Streven. Jaargang 19

[p. 655]

L.S.D.-story
S. Cohen

(De Staatssecretaris van Sociale Zaken en Volksgezondheid dr. A.J.H. Bartels heeft bij beschikking van 9 februari jl. met ingang van 11 februari jl. het preparaat LSD aangewezen als verdovend middel in de zin van de Opiumwet.

LSD is de Engelse afkorting van lysergzuurdiethylamide, dat door dr. Albert Hoffman in 1938 werd gesynthetiseerd en waarvan hij in 1943 de psychische werking ontdekte.

Over enkele maanden zal bij Van Ditmar in Amsterdam een studie over LSD verschijnen getiteld Het buitenste binnen. Dit is het door Peter ten Hoopen vertaalde The Beyond Within (Atheneum 1964) van de Amerikaanse psychiater dr. Sidney Cohen. Met toestemming van de uitgever nemen wij uit dit boek, dat door velen als het standaardwerk over LSD wordt beschouwd, het nawoord over dat een samenvatting geeft van de verschillende aspecten van het probleem zoals die in het boek aan de orde worden gesteld en dat bovendien op de toekomstmogelijkheden van het middel wijst).

Onze geest schijnt zich te ontwikkelen in de richting van een versterkte afvlakking of inhibitie van zintuiglijke gegevens. Deze inhiberende werking van het zenuwstelsel is voor ons van wezenlijk belang om te kunnen analyseren wat er rondom ons gaande is en om gericht te blijven op de situatie van het ogenblik. Als de enorme massa niet van essentieel belang zijnde informatie die de hersenen binnenstroomt niet ‘de mond gesnoerd’ - dat wil zeggen, geïnhibeerd - werd, zou ons vermogen tot het schiften en beoordelen van gegevens overstelpt raken. Een overlading van het systeem wordt voorkomen door de toegang te ontzeggen aan het grootste deel van de inkomende sensaties. Lijf en leden en het gezond verstand worden gespaard door de selectieve afwijzing en schifting van de zintuiglijke ervaringen.

Door dit proces wordt veel gewonnen, maar wat verliezen we? Doordat het brein het waargenomene verwerpt, reduceert, herleidt of taxeert, raakt dit verloren, wordt afgezwakt, tot iets gewoons teruggebracht of ondergeschikt gemaakt aan de symbolische inhoud ervan. LSD kan een tijdelijke, selectieve disinhibitie van de inhiberende hersenfuncties teweegbrengen. Sommige, maar niet alle van de waargenomen LSD-verschijnselen zouden wel eens veroorzaakt kunnen worden door de disinhibitieve werking van het middel.

De toestand van normaal, gezond dagbewustzijn kan worden gezien als een gecensureerde uitgave van een fantasierijke, droomachtige oertoestand, die pas weer tevoorschijn treedt als de waakzaamheid verslapt is, zoals in de slaap, onder LSD of bij bepaalde andere gelegenheden. In deze psychologische oerstaat, die ten grondslag ligt aan het rationele bewustzijn, zijn de begrenzingen

[p. 656]

van het ego vervaagd, en de aangeleerde, toegekende betekenis van een voorwerp is zodanig veranderd, dat de voorwerpen geen betekenis meer hebben buiten zichzelf. Kleuren worden, doordat de inhibitie is weggevallen, in al hun verzadigde en schitterende intensiteit waargenomen, en het waargenomen object wordt gezien in zijn primaire vorm, onbelast met nuttigheidswaarden. Het vermogen de rekenkunstige vraagstukken van het leven op te lossen is afgenomen. In plaats daarvan treedt er, overdrachtelijk gezien, een soort beeldspraak van gevoel en gedachte op. Onbekende, ongewone gedachten-reeksen met een rijkdom aan facetten doorkruisen de geest, of er is een enkel tijdeloos thema dat onophoudelijk weer opduikt. De stemming, ook bevrijd van de beperkingen die het normale dagbewustzijn er gewoonlijk aan oplegt, is beweeglijker en minder stabiel. Aan de arbeidsvoorschriften die het zenuwstel dwingen elk zintuiglijk kanaal en elk geestelijk proces gescheiden en afzonderlijk intact te houden, wordt minder straf de hand gehouden. Geluid doorspeelt het licht, gevoelens weven zich door het gedachtenleven heen, en beide vermengen zich met het waarnemen.

Werkelijkheidsoriëntatie, doelgerichtheid en aanpassing aan de omgeving worden alle gedeeltelijk of totaal onmogelijk, en de gebruikelijke toestand van geestelijke inhibitie, die gezond verstand genoemd wordt, wordt gedisinhibeerd. Of zich krankzinnigheid ontwikkelt, dan wel datgene wat uitzinnigheid genoemd wordt, hangt af van de wijze waarop deze defensie-loze, ego-vrije, prelogische, uiterst suggestibele toestand emotioneel wordt verwerkt. Sterke gevoelens van angst en onzekerheid leiden tot een falen in de behandeling en verwerking van de ongebruikelijke ervaring; dit is krankzinnigheid. Emotionele aanvaarding leidt tot een goede verwerking van het ervarene en tot uitzinnigheid. In de uitzinnige toestand kan de aandacht worden geconcentreerd: binnenwaarts voor een nieuwe kijk op de oude problemen, buitenwaarts voor een nieuwe visie op de oude wereld.

De verscheidenheid aan LSD-ervaringen is groot. LSD heeft vrijwel elke soort acuut-psychotische reactie nagebootst, en het hele spectrum van visionaire toestanden is redelijk goed bestreken. Uit dit uitgebreide gamma weet elke waarnemer wel materiaal te putten dat zijn eigen overtuigingen kracht bij zet. Er zijn nog andere ervaringsaspecten: zuiver filosofische introspecties, visuele lustoorden, zinsbegoochelingen en gebeurtenissen van nog meer elementaire aard.

Het is verleidelijk om te zeggen dat men de LSD-ervaring krijgt die men verdient, maar dat is niet zo. Zeven eeuwen geleden zei Thomas van Aquino het juister: ‘Quidquid recipitur secundum modum recipientis recipitur’: ‘Wat men ontvangt wordt ontvangen in overeenstemming met de aard van de ontvanger’. We krijgen niet wat we verdienen, maar wat we zijn. Een pil bouwt het karakter niet op, voedt het gevoelsleven niet op en verbetert de intelligentie niet. Het is geen geestelijk arbeidsbesparend middel, heiligmaking of binnenweggetje naar de wijsheid. Maar het kan ons de mogelijkheid geven onszelf en de wereld op een nieuwe wijze te ervaren - en daar lering uit te trekken.

Uit de overvloed aan reeds bekende reactievormen en uit de vele andere die

[p. 657]

zich misschien nog zullen voordoen blijkt wel duidelijk dat LSD geen specifieke werking heeft. Het viert de teugels van de inhibitie. Wat er gebeurt hangt af van wat er in het binnenste aanwezig was en van alle invloeden van buiten waarmee men wordt geconfronteerd. Het zal nog zeer veel arbeid vergen alvorens de juistheid of onjuistheid van speculaties aangaande de wijze waarop LSD werkt, kan worden aangetoond.

Wat betreft de toekomst van LSD en de andere middelen van deze groep kan op grond van de huidige situatie nauwelijks enige voorspelling worden gedaan. Het staat nog niet vast welke rol het kan spelen als hulpmiddel in de psychotherapie. Hoe het ook zij, een aantal bekwame psychiaters, vooral uit Europa, heeft melding gemaakt van gunstige resultaten, verkregen met LSD en psilocybine. Misschien zullen in de toekomst meer psychiaters de waarde gaan inzien van een door een chemisch middel opgeroepen, plotselinge, de persoonlijkheid transformerende ervaring. Men is het er wel over eens dat kortstondige therapie met LSD een ‘superego-kuur’ is, en dat deze alleen de waardesystemen en de levenshouding van de patiënt verandert. Dit is een beperkte doelstelling, zeker, maar een dankbaar aanvaarde oplossing voor hen die hieraan behoefte hebben.

Als laboratorium-hulpmiddel voor de bestudering van zowel de normale als de abnormale activiteiten van de geest houden de psychedelica grote beloften in. Biochemici, neurofysiologen en electroëncefalografen gebruiken de hallucinogenen als een hulpmiddel bij het ontwikkelen van een fundamentele wetenschap van de psychiatrie. De stoornissen van een psychose kunnen met deze middelen ruwweg benaderd worden. Het zal uiterst nuttig zijn objectieve gegevens te krijgen over abnormale geestelijke activiteiten. De mogelijkheid de toestand subjectief te ervaren is voor mensen die met geestelijk gestoorden werken een hoogst leerzame ervaring. Op een goede dag kunnen de psychedelica misschien ook behulpzaam zijn bij het beantwoorden van vragen betreffende de artistieke creativiteit en de wetenschappelijke inspiratie, door aan te tonen hoe associaties van ideeën en symbolen worden gevormd.

Het is nodig dat we gegevens krijgen over de infrastructuur van de geest, en betrekkelijk snel. We moeten op de een of andere manier meer te weten zien te komen over onze drijfveren, impulsen en emoties - dit deel van de geest moet begrepen gaan worden door het rationele deel. We moeten meer weten omtrent wat we zijn en wat er aan gedaan kan worden.

De aard van sommige LSD-ervaringen confronteert de beoefenaar van de natuurwetenschappen met de neurochemische grondslagen van het geloof. Onvoorwaardelijke overgave, totale aanvaarding en niet-rationele overtuiging zijn intrinsieke eigenschappen van menselijke geloofssystemen. Een studie hiervan lijkt zeer veelbelovend.

De mysticomimetische component van de LSD-toestand zal degene die een studie maakt van de mystiek een middel aan de hand doen om deze toestand onder ‘laboratoriumcondities’ op te roepen. Er valt nog heel wat te leren over wat wij ‘ego-ontbinding’ en wat de mystici ‘ego-transcendentie’ noemen, wat wij ‘regressie’ noemen en zij ‘unio mystica’, wat wij verstaan onder ‘in zichzelf

[p. 658]

opsluiten’ en zij ‘afstand nemen van de illusie die werkelijkheid heet’ noemen. Het is merkwaardig, dat de mystici die hun toestand door middel van chemische preparaten verkrijgen, minder hoop koesteren dat de ervaring ooit een geschikt onderwerp voor wetenschappelijke studie kan zijn dan zij die deze door spirituele exercitiën binnentreden. De gebruikers van mysticomimetische middelen beweren over het algemeen dat de ervaring nooit wetenschappelijk kan worden onderzocht. Anderszins staan de ‘natuurlijke’ mystici meer open voor deze mogelijkheid. U.A. Asrami, professor in de natuurkunde aan de Universiteit van Benares en een bekend mysticus, zegt in zijn Synthesis of Science and Mysticism: ‘De moderne technieken van wetenschappelijk onderzoek zouden van dienst kunnen zijn bij het vaststellen van de beperkingen, de na-verschijnselen en het nut van de mystieke ervaring. Het lijkt mij dat de tijd gekomen is waarop een dergelijke studie een eerste vereiste wordt.... Als de mystiek en de mystieke ervaring van hun “bovennatuurlijke” aureool bevrijd kunnen worden, is er geen enkele reden waarom de moderne wetenschap ze niet zou erkennen en zelfs binnen haar bereik brengen. Als de religieuze mens van zijn kant zich wil schikken naar een wetenschappelijke definitie van de mystieke ervaring, is er niets dat het slaan van een brug tussen wetenschap en mystiek in de weg staat’.

De mogelijkheid dat deze paden van onderzoek nog lange tijd niet zullen worden ingeslagen is zeer reëel. Als de psychedelica populaire objecten voor de zwarte handel worden, als ze een geliefkoosd middel worden voor hen die jagen naar sensatie en opwinding, dan reageert de gemeenschap daar uitermate scherp op en dan volgen er wetten die het gebruik verbieden. De onderzoeker is onder deze omstandigheden niet meer bereid of in staat zijn werk voort te zetten. Bij een kort geleden gehouden conferentie over verdovende middelen voelden sommigen er wel iets voor LSD en dergelijke als verdovende middelen te classificeren. Het zijn geen verdovende middelen, maar de bezorgdheid over het onoordeelkundig gebruik ervan dwingt de wetshandhavende macht een nieuwe en in hoge mate beperkende wetgeving aan te bevelen.

Voor het eerst kunnen leden van hoog ontwikkelde stedelijke culturen op een verantwoorde manier een chemisch geïnduceerde uitzinnigheid bereiken - een toestand die tot voorheen was voorbehouden aan de sjamaan, de ziener en nog een paar mensen met inbegrip van de leden van peyote- en paddestoel-broederschappen. Weliswaar zijn er vele haschisch-habitués, maar het merendeel van hen behoort tot achtergebleven beschavingen of wordt gevonden aan de periferieën van moderne gemeenschappen. De vraag is wel gesteld of haschisch het Nabije en Verre Oosten achterlijk en verpauperd heeft gemaakt en de wil de toestand te verbeteren heeft ontnomen. Dit is zeer twijfelachtig. Grotere krachten dan het gebruik van de Indische hennep hebben de passiviteit en de staat van onderontwikkeling in deze gemeenschappen veroorzaakt.

Wat moet een rationalistische, materialistische maatschappij zonder enig geloof met de visionaire middelen aanvangen? Moeten ze volledig verboden worden? Wie moet er over kunnen beschikken - de natuurwetenschappelijke research-werker? de psychotherapeut? de filosoof die zijn geestelijke processen wil on-

[p. 659]

derzoeken? de kunstenaar die hoopt op een vergrote creativiteit? de mysticus? de hedonist?

Laten we meteen het idee opruimen dat er ‘goede’ en ‘slechte’ middelen zijn. Opium is ‘slecht’ wanneer het gerookt wordt in een vuile kit terwijl de kinderen thuis hongerlijden. Het is ‘goed’ wanneer het op deskundige wijze wordt toegepast om pijn te verlichten. Marihuana was een ‘goed’ middel toen het door Aziatische mystici werd gebruikt om hen te helpen bij de meditatie; het was ‘slecht’ toen het gebruikt werd door de Assassijnen. De Christelijke en de yoga ethiek zijn het erover eens dat iets geen intrinsiek goed of kwaad in zich draagt, maar dat de manier waarop het gebruikt wordt bepaalt hoe het moet worden gewaardeerd. Evenzo zijn de psychedelica noch ‘goede’, noch ‘slechte’ middelen; er zijn ‘goede’ en ‘slechte’ manieren om ze te gebruiken. Ze hebben ons voorzien van belangrijke informatie omtrent de geest (goed), van rapporten over langdurige geestesstoornissen tengevolge van het gebruik (slecht). Sommige patiënten hebben hun verderfelijke gedragspatroon verbeterd (goed); ze worden aan minderjarigen verkocht op de zwarte markt (slecht).

Het verkeerde gebruik van de hallucinogenen is niets nieuws. Zelfs de heilige paddestoel heeft volgens Duran tot narigheden geleid. Na het voltooien van de mensenoffers ter ere van de kroning van Montezuma in 1502, at de bevolking speciaal verzamelde paddestoelen. Velen pleegden op het hoogtepunt van de uitwerking zelfmoord; anderen kregen visioenen en waren in staat de toekomst te voorspellen.

Wettelijke regelingen zouden moeten worden opgesteld in deze zin, dat het goede gebruik wordt aangemoedigd en het slechte gebruik verboden. Toepasselijk is noch een volledig verbod, noch een totaal ontbreken van beschermende maatregelen.

We snellen op tegen de steile helling van de klimmende vooruitgangscurve. Elke exponent, of het nu de snelheid is waarmee gereisd kan worden, de effectiviteit van de communicatiemiddelen, het aantal wetenschappelijke ontdekkingen, de groei van de bevolkingen of de vernietigende werking van de wapenen, wordt met ongelooflijke snelheid groter. We spreken van een bevolkingsexplosie; we kunnen evengoed spreken van een wetenschappelijke explosie, een informatieëxplosie, verkeers-, communicatie- en bewapeningsexplosies, en nog vele andere. Sociale groei gaat zo snel, dat de verworvenheden van de ene generatie de absurditeiten worden van de volgende. Het gebrek aan stabiliteit, het verliezen van de traditionele zekerheden en de toenemende complexiteit van het leven zijn psychologisch ontmoedigend. Bovendien lijken de idealen van deze eeuw tijdgebonden en oppervlakkig. De eeuwige vraag hoe te leven en hoe te sterven is nog niet bevredigender beantwoord dan tijdens de middeleeuwen.

De psychedelica maken deel uit van het huidige tijdsbeeld. Voor sommigen betekenen ze een middel om te ontsnappen aan de teleurstellingen van het leven. Anderen worden gesterkt door de kristalheldere kijk op zichzelf en hun wereld zoals ze die gedurende dat eindeloze ogenblik hebben gezien. En een enkeling verwondert zich over de onbegrensde kosmos van zijn innerlijk.