Streven. Jaargang 20

[p. 930]

Politiek overzicht

Konrad Adenauer †

Op 19 april overleed 91 jaar oud in zijn woning te Rhöndorf dr Konrad Adenauer, die van 1949 tot 1963 als bondskanselier de binnen- en buitenlandse politiek van de Westduitse Bondsrepubliek leidde. In deze jaren is hij er in geslaagd zijn land na de afschuwelijke catastrofe tijdens Hitler weer een plaats in de wereld te bezorgen. Hij streefde naar een herstel van Duitsland op politiek en - samen met Erhard - op economisch terrein. Politiek wilde hij zijn land integreren in een Westelijk bondgenootschap, daar bewezen was, dat het een zelfstandige macht te gauw misbruikte voor zuiver nationalistische doeleinden; daarom wenste hij opname in EEG en NATO en zocht hij toenadering tot Frankrijk, hetgeen resulteerde in het kort voor zijn aftreden in 1963 gesloten vriendschapsverdrag met de Gaulle.

Er was echter een zeker dualisme in zijn optreden; het geslaagde economische herstel van West-Duitsland verwekte een steeds sterker besef van eigen kracht bij de Duitsers en dit maakte het hen moeilijker zich neer te leggen bij de afstand van gebieden aan Polen en bij de scheiding in twee Duitslanden. Herstel van het Bismarck-rijk, of beter van de grenzen van de republiek van Weimar - waarvoor men in die tijd geen sympathie kon opbrengen - werd voortdurend geëist ook door de vele Heimatvertriebenen en alhoewel Adenauer wist, dat deze wens onverenigbaar was met de door hem verlangde samenwerking met de Verenigde Staten en de westerse wereld, wilde of kon hij dit niet zeggen. Zo was er een zekere oneerlijkheid in zijn politiek, niet tegenover het Westen, maar wel tegenover zijn eigen landgenoten.

Deze tegenstelling moest zich wreken. In de door Adenauer zo gecultiveerde goede verstandhouding met Frankrijk kwam tijdens de periode Erhard de keuze-moeilijkheid voor Bonn. Hield men vast aan de aanspraken op gebieden ten Oosten van de Oder-Neisse linie dan kwam men in conflict met de opvattingen van de Gaulle, die in het kader van zijn ‘Europa tot aan de Oeral’ streefde naar een betere verstandhouding met de Oosteuropese landen. Erhard distanciëerde zich van de Gaulle, maar zijn huidige opvolger, Kiesinger, volgt weer de door Adenauer uitgestippelde lijn van toenadering tot Frankrijk. Betekent dit, dat men in Bonn gaat inzien, dat men de Poolse grenzen moet erkennen en dat men zijn houding tegenover de DDR gaat herzien en een einde maakt aan genoemd dualisme? Inderdaad pleiten rebellen in de FDP nu

[p. 931]

voor erkenning van zowel de Oder-Neisse grens als van de DDR, terwijl bondskanselier Kiesinger al verklaarde, dat de erkenning van de eerste slechts een kwestie van tijd zou zijn.

De laatste dienst, die de man die in de koudste periode van de koude oorlog wel eens minister van buitenlandse zaken van de Verenigde Staten genoemd werd, zijn land bewees was zijn begrafenis, daar deze de grote figuren der Westerse politiek een ongezochte gelegenheid verstrekte om met elkaar de huidige wereldproblemen te bespreken. Alle speculaties in die richting bleken waardeloos. Johnson en de Gaulle hebben nauwelijks met elkaar gesproken en wel had Kiesinger een lang onderhoud met de president der Verenigde Staten, maar succesvol is dit niet geweest, daar de Westduitse kanselier ook nu zijn bezwaren tegen het non-proliferatieverdrag bleef handhaven.

Engeland

Londen komt meer en meer tot de ontdekking, dat zijn wereldpositie verdwenen is. Lang heeft het na de tweede wereldoorlog vastgehouden aan de fictie een grote mogendheid te zijn, maar de financiële lasten werden steeds moeilijker te dragen en deze gevoegd bij de eveneens steeds slechtere economische toestand van Engeland leidde reeds tot ontruiming van Engelse vlootbases.

Dit bracht grote moeilijkheden met zich mee in Aden. Reeds de conservatieve regering Macmillan besloot in 1962 aan Zuid-Arabië onafhankelijkheid te verlenen. Er zou een federatie gevormd worden uit de 23 sultanaten rond Aden en de kroonkolonie van die naam; tussen deze Zuidarabische federatie en Engeland zou een defensie-akkoord gesloten worden en de Britse militaire installaties in Aden zouden gehandhaafd blijven. Deze plannen bleken niet te verwezenlijken en prime-minister Wilson besloot tegen 1968 Aden te ontruimen en geen militaire verplichtingen t.a.v. Zuid-Arabië op zich te nemen. Nu wil Londen Aden ontruimen voor 1 november 1967, maar de federale regering verklaart niet in staat te zijn de verantwoordelijkheid voor de interne orde en rust van de Britse troepen over te nemen. Dit is begrijpelijk gezien de felle onderlinge strijd tussen drie naast en tegen elkaar werkende nationalistische organisaties, waarvan er twee meerdere of mindere steun vanuit Egypte ontvangen. Bemoeienissen van de V.N. leidden tot het sturen van een V.N.-missie, die de mogelijkheid van toezicht bij de a.s. verkiezingen zou onderzoeken, maar deze heeft na een verblijf van enkele dagen in Aden het bijltje er bij neergelegd, omdat zij onvoldoende medewerking kreeg van de Engelse overheid in Aden.

Volgens geruchten zou Engeland er nu ook over denken voor 1970 zijn bases in Singapore te ontruimen. Daarmee zou het zich met uitzondering van Hongkong geheel uit Zuid-Oost-Azië terugtrekken en daar zijn plaats totaal overlaten aan de Verenigde Staten. Het zou hiermee willen accentueren, dat het zich volledig op Europa wenst te richten in de hoop zo een goede indruk op de Gaulle te maken in verband met nieuwe plannen om tot de EEG toe te treden. De beslissing hierover moet in Parijs vallen; de andere vijf leden zijn voor

[p. 932]

toetreden van Engeland, ook West-Duitsland, waar Kiesinger echter uitdrukkelijk verklaarde geen druk op de Gaulle te willen of kunnen uitoefenen. Wilson is er nu in geslaagd de instemming van zijn volledige regering te krijgen en het is niet te verwachten, dat er in het parlement geen ruime meerderheid voor aansluiting te vinden zal zijn. Samen met Engeland willen enkele EVA-landen toetreden of zich associëren. Ook nu zullen de moeilijkheden liggen in het veiligstellen van de belangen van de Engelse landbouw en van die van de Gemenebestpartners. Het zou ons niet verwonderen, als de Gaulle hierin een nieuwe aanleiding zal zoeken om een voor zijn overheersende positie gevaarlijk lid te weren. Of kan de Gaulle zich - gezien de binnenlandse oppositie tegen zijn regering - de weelde van een nieuwe weigering niet veroorloven? Het is te hopen.

Frankrijk

Hoe zwak de regering na de verkiezingen van maart is bleek duidelijk, toen president de Gaulle op 1 april het ontslag van de regering Pompidou aanvaardde. Daardoor werden de leden in staat gesteld om hun kamerzetels te bezetten en zo deel te nemen aan de verkiezing van de kamervoorzitter, waarbij de Gaullisten de 22 stemmen van de ex-ministers hard nodig konden hebben. Toen de Gaullist Chaban Delmas was gekozen, werd 6 april Pompidou weer tot premier benoemd en de volgende dag was het kabinet gereed.

Een der eerste besluiten der nieuwe regering was het parlement speciale volmachten te vragen om tot 1 november het economische beleid per decreet te regelen, hetgeen gemotiveerd wordt met de korte tijd, die haar nog rest om de Franse economische structuur aan te passen aan de nieuwe economische en sociale situatie, die zal ontstaan wanneer vanaf 1968 de integratie binnen de EEG voortgaat. Tegen deze vorm van - zij het tijdelijke - economische dictatuur verzet de gehele oppositie zich, en ook de onafhankelijke republikeinen onder leiding van Giscard d'Estaing, die behoren tot het Gaullistische blok, zijn er niet gelukkig mee; zij hadden gehoopt en verwacht, dat de regering meer bereid zou zijn om overleg te plegen met het parlement. Ook binnen de regering schijnen er moeilijkheden te zijn geweest; Pisani, vanaf 1961 lid van de regering, eerst als minister van landbouw, daarna van openbare werken en huisvesting en nu van overheidsinvesteringen en huisvesting, is op verzoek van de president als zodanig afgetreden, omdat hij het niet eens zou zijn met bovengenoemd besluit. Zal de Gaulle bij een eventuele nederlaag van zijn regering in het parlement gebruik maken van de gelegenheid die zijn eigen grondwet hem biedt om het parlement geheel op een zijspoor te rangeren en alle macht aan zich trekken?

Griekenland

Na de Griekse burgeroorlog, waarin de communisten tussen 1946 en '49 probeerden de macht te veroveren, een poging die mislukte tengevolge van het ingrijpen van Engeland en later - toen dit de Engelse krachten te boven ging

[p. 933]

- van de Verenigde Staten, is de regering in voortdurende moeilijkheden geweest. Er was een periode nl. van 1955 tot '63, waarin er enige bestendigheid te ontdekken was onder premier Karamanlis, de stichter van de Nationaal Radicale Unie, maar toen deze naar aanleiding van een onbetekenend meningsverschil met de koning aftrad en het land verliet, volgden de regeringen elkaar snel op. De werkelijke reden voor het aftreden van Karamanlis moet worden gezocht in de tegenstelling tussen de gematigde progressiviteit van Karamanlis en het conservatisme van het hof. Misschien zou het de leider van de Unie van het Centrum, George Papandreou, gelukt zijn om enige rust te brengen, als hij wat tactischer was te werk gegaan en er zo in zou zijn geslaagd het vertrouwen van de koning te winnen. Toen hij echter eind '65 als premier tevens minister van defensie wenste te worden om dan het leger te zuiveren van rechtse, conservatieve elementen, joeg hij zijn tegenstanders te hoop, die daarop al hun invloed op de jonge koning Constantijn aanwendden om onmiddellijk het door Papandreou in een boze bui aangeboden ontslag te aanvaarden.

Het geheel werd nog meer gecompliceerd door de ondoorzichtige Aspidaaffaire. Aspida zou een organisatie zijn van links-revolutionaire legerofficieren onder leiding van Andreas Papandreou, met het doel de monarchie omver te werpen. Er is een proces geweest, dat weinig beantwoordde aan de eisen van een normale rechtspleging, er zijn vonnissen geveld en enkele beschuldigden, juist degenen, die bekend hadden lid van Aspida te zijn, werden vrij gesproken. Maar Andreas kon men, daar hij parlementaire onschendbaarheid genoot, niet aanpakken. Men moest een andere kans afwachten.

Eind december van het vorig jaar maakte de Nationaal Radicale Unie, nu onder leiding van Kanellopoulos, moeilijkheden; hij zegde de steun van zijn partij aan de zittende regering Stephanopoulos op en eiste spoedige nieuwe verkiezingen. De regering wenste nl. een wetsvoorstel in te dienen tot wederinvoering van de volledige evenredige vertegenwoordiging in plaats van de bestaande versterkte evenredigheid met een minimum. Aanneming van dit voorstel zou verlies betekenen voor de grotere partijen, ook voor de nationaal-radicalen en vandaar de haast van hun leider. Twee overgangsregeringen volgden elkaar snel op, de laatste met Kanellopoulos aan het hoofd, en op 28 mei zouden er verkiezingen worden gehouden, die naar men algemeen verwachtte door de beide Papandreous zouden worden gewonnen. Ruzie was er nog geweest over de datum van de ontbinding van het zittende parlement; gebeurde dit voor 28 mei, dan zouden de leden niet meer onschendbaar zijn en zou Andreas P. in moeilijkheden komen.

In Griekenland worden vader en zoon Papandreou door hun tegenstanders communisten genoemd. In de ogen van de conservatieven in het leger en aan het hof is echter ieder die streeft naar de in het sociaal en economisch achterlijke land noodzakelijke hervormingen, communist; dat Papandreou tot nu toe elke samenwerking met Verenigd Democratisch Links, waarin de verboden communistische partij een onderdak heeft gevonden, heeft afgewezen, deert de conservatieven niet. De angst voor het aan de macht komen van dit ‘communisme’ heeft op 21 april l.l. geleid tot een uiterst rechtse staatsgreep van het

[p. 934]

leger, waarna een overwegend militaire regering werd samengesteld, die de verkiezingen uitstelde en praktisch een rechtse dictatuur vormde. Talrijke tegenstanders werden gevangen genomen o.a. ook de beide Papandreous, en de zoon wordt nu beschuldigd van hoogverraad.

De plaats van koning Constantijn in deze gebeurtenissen is een raadsel. De nieuwe regering beweerde, dat de koning het met haar optreden eens was, maar toen Constantijn na enige dagen - verplicht? - zwijgen voor het eerst weer in het openbaar optrad, bepleitte hij tegenover het nieuwe bewind een zo spoedig mogelijke terugkeer naar een gezonde democratie en een parlementair bestuur, daarmee de geruchten over onenigheid tussen koning en regering bevestigend. Misschien kan de terugkeer van de in vrijwillige ballingschap levende Karamanlis een oplossing brengen.

5 - 5 - '67

J. Oomes