zou het dan niet allereerst de taak zijn van de niet-gekwalificeerde gezagsdragers, nl. zij aan wie de communicatie-media ter beschikking staan en die daardoor een sterke invloed uitoefenen, om hem of haar hierover voor te lichten?

Is de jeugd de toestand van corruptie die in de kerk heerst ontgaan? Heeft zij geen weet van de velen die de kerk aanwenden om zichzelf te zoeken? Is zij echt niet op de hoogte van het feit, dat onder het mom van vrijheid nieuwe gesloten machtsblokken geformeerd worden?

Als de jeugd nu aan corruptie, machtsmisbruik en egoïsme denkt, gaan haar gedachten uit naar de van problemen overstelpte politieke constellatie van de wereld. Corruptie, dat zijn de ambtenarenmolens in de onderontwikkelde landen, maar eerder nog in de ontwikkelde landen en de vaak verdorven economische verhoudingen. Als ze aan machtsmisbruik denkt, ziet ze het sociaal-politieke bestel in Frankrijk evenals het regime van welke dictator ook in Zuid-Amerika. Het voorbeeld van egoïsme is op wereldniveau het nationalisme, dat in toenemende mate de onderhandelingen tussen de naties (wat wij in het dagelijks spraakgebruik voor elkaar dialoog noemen) vertroebelt en zelfs blokkeert.

Wijst deze gedachtenloop erop, dat de jeugd geen weet heeft, dat zulke toestanden ook binnen de kerk voorkomen? Is ze ervan overtuigd dat de kerk is, zoals ze dat tijdens het tweede Vaticaans concilie in schema's op papier heeft gezet? Of weet de jeugd wel degelijk, dat het vaak bij papieren gebleven is en dat de eigenlijke kerk nog bestuurd wordt in een geest van onvrijheid?

Jonge mensen die zich nu met de kerk inlaten, kennen minstens ten dele deze ontredderde situatie van de kerk. Indien zij weet hebben van de machinaties in de kerk, waarom vindt dan toch een engagement plaats? Gebeurt dit in de hoop, dat de kerk op haar schreden zal terugkeren; dat de opvattingen die leefden in de oerkerk doch daarna verdwenen, weer verwerkelijkt zullen worden? Verwachten zij, dat de kerk zal terugkeren tot de orde van taak- en ambtsverdelingen van de apostolische gemeenten?

Al blijft ook voor hen aanvaardbaar, dat er veel inspiratiefs en leerzaams in de kerkordes van het Nieuwe Testament te vinden is - dank zij de theologen die immers al jaren met deze herbronning bezig zijn - zij staan uitermate sceptisch ten aanzien van de verwerkelijking hiervan. Het zou van een diepgaand misverstand getuigen, te veronderstellen dat deze theologische idealen ook maar een uitnodiging voor hen zijn.

Voor de jonge mensen die zich nu met de kerk inlaten, is de kerk net zo'n vat

[p. 787]

van corruptie als zo vele andere politieke constellaties. Zij weten dat, terwijl de schijn bestaat dat het roer nu omgegooid is, de groep der bewindvoerders èn die der vernieuwers een even gesloten kamp is als die van vroeger. Het oude, autoritaire gezag heeft plaats gemaakt voor een nieuw, dat dikwijls even moeilijk weet te luisteren en bepaalde zaken met een nieuw soort onverdraagzaamheid weet door te drukken. Dit geldt voor bisschoppen even goed als voor ordesoversten, die allebei het in hen gestelde vertrouwen verspelen, wanneer zij zich stellen achter bepaalde methodes zoals sociologische onderzoeken en interviewgesprekken, die achter het masker van objectieve wetenschappelijkheid de preoccupaties en vooroordelen verbergen van hen die de lakens uit (willen) delen. De ontdekking van deze corruptie in de kerk wordt voor deze jonge mensen des te schrijnender, naarmate zij zich van de uitverkiezing van de kerk bewust worden: in de kerk wordt het kwaad als kwaad openbaar. In de kerk wordt heel erg zichtbaar, dat corruptie corruptie is.

Zo wordt door de ontdekking van deze corruptie misschien duidelijk, dat de christen de wereld niet vooruit helpt door zich tezelfdertijd van de kerk af te wenden, maar dat men de wereld geen grotere dienst bewijst dan deze uitverkiezing van de kerk waar te maken.

Wie behoort tot een generatie die bereid is de corruptie in de ontwikkelingslanden te bestrijden, zou wel eens om het kwaad in de kerk als kwaad te doen kennen zich met haar kunnen engageren. Alleen gebeurt ontwikkelingshulp in de kerk niet in tijdelijke vrijwilligerprogramma's. Het kwaad in de kerk als kwaad openbaren geschiedt volgens een grillig, eindeloos en voor ons mensen ongrijpbaar programma. Tegenover de meetbare, helder omlijnde ontwikkelingshulp aan de wereld is er een onaanzienlijke, niet te meten dienstbaarheid aan de kerk.

Als het de uitverkiezing van de kerk is, door haar falen het wereldgeweten wakker te schudden, zou men dan niet kunnen volstaan als ‘leek’ het kwaad in de kerk aan het licht te brengen? Wat bezielt toch de jonge mensen die zich zelfs met de institutionele kerk engageren?

Waarom beschikbaar?

Het milieu waarbinnen het proces zich afspeelt dat wij roeping noemen, is niet het hiërarchisch-kerkelijke milieu. Dat speelt hierbij geen rol van betekenis. Voor deze jonge mens heeft hiërarchie vooral te maken met een eeuwenoude kerkelijke traditie, maar niet zozeer met het levende evangelie. Uiteindelijk ontkiemt het evangelie overal, liefst onder naamlozen, titellozen en zondaars, kortom onder gewone mensen van alle tijden en van alle rassen. Dit kerkelijke erfgoed echter leeft voort onder de mensen van een bepaalde tijd en een bepaalde cultuur, en is een object van vernieuwing voor de mensen van de overgangstijd. Alleen dan appelleert gezag, als het weer de bezielende autoriteit van het evangelie in zich draagt.

De kerk laat hem of haar koud, zoals zo veel instituties in deze tijd de jeugd zo weinig zeggen. Deze mens, die na Hiroshima geboren is, gaat nog slechts mensen en de mensheid ter harte. Hij of zij voelt zich niet thuis in de onwer-

[p. 788]

kelijke belangenstrijd van het kerkelijk gezag, maar voelt hoogstens verwantschap met deze of gene gezagsdrager. De vroomheid van Angelo Roncalli dwingt deze jongeren respect af, ze is alleen door haar tijdgebondenheid onnavolgbaar. De dienstbaarheid aan de naaste en het vertrouwen op God van hem en die anderen die echt hielden van kerk, priesterschap en klooster, is op die wijze nu onmogelijk. Want bij deze jonge mens ligt het omgekeerd. Zij zijn bekommerd om de velen die ingeklemd werden onder het juk van die ganse clergé en al die religieuzen die niet leefden als Roncalli en de zijnen. Juist omdat deze jongeren het eenzijdige geloofsonderricht, de aangeleerde gezagstrouw en de beklemmende scrupulositeit niet ondergaan hebben, kunnen zij niet-gepreoccupeerd en onbevooroordeeld houden van de mensen in en buiten de kerk die wel hiermee te maken gehad hebben. De inspiratie van deze jonge mensen is het aanvaarden van de bedreiging van de ‘handhavers van het geloof’ en daardoor een radicale doch eenvoudige solidariteit met de ingedeukte medemens. Vanuit de sympathie voor de onderliggende massa groeit er een antipathie voor de zich opleggende kerk.

De jonge mens van nu, die toetreedt tot een bisdom of intreedt in een gemeenschap van religieuzen, is getroffen door de nood in de kerk. Hij of zij ambieert geen pastorale functie in de kerk, tenzij in het besef te behoren en te willen behoren tot die erfelijk met zonde behepte mensengemeenschap. Immers wie de inhumaniteit de wereld uit wil helpen, moet de inhumaniteit in de kerk niet ontvluchten.

Toetrede of intrede betekent groeiende verbondenheid met allen die gebukt gaan onder de last van het geloof. Het is een wijken van de zekerheden van eigen verlangens voor de horizont van wat de medemensen nodig hebben om vol te kunnen houden. Vrijgesteld zijn voor zo'n ambt, is beleven dat alle illusies ophouden en dat er niets anders te ambiëren is dan dat de medemensen misschien in zo'n mens willen ontdekken dat er Iets of Iemand anders is die hen bevrijding in plaats van beklemming geeft.