Streven. Jaargang 20

[p. 816]

Politiek overzicht

Nederland

Eindelijk een kabinet

Reeds anderhalve maand wordt een belangrijk deel van de voorpagina's van onze kranten in beslag genomen door nieuws over de tragedie van de Nederlandse kabinetsformatie. In het begin leek alles ondanks de minder goede verwachtingen nogal vlot te verlopen. Informateur Zijlstra wist de fracties van de KVP, ARP, VVD en CHU tot overeenstemming te brengen over de hoofdlijnen van een programma. In vol vertrouwen in de persoon van prof. Zijlstra en in de hoop, dat hij van zijn oorspronkelijk plan om niet zelf als minister-president op te treden, alsnog zou afstappen was men allerwege bereid niet al te diep door te dringen in de finesses. De moeilijkheden begonnen toen prof. Zijlstra wel deed wat hij steeds had gezegd, en zijn informatie-poging afsloot met de mededeling verder geen actieve rol te willen spelen.

Uit het feit, dat prof. Beel werd aangezocht opnieuw te informeren bleek hoe moeilijk het zou zijn een formateur aan te wijzen. Na enige dagen van studie werd als zodanig aangewezen mr. B. Biesheuvel, (ARP), minister van landbouw in de achtereenvolgende kabinetten Marijnen, Cals en Zijlstra. Dit laatste vond men in VVD-kringen niet bijzonder aangenaam en de overmaat van vertrouwen die men in Zijlstra had gesteld, ontbrak hier dan ook bijna geheel. Het was de vraag of het door Zijlstra opgestelde regeringsprogram nu nog wel kon gelden. Zouden de verschillende fracties van mening zijn, dat men nu niet meer kon volstaan met eensgezindheid in de hoofdlijnen, maar dat nu de overeenkomst ook in details zou moeten worden uitgewerkt, dan zou men b.v. ook moeten gaan praten over de verdeling van de financiële ruimte voor 1968, een buitengewoon moeilijk probleem, daar deze eerst nog ontdekt zou moeten worden. Gelukkig bleken ARP en VVD het toch eens te kunnen worden over ‘letter en geest van de hoofdlijnen’, m.a.w. produceerde de VVD voldoende vertrouwen in de persoon van mr. Biesheuvel.

Deze kon dus proberen zijn ministersteam samen te stellen. Opnieuw moeilijkheden; het was natuurlijk onjuist, dat de KVP als verreweg de grootste onder de regeringspartners in de financiëel-economisch-sociale sector van het kabinet geen invloed zou kunnen uitoefenen. Ook in eigen kring werd de formateur niet volledig gesteund; uit de ARP ontving hij vele bedankjes op zijn verzoeken om een ministersfunctie te aanvaarden en dit lijkt toch niet alleen te wijten aan het feit dat thans een dergelijke positie niet aantrekkelijk is, omdat er in de komende jaren impopulaire maatregelen genomen moeten worden. Er was n.l. ook kritiek op het programma zoals bleek uit een brief van een tiental ARP-

[p. 817]

‘spijtstemmers’, waarin zij het verwijt uitten van een te weinig ‘christelijk radicale’ politiek. Naderhand verklaarde de ARP-voorzitter, dr. Berghuis, zich eveneens in deze geest en meende zelfs, dat men in deze fase van de formatie toch beter weer met de PvdA kon gaan samenwerken. Mogen wij ons afvragen waarom deze geluiden niet gehoord werden tijdens de informatie Zijlstra?

Hoe dan ook: op 17 maart wist niemand het meer. Volgens alle mededelingen ging de formateur naar de koningin om zijn opdracht terug te geven, maar de volgende dag bleek hij slechts een interim-rapport te hebben gegeven en modderde hij nog een paar dagen voort. Tenslotte moest mr. Biesheuvel toch zijn opdracht teruggeven en zat men opnieuw - of nog - in het slop.

Als zijn opvolger trad de oud-minister van defensie, P. de Jong (KVP) op; nog steeds was er geen sprake van een ander program; alle vier partijen bleven het eens over het door Zijlstra opgestelde basis-programma en de goegemeente vroeg zich met stijgende ergernis af waarom al het geharrewar en gehakketak dan zo lang moest duren. Menen de verschillende partijen nu werkelijk, dat zij zich een dergelijk spelletje kunnen veroorloven? Een Belgische krant gebruikte voor de Nederlandse kabinetsformatie de weinig vleiende term ‘geknoei’, de overgrote meerderheid van het Nederlandse volk heeft er minder parlementaire uitdrukkingen voor. De apathie t.a.v. de politiek bij de gemiddelde Nederlander is na een periode van hevige belangstelling voor de verkiezingen veranderd in antipathie. Ernstige, zakelijke meningsverschillen tussen de zo stuntelig trachtende een regering te vormen partners ziet men niet en men trekt dus de conclusie dat alle moeilijkheden liggen in het persoonlijke vlak. En zelfs de schijn is hier al funest! Kan het echt niet anders?

Nu - 3 april - is de heer de Jong er eindelijk in geslaagd zijn team bij elkaar te krijgen. Het heeft gespannen tot het laatste ogenblik, hetgeen nog zijn goede zijde had, want anders was het nog een aprilmop geworden.

Opluchting, dat het eindelijk zover is; geen enthousiasme. Een minister-president met een ‘blinde vlek’, zoals hij het zelf noemde, in het economische vlak en als minister van binnenlandse zaken mr. Beernink (CHU), die reeds enige tijd geleden verklaarde geen bijzondere behoefte te hebben aan wijzigingen van het staatsbestel, vooral van het verkiezingssysteem. Toch is juist nu weer duidelijk gebleken, dat men naar nieuwe vormen moet zoeken. Zou er nu veel van terecht komen? Hopelijk.

Internationaal

Indonesië

Nadat reeds op 11 maart 1966 Soekarno gedwongen was om aan Soeharto volmachten te verlenen om alle maatregelen te nemen die nodig waren voor de orde en de stabiliteit van het land, bleef de onrust voortbestaan. Met de eufemistische term ‘dualisme’ duidde men niets anders aan dan een fel conflict tussen president Soekarno en de werkelijke leiding in het land, waarbij de

[p. 818]

eerste steeds weer opnieuw probeerde het gezag van de laatste te ondermijnen. Voortdurend werd er aangedrongen op een oplossing en op 9 februari nam het Huis van Afgevaardigden een resolutie aan waarin werd aangedrongen op het ontslag van Soekarno en op diens berechting wegens zijn aandeel in de staatsgreep van oktober 1965. De beslissing hierover moest genomen worden op het Voorlopig Raadgevend Volkscongres, dat op 7 maart werd gehouden. Terwijl de minister van buitenlandse zaken, Malik, een openbaar proces verlangde, nam Soeharto een meer gematigd standpunt in. Hij wenste rekening te houden met de grote verdiensten die Soekarno ontegenzeggelijk voor de onafhankelijkheid van Indonesië heeft gehad, en tevens met de grote aanhang die de president nog bezit in Midden- en Oost-Java en bij de marine en de politie; van een scherp optreden verwachtte hij een even scherp conflict, dat wel eens op een burgeroorlog zou kunnen uitlopen, waarvan de communisten zouden profiteren; daarom pleitte hij ervoor Soekarno minstens voorlopig als constitutioneel staatshoofd te handhaven. Op 12 maart j.l. besloot het congres in deze zin door Soekarno ook zijn laatste eretitel ‘grote leider der revolutie’ te ontnemen, hem wel president te laten maar hem tevens alle politieke activiteit te verbieden. Soeharto werd waarnemend president totdat bij algemene verkiezingen in 1968 een nieuwe president zou worden gekozen. Over de berechting van Soekarno nam het congres geen besluit; dit werd ter beslissing overgelaten aan de regering, maar gezien de overwinning van de gematigde richting is deze niet te verwachten.

Frankrijk

Verloor Soekarno zijn aureool van grote leider geheel, ook een andere grote figuur in de wereldhistorie moest enkele veren laten. Dit overkwam de Gaulle bij de verkiezingen voor de Nationale Vergadering. Frankrijk kent een districtenstelsel in twee ronden. Behaalt een kandidaat in de eerste ronde de absolute meerderheid dan is de zaak beslist; is dit echter niet het geval, dan heeft er een herstemming plaats tussen alle kandidaten die in eerste instantie meer dan 10% van alle ingeschreven kiesgerechtigden hebben weten te verwerven. In deze tweede ronde beslist de betrekkelijke meerderheid.

De uitslag van de eerste ronde was duidelijk voordelig voor de Gaullisten; van de in totaal 73 onmiddellijk besliste uitslagen waren er 62 ten hunnen gunste. Alhoewel dit scheen te doen verwachten dat zij haar absolute meerderheid ruimschoots zouden kunnen handhaven, was er toch het gevaar, dat de verschillende oppositie-groeperingen in de tweede ronde zouden gaan samenwerken. Afspraken hiertoe waren door de Fédération de la Gauche, bestaande uit Socialisten, Convention des Institutions républicaines en Radicale Partij, reeds in november gemaakt en deze waren in december aangevuld door een akkoord met de communisten om ten gunste van elkaar kandidaten in de tweede ronde terug te trekken om zo gezamenlijk op te trekken tegen de Gaullisten. Het bleef echter een vraag hoe de kiezers dit op hen gedane beroep zouden opvolgen.

Hierop bracht de tweede ronde een onverwacht antwoord. Het partij-advies

[p. 819]

werd zeer goed opgevolgd, zodat de Gaullisten hun meerderheid zagen slinken. Wel behaalden zij 244 van de in totaal 485 zetels van het Franse moederland en hebben zij dus nog net de absolute meerderheid, maar onder deze 244 zijn er 42 voor de Onafhankelijke Republikeinen o.l.v. Giscard d'Estaing, die tegen de Gaulle ja, maar.... zegt. De grote overwinnaar was de Communistische partij, die niet alleen uit haar isolement werd verlost door bovengenoemd akkoord, maar tevens merkte, dat ook de Franse kiezers bereid waren althans in tweede instantie op een communistische kandidaat te stemmen.

Men heeft nu dus wel voor een belangrijk deel ‘neen’ tegen de Gaulle gezegd, maar waarop zegt deze oppositie nu eigenlijk ‘ja’? Dit blok is het onderling te zeer oneens dan dat het in staat zou zijn een alternatief voor de Gaulle te vormen. Zo gauw de kopstukken gaan praten over het begrip democratie blijken zij principiëel diametraal tegenover elkaar te staan. Toch zal de Gaulle deze oppositie niet kunnen negeren, daar hij ook in eigen kring met meningsverschillen moet rekening houden, b.v. met de sterk gestegen aanhang van bovengenoemde Giscard d'Estaing. Zal de Gaulle om zijn positie in de Nationale Vergadering te versterken nu proberen toenadering te zoeken tot het Democratisch Centrum van Lecanuet? Dit is eigenlijk een van de grootste verliezers geweest en het lijkt ons niet zo in de lijn van de Gaulle te liggen om concessies te doen aan verliezers.

Kernbewapening

Reeds jaren wordt in Genève een achttien-landen-conferentie gehouden over ontwapening; daar Frankrijk nog steeds weigert mee te doen, komen er slechts afgevaardigden van 17 mogendheden. Spectaculaire resultaten zijn er tot nu toe niet verkregen. Van de bijeenkomst die op 21 februari j.l. begon, had men betere verwachtingen, daar nu gesproken zou worden over een verdrag tegen verdere verspreiding van kernwapens (non-proliferatie). De V.S. en Rusland zouden vrij gemakkelijk een gezamenlijk ontwerp-verdrag bij de conferentie kunnen indienen, maar tot nu toe is zelfs dit niet gebeurd. Vooral in de Westduitse Bondsrepubliek blijkt hevig verzet tegen deze plannen. Niet omdat het prijs stelt op het bezit van een eigen kernwapen, maar omdat men erg bang is dat de inspectie - tot genoegen van de V.S. zou hier voor het eerst het beginsel van internationale controle worden vastgelegd - zou kunnen leiden tot industriële spionage; verder zou de ontwikkeling van kernenergie voor vreedzame doeleinden door niet-kernmogendheden onmogelijk gemaakt kunnen worden en zouden deze meteen tot mogendheden van de zoveelste rang worden gedegradeerd. Tenslotte uitte men nog het bezwaar, dat op deze wijze niet wordt ontwapend, maar slechts wordt verhinderd dat nieuwelingen bewapenen. En wat betekent het als b.v. Communistisch China en Frankrijk bij de besprekingen niet betrokken zijn? Wat koopt b.v. India voor een in Genève door drie kernmogendheden afgelegde belofte geen kernwapens te zullen gebruiken tegen kernwapenvrije landen, als Peking niet bij deze drie is?

7 - 4 - '67

J. Oomes