Streven. Jaargang 21

[p. 84]

Politiek overzicht

Internationaal

Verenigde Staten

De lange hete zomer, die in Amsterdam is uitgebleven, heeft in de Verenigde Staten niet op zich laten wachten. In talrijke Noordelijke industriesteden hebben hevige onlusten gewoed, die soms leken op guerilla-oorlogen en zich niet beperkten tot de negerwijken maar zich over de hele stad verspreidden. Het is - dachten wij - onjuist hier te spreken van rassen-onlusten; het waren eerder uitingen van wanhoop van een massa werkloze, slecht behuisde, in diepe armoe levende negers, die de grote verwachtingen die zij hadden van de voltooiing van de wetgeving op de burgerrechten, in rook zagen opgaan en zich nu keerden tegen ieder die in betere omstandigheden leefden, dus ook tegen de beter gesitueerde negers. Er is te weinig voor de neger gedaan en dat weinige nog te laat. Het is natuurlijk mooi, dat het Congres nu een onderzoek eist naar de oorzaak van de onlusten, maar ditzelfde Congres heeft geen interesse voor de door president Johnson ook dit jaar weer ingediende wet op de Burgerrechten, beperkt de toewijzing voor het ‘Great Society’-plan drastisch, weigert voldoende financiën voor krotopruiming in de steden en laat de verbetering van het onderwijs voor de armen over aan de deelstaten. Is het verwonderlijk, dat vele jonge negers alle mooie woorden van hun gematigde leiders beu zijn en overgaan tot geweld? Voor verbeteringen op sociaal gebied onder de negers is geen geld maar voor de strijd in Vietnam worden tegelijkertijd miljarden uitgegeven. Als Hanoi het lang genoeg volhoudt, zou het de oorlog wel eens kunnen winnen in de Verenigde Staten.

Vietnam

De escalatie in deze oorlog gaat steeds verder. De Verenigde Staten blijven bombarderen en breiden de bombardementen steeds verder uit; niet alleen werd Hanoi herhaaldelijk getroffen, maar er werden ook doelen bestookt zeer dicht bij de Chinese grens. Het gevaar voor moeilijkheden met Peking werd daardoor vergroot en incidenten konden niet uitblijven. Waarschijnlijk heeft Washington echter berekend, dat Peking op dit ogenblik erg weinig kan doen tengevolge van de interne moeilijkheden binnen communistisch China, waar weinig minder dan een ernstige burgeroorlog woedt tussen aanhangers van de culturele revolutie van Mao en hun tegenstanders, die de zijde kozen van de

[p. 85]

reeds vaak beschuldigde president Lioe Sjao-Tsi, terwijl premier Tsjoe En-lai al bemiddelend een voor hem zo gunstig mogelijke positie tracht in te nemen. Het verzet in de Verenigde Staten tegen de oorlog neemt intussen steeds toe, te meer daar militaire successen uitblijven; de overtuiging, dat de Verenigde Staten de strijd dan wel niet kunnen verliezen, maar hem ook niet kunnen winnen, wint veld en het aantal ‘duiven’ dat aandringt op stopzetting van de bombardementen en op onderhandelingen wordt groter. De moeilijkheid is echter: met wie onderhandelen? Hanoi heeft tot nu toe steeds geweigerd en met Hanoi ook de Vietcong.

De grote moeilijkheid voor de Verenigde Staten is dat zij er niet in zijn geslaagd het vertrouwen van de bevolking te winnen; met de beste bedoelingen bezield hebben zij te veel waarde gehecht aan hun eigen visie op de Vietnamese problematiek en steunden zij degenen die bereid waren het met hen eens te zijn om welke reden dan ook. Deze minderheid werd voorzien van alle middelen om haar positie te handhaven met het gevolg, dat van de uitvoering van talrijke maatregelen b.v. de zo noodzakelijke landhervorming niets terecht kwam. Men begreep niet, dat deze door de Verenigde Staten gesteunde regering door de bevolking werd beschuldigd van collaboratie met een vreemde mogendheid en dat deze laatste op een lijn werd gesteld met de vroegere koloniale macht; de Verenigde Staten onderschatten het nationalisme onder de Vietnamezen van alle rang en elke godsdienst.

Ook nu is er nog een kansje op verbetering; als er nl. een werkelijk representatieve regering voor Vietnam zou kunnen worden gevormd en de Verenigde Staten hiermee zouden samenwerken. Zij moeten zich dan echter los maken van de opvatting, dat ieder die het niet met hen eens is, dus communistisch is. Zal men deze kleine kans grijpen? Op 3 september zijn er in Zuid-Vietnam een president en een vice-president gekozen, maar aangezien het leger vrijwel alle propagandamiddelen beheerste en de burgerkandidaten onderling te verdeeld waren, hebben de huidige militaire leiders Van Thieu en Cao Ky gewonnen. Zij spraken de afgelopen weken ook over staking van de bombardementen en besprekingen met de Vietcong, maar er is wel eens vaker verschil geweest tussen woorden vóór en daden ná de verkiezingen.

Midden-Oosten

Gedurende de maand juli bezochten vrijwel alle Arabische leiders elkaar en sommigen ook nog Moskou. Zij waren het er over eens, dat er doeltreffende maatregelen moesten worden genomen ter uitwissing van de sporen van de - Israëlische - agressie. Maar welke? Een ministersconferentie te Khartoem begin augustus leverde weinig meer op dan het besluit tot een topconferentie op 26 augustus, weer in de Soedanese hoofdstad.

Tijdens een reis waarbij de Joego-Slavische president, Tito, verschillende Arabische hoofdsteden bezocht, maar - vreemd genoeg - niet Tel Aviv, deed hij een poging om vrede in het Midden-Oosten te bemiddelen; zijn voorstel kwam in het kort neer op een de facto erkenning van Israël door de Arabische landen

[p. 86]

en ontruiming door Israël van de veroverde gebieden. Veel succes had hij niet, maar er is in de Arabische wereld toch iets aan het veranderen. Bourguiba pleitte weer voor een realistische aanpak door erkenning van Israël en Jordanië legt er voortdurend de nadruk op na de verloren oorlog totaal uitgeput te zijn en spreekt soms zelfs over het sluiten van een afzonderlijke vrede. Dit laatste werd vlak voor de conferentie van Khartoem van 26 augustus ook beweerd van Nasser, die met zo ernstige binnenlandse moeilijkheden te kampen heeft, dat hij zelfs een staatsgreep vreesde tijdens zijn afwezigheid en daarom een soort zuivering doorvoerde.

Op de topconferentie sprak Nasser echter niet over een afzonderlijke vrede. Zij bracht ook weinig nieuws; het enige positieve resultaat was, dat er een overeenkomst werd gesloten om een einde te maken aan de strijd tussen Egypte en Saoedi-Arabië in Yemen, maar dit is al de derde keer dat een dergelijk akkoord tot stand is gekomen. Het meningsverschil over de hervatting van de olie-leveranties aan mogendheden die Israël ‘steunden’, bleef bestaan; Algerije, Syrië en Irak zijn tegen, maar Saoedi-Arabië, Koeweit en Lybië kunnen de inkomsten niet missen. Het compromis dat deze nu een deel van de olie-revenuen zullen afstaan voor de wederopbouw van de in de oorlog zwaar getroffen landen vond in enkele kringen weinig waardering. Opvallend was de vrij gematigde toon t.a.v. Israël; Nasser zou een goed werk doen, als hij de invloed, die hij nog heeft, gebruikt om vrede en welvaart te herstellen.

Nederland

K.V.P.

In een rapport over grondslag en karakter van de KVP, verschenen op 13 januari 1966, achtte men het niet raadzaam, dat deze partij het initiatief nam tot oprichting van een soort christen-democratische unie; hoogstens kon men een werkgroep vormen, bestaande uit personen van verschillende politieke richting om de mogelijkheid tot bredere christelijke partijvorming te bestuderen. Tevens zou men moeten proberen te komen tot een nauwere samenwerking tussen alle vooruitstrevende christenen en zouden programma's en beleid op elkaar kunnen worden afgestemd. Bijna een jaar later, n.l. 4 januari '67, hield de KVP zich weer bezig met de bestudering van de staatkundige ontwikkeling en zag nog even weinig kans op een samengaan van de drie grote confessionele partijen in een CDU; wel pleitten toen sommigen voor de vorming van een grote democratische partij met links en rechts extreme groepen, maar dit idee vond weinig weerklank omdat in dit geval een alternatieve regeringscombinatie zou ontbreken, hetgeen een ernstig gevaar voor de democratie zou kunnen betekenen.

De gezapige traagheid, waarmee de kwestie van partij-vernieuwing of partij-hervorming was behandeld, werd doorbroken door de verkiezingsuitslag van 15 februari 1967, toen de grote partijen ernstige verliezen leden en D '66 op spectaculaire wijze zijn entree in de Nederlandse politiek maakte. Als deze partij geen andere verdienste zou hebben dan het wakker schudden van onze

[p. 87]

traditionele, wat ingeslapen politieke partijen, zou zij hiermee alleen al voldoende waarde hebben voor ons land.

In vrijwel alle partijen ontstond nu een activiteit, die - op een enkele uitzondering na - vroeger ongekend was. De drie confessionele partijen vormden een commissie van 18 om te beraadslagen over de fundamentele grondslagen en uitgangspunten van hun partijen en over de mogelijkheden voor samenwerking. Binnen de PvdA eiste Nieuw Links opnieuw een radicale herziening van de politiek der partij, opdat deze als middelpunt zou kunnen fungeren van een linkse concentratie, die zich krachtig tegenover rechts zou moeten opstellen. De Pacifistisch Socialistische Partij sprak over een drie-partijenstelsel, n.l. een conservatieve partij bestaande uit groepen van VVD en de christelijke partijen, een progressief-kapitalistische partij van de PvdA en de linkervleugels der confessionele partijen, terwijl de PSP en radicalen uit andere partijen zich dan zouden moeten verenigen in een radicale partij.

In de ARP-aanhang was tijdens de kabinetsformatie Zijlstra reeds blijk gegeven van een zekere onrust; elf meest jongere A.R.-kiezers verklaarden zich tot ‘spijtstemmers’ omdat h.i. de partij de in haar program uitgesproken ‘evangelische radicaliteit’ had verraden en niet had geprobeerd met anderen, die eveneens een radicale aanpak wensten van de welvaartsverdeling in de wereld en van de problemen in onze eigen samenleving, contact op te nemen om samen een regering te vormen. Bij dezen voegden zich radicaal-georiënteerde leden van CHU en KVP en tevens een aantal politiek niet-gebondenen. Zij wilde een radicale progressieve politiek voeren gebaseerd op de christelijke visie en achtten daarvoor een hervorming van de bestaande christelijke partijen noodzakelijk. Bezwaar tegen de reeds bovengenoemde commissie van 18 uit de drie christelijke partijen hebben zij slechts inzoverre, dat deze commissie als opdracht kreeg een eigentijdse formulering te geven voor een op de christelijke visie gebaseerde politiek. Zij vinden dit onvoldoende; zij zien, dat binnen deze christelijke partijen naast radicale ook conservatieve elementen zijn; dat beide groeperingen zich baseren op de christelijke gedachte maar dat zij politiek gesproken andere wegen wensen te volgen om deze te verwezenlijken; deze ‘scheiding der geesten’ moet niet in een vaag compromis verdoezeld worden. Over de vraag of dit noodzakelijk moet leiden tot splitsing en tot vorming van nieuwe partijen laten zij zich nog niet uit; zij houden rekening met de mogelijkheid van twee christelijke partijen, maar vinden deze kwestie op dit ogenblik prematuur en wensen nu voornamelijk actie te ontplooien om de gedachtenwisseling op gang te brengen of te versnellen.

Toen enkele KVP-radicalen, waaronder de oud-ministers Cals en Bogaers, via een brief steun zochten voor hun activiteit, waren de poppen aan het dansen. Het KVP-bestuur reageerde erg ondoordacht door ‘verbaasd’ te zijn - het had op de hoogte moeten zijn van de ideeën van de heer Cals, die deze nooit onder stoelen of banken heeft gestoken en voor de KVP zitting heeft in de commissie van 18 - en te spreken van een doorkruisen van het gesprek met ARP en CHU, terwijl het bestuur tevens meende, dat de actie organisatorisch gezien onjuist was, omdat deze geen rekening hield met de plannen om alle leden van

[p. 88]

de partij in het gesprek over de toekomst de partij te betrekken. Het gesprek met de andere christelijke partijen wordt echter niet doorkruist maar geïntensiveerd; binnen elke partij zal men zich nu moeten bezinnen op de principes van de te voeren politiek. En of de radicalen het bedoeld hebben of niet, zij hebben met hun brief bereikt, dat er in elk geval een zeer levendige discussie op gang is gekomen binnen en buiten de KVP over de toekomst der partij; dit wordt niet bereikt op regionale en andere vergaderingen maar het daar naar voren gebrachte moet een weergave zijn van wat leeft onder de leden en de kiezers. Er is leven in de brouwerij en het daaruit voortkomende resultaat zal altijd beter zijn dan het resultaat van de ingeslapen non-activiteit van vroeger. De partij leefde nauwelijks meer voor de kiezer, vandaar ook de teruggang in stemmenpercentage. Gelukkig is het partij-bestuur teruggekomen van zijn oorspronkelijke reactie en erkent nu de volledige vrijheid voor de radicale groep om haar ideeën te propageren.

Deze zich christen-radicalen noemende groep kreeg van de zijde van de PvdA te horen, dat haar gedachten parallel liepen met die van de PvdA, maar er werd niet bij verteld van welke PvdA. Gaat deze partij zich via Nieuw Links meer oriënteren op de PSP of stelt zij zich gereserveerder op tegenover deze koers? In het laatste geval zou na diepgaand overleg de mogelijkheid van samenwerking er in zitten. Dit zou ook het geval met D '66 kunnen zijn, maar zover is men nog niet. Wel zijn er in de niet al te verre toekomst belangrijke beslissingen te verwachten.

6 september 1967

J. Oomes