Streven. Jaargang 19

[p. 474]

Politiek Overzicht

Internationaal

Frankrijk

Het is de Gaulle niet gelukt om op 5 december de absolute meerderheid te verkrijgen; hij behaalde slechts 45% van de uitgebrachte stemmen tegen zijn voornaamste tegenstanders, Mitterand en Lecanuet, resp. bijna 32 en ruim 15%. In Gaullistische kringen is men vooral gebeten op de laatste, daar de door hem behaalde stemmen juist afkomstig waren van kiezers die anders de Gaulle zouden hebben gesteund. De Franse president heeft zijn nederlaag genomen en verklaarde zich spoedig bereid zijn kandidatuur te handhaven voor een tweede ronde op 19 december, die nu ging tussen hem en Mitterand. De laatste was de linkse kandidaat, gesteund door socialisten, radicalen en communisten; nu werd hij bovendien opgescheept met de aanhang van de uiterst rechtse Tixier de Vignancourt, die in de eerste ronde nog een goede 5% van de stemmen had verkregen, terwijl de centrum-kandidaat Lecanuet eerst weifelend, later nadrukkelijker zijn aanhang adviseerde óf Mitterand óf blanco te stemmen, in elk geval niet op de Gaulle.

Mitterand had een aantrekkelijk program opgesteld, meer Europees, minder anti-Verenigde Naties en anti-NATO dan de Gaulle; hij gaf ook te kennen de Vijfde Republiek niet te willen opheffen en niet terug te willen naar de partijenchaos van voor 1958, maar dit alles bezorgde hem toch geen meerderheid op de 19e december. Op die dag kreeg de Gaulle ruim 55% van de uitgebrachte stemmen tegen Mitterand bijna 45%. Klaarblijkelijk heeft een deel van hen die in eerste instantie op Lecanuet gestemd hebben, zijn later advies niet opgevolgd en toch de zijde van de Gaulle gekozen. Hierbij zal wel niet het programma van Mitterand een rol gespeeld hebben maar de vraag of hij ook in staat zou zijn het door hem opgestelde program ten uitvoer te leggen; de ultra-rechtse hulp, die hij ontving, was wel te klein om een grote invloed uit te oefenen, maar de hem te presenteren rekening voor door de communisten verleende steun zou niet mals zijn; men voelde toch niet veel voor een herhaling van een volksfront of wat daar ook maar iets op zou lijken en koos daarom liever de Gaulle in de hoop dat men zijn onvrede met bepaalde punten voldoende duidelijk had gemaakt.

De bovengenoemde 55% van de uitgebrachte stemmen zullen wel niet de massale bijval zijn waarover de Gaulle sprak toen hij op 5 november meedeelde

[p. 475]

bereid te zijn een tweede ambtstermijn te aanvaarden; nog moeilijker te verteren zal de uitslag voor hem zijn als tot hem doordringt, dat slechts ruim 45% van de kiesgerechtigden hun stem op hem hebben uitgebracht. Het is natuurlijk juist, dat hij, eenmaal gekozen, president van het hele Franse volk is, maar de mythe, die hij vele jaren heeft gecultiveerd, dat hij het Franse volk was, is in deze verkiezingsstrijd wel geheel aan flarden geslagen. Men vraagt zich af of hij in de toekomst rekening zal houden met het feit dat een belangrijk deel van het volk het niet met zijn politiek eens is; of hij zijn houding ten aanzien van Europa zal wijzigen; of zijn standpunt tegenover de Verenigde Staten zal veranderen en of zijn mening inzake de NATO voortaan meer aangepast zal zijn aan de opvattingen die hieromtrent in de afgelopen verkiezingsperiode bij de kiezers tot uiting zijn gekomen.

Wil de Gaulle zich handhaven, dan moet hij zich realiseren dat, wanneer Deferre er in was geslaagd in juni 1965 de socialistische partij een meer rechtse koers te doen inslaan, een nederlaag voor de Gaulle zeer wel mogelijk was geweest. En deze nederlaag dreigt in een andere vorm nog steeds; in 1967 moeten er parlementsverkiezingen plaats hebben en het is wel erg duidelijk dat de huidige volksvertegenwoordiging geen weerspiegeling is van de ideeën van de Franse kiezers. Als de Gaulle er voor '67 niet in slaagt zijn beleid aanvaardbaar te te maken buiten de huidige Gaullistische kringen, dan zullen de parlementsverkiezingen hem beroven van de parlementaire meerderheid, hetgeen dodelijk zou kunnen zijn voor het regiem. Zover is het nu nog niet; de Gaulle kan nog steeds zijn houding op verschillende punten wijzigen. Of speelt hij liever op de onenigheid onder zijn tegenstanders? Er is reeds ruzie ontstaan in het politieke bureau van de Franse socialistische partij, waar Deferre en enkele anderen de strijd hebben aangebonden tegen de secretaris-generaal, Guy Mollet, die in juni '65 de partij deed samenwerken met de communisten; Deferre c.s. traden uit het bureau maar bleven lid van de partij om zo te proberen Mollets politiek verder onmogelijk te maken.

Moskou en Peking

Toen op 6 september 1965 Rusland opnieuw een beroep deed op India en Pakistan om het tussen beide landen bestaande conflict over Kasjmir bij te leggen en hierbij zijn goede diensten aanbood, wees het er tevens op, dat er krachten waren die meenden te kunnen profiteren van de bestaande onrust, en het noemde met name de Verenigde Staten, die dit conflict zouden gebruiken om de aandacht van de wereld af te leiden van hun agressie in Vietnam. Men bedoelde in Moskou echter communistisch China en velen zagen dan ook in het aanbieden van goede diensten een partij kiezen tegen Peking, dat door middel van een ultimatum New Delhi trachtte te dwingen aan Pakistan toe te geven. Peking had weinig succes; het ultimatum werd eerst verlengd en vervolgens praktisch ingetrokken, zodat Ayoeb Khan begon te merken, dat hij niet teveel moest vertrouwen op de beloften van Mao. Zowel Pakistan als India waren daarna bereid in te gaan op het Russische voorstel, mits de conferentie terdege

[p. 476]

zou worden voorbereid. Blijkbaar is men deze voorbereidingsperiode zonder kleerscheuren doorgekomen, zodat nu Sjastri van India en Ayoeb Khan van Pakistan onder het toeziend oog van de Russische premier Kosygin in het centraal-Aziatische Tasjkent hun gesprek zijn begonnen. Vooral Moskou zal alle krachten inspannen om hier een gunstig resultaat te bereiken, daar dit het Russische aanzien in de Aziatische wereld sterk zou doen stijgen, hetgeen weer erg onaangenaam zou zijn voor Peking, dat Rusland niet wenst te erkennen als een Aziatische mogenheid. Een hier behaald succes zou Ruslands aanzien als vredelievende mogendheid ook doen stijgen in de Afrikaanse wereld, hetgeen opnieuw ten nadele van China zou zijn. Niet voor niets wordt er door Moskou zoveel aandacht besteed aan de bijeenkomst in de oude hoofdstad van Dzjengis Khan.

Wat zal dit alles betekenen voor het Russische optreden in de kwestie Vietnam? Het was reeds lang bekend, dat er geen eensgezindheid bestond tussen Moskou en Peking over het optreden in Vietnam - op welk punt zijn zij het trouwens wel eens?; ook hier tolereerde Peking geen Russische inmenging en probeerde het Hanoi aan de Chinese leiband te laten lopen, d.w.z. de strijd tot het uiterste te laten voortzetten. Wel schaarde Rusland zich ook achter Hanoi en gaf het steun aan Ho Tsji Minh, maar volgens Peking was deze steun onvoldoende en trachtte Moskou op deze manier alleen maar invloed in Hanoi te krijgen om het zo te brengen naar ‘onvoorwaardelijke’ onderhandelingen met de Verenigde Staten. Tot voor kort behield Peking de grootste invloed, maar de laatste maanden zijn er tekenen, dat in Hanoi nog steeds een groep bestaat die in tegenstelling met Peking meer voelt voor het minder harde optreden van Moskou. In een rede uitte Tsjoe En-lai in Peking talrijke felle beschuldigingen tegen Moskou's optreden in Vietnam en men zag hierin behalve de zoveelste aanval op Rusland tevens een poging om de gematigden in Hanoi te intimideren en de radicalen te helpen de macht weer volledig in handen te nemen. Als Tsjoe En-lai dit zo openlijk doet, dan kan het haast niet anders of eerdere niet-openbare pogingen hebben geen resultaat gehad; hetgeen weer betekent, dat de Russische invloed sterk genoeg was om de Chinese druk te weerstaan. De positie van Rusland werd zelfs beter, zoals bleek bij het bezoek van een economische delegatie uit Noord-Vietnam aan Moskou en de bij die gelegenheid getekende overeenkomst om de Russische militaire hulp te vergroten, en uit het afgesproken bezoek van een Russische delegatie o.l.v. niemand minder dan Sjelepin, na de jongste wisselingen in de Sovjet-hiërarchie de tweede man in de partij, aan de Vietnamese hoofdstad. Het is nog te vroeg om te concluderen, dat Moskou de overwinning al behaald heeft en als dit ooit zou gebeuren, blijft nog altijd de vraag: hoe zal het zijn invloed gebruiken?

Vietnam

De pogingen om tot onderhandelingen te komen en zo verdere ontwikkeling tot een groot conflict te verhinderen zijn in de afgelopen maand talrijk geweest en uitermate verwarrend. Daar was allereerst een brief van Ho Tsji-Minh aan

[p. 477]

de voorzitter van de Algemene Vergadering der Verenigde Naties, de Italiaan Fanfani, waarin Hanoi verklaarde te willen onderhandelen zonder dat de troepen der Verenigde Staten eerst uit Zuid-Vietnam zouden moeten worden teruggetrokken; deze brief zou overgebracht zijn door de oud-burgemeester van Florence, La Pira, die hem tijdens een gesprek met Ho Tsi-Minh zou hebben ontvangen. Nadat dit door Washington was bekend gemaakt, volgde prompt een ontkenning vanuit Hanoi. Wat is er waar in dit hele verhaal? Indien er inderdaad een serieuze poging tot onderhandelen is gedaan, waar is dan de fout gemaakt? Had Washington de bombardementen op Noord-Vietnam onmiddellijk moeten stopzetten toen het op de hoogte werd gebracht door Fanfani? In mei 1965 heeft Johnson een pauze in de bombardementen ingelast met de bedoeling om na te gaan of Hanoi bereid was te onderhandelen, maar er kwam geen reactie. Had Washington de Noord-Vietnamese poging nog niet moeten publiceren? Nog niet zolang geleden is aan de regering van de Verenigde Staten verweten, dat nu pas bekend werd, dat anderhalf jaar geleden sprake was geweest van een poging van Hanoi om besprekingen te voeren. Intussen is mede door deze affaire de positie van Fanfani in de Italiaanse regering blijkbaar zo verzwakt, dat hij als minister van buitenlandse zaken is afgetreden.

Paus Paulus, die reeds tijdens zijn opzienbarende bezoek aan de Verenigde Naties een oproep tot de vrede had gedaan, drong nu aan op een bestand rond Kerstmis in de hoop, dat hieruit onderhandelingen en tenslotte vrede zouden voortkomen. Zowel de secretaris-generaal der Verenigde Naties, Oe Thant, als president Johnson ondersteunden het Pauselijk initiatief, maar van Chinese zijde werd alles bestempeld als een truc om zich te kunnen voorbereiden op een des te heviger voortzetting van de oorlog en ook Hanoi reageerde afwijzend.

Vervolgens stelde de Vietcong voor om in de Kerstnacht gedurende 18 uren alle vijandelijkheden te staken om de militairen de gelegenheid te geven de kerkdiensten bij te wonen. Noch Saigon noch Washington wilden hierop ingaan, maar zij kwamen wel met de mededeling dat de Zuid-Vietnamese en Amerikaanse legers een bestand van 30 uren tegen de Vietcong in acht zouden nemen. Is men zo bang om een zo voorname kwestie te bespreken met een instantie die men de iure niet erkent, maar waarmee men de facto in een hevige strijd is verwikkeld?

Niet alleen namen beide partijen dit niet afgesproken bestand in acht, maar ook staakten de Verenigde Staten gedurende deze periode hun luchtbombardementen op het Noorden. Opmerkelijk is, dat na afloop van het bestand deze luchtaanvallen niet werden hervat; er werd medegedeeld, dat dit geen gevolg was van de weersomstandigheden - integendeel - maar er werd niet gezegd wat dan wel de bedoeling was. Deze werd echter spoedig iets duidelijker. Zowel het Vaticaan als de regering te Washington spannen zich tot het uiterste in om te komen tot besprekingen. Vice-president Humphrey, de vertegenwoordiger der Verenigde Staten in de Verenigde Naties, Goldberg, de reizende ambassadeur Harriman reisden rond nieuwjaar de wereld door om overal de bedoelingen van Washington te verduidelijken en te proberen wegen te vinden om tot onderhandelingen te komen en verdere uitbreiding van de oorlog te voorkomen.

[p. 478]

Peking en Hanoi blijven echter tot nu toe afwijzend staan tegenover deze initiatieven en ook in sommige andere hoofdsteden acht men het tijdstip niet gelukkig gekozen; Parijs meent, dat de Verenigde Staten eerst communistisch China moeten erkennen en in Londen acht men de invloed van Moskou in Hanoi nog niet sterk genoeg en zou men liever wachten tot na de bovengenoemde reis van Sjelepin.

Het klinkt misschien eigenaardig, maar men gaat bij al deze vredespogingen uit van de gedachte aan de gevaren die verbonden zijn aan de successen door de Verenigde Staten op het slagveld in Zuid-Vietnam behaald. Als men zich in Hanoi gaat realiseren, dat de verwachtingen van een spoedige overwinning in Zuid-Vietnam niet in vervulling gaan, bestaat de mogelijkheid, dat Ho Tsji Minh zal proberen de strijd uit te breiden naar Laos; een poging is reeds mislukt door het onverwachte krachtige optreden van het Laotiaanse leger. Ook zou Peking zich intensiever met de oorlog kunnen gaan bemoeien; het is bekend, dat het reeds enige tijd bezig is de verbindingen tussen China en Noord-Vietnam te verbeteren, terwijl ook die in Noord-Vietnam door China worden uitgebreid of hersteld. Dit kan natuurlijk zijn om de bevoorrading van Ho's troepen veilig te stellen, maar ook om Chinese troepen te sturen ter vervanging van Noord-Vietnamese afdelingen die naar Zuid-Vietnam zijn gedirigeerd, of om zelf actief aan de oorlog te gaan deelnemen. China heeft bovendien nog een andere mogelijkheid om de Verenigde Staten in grote moeilijkheden te brengen, n.l. door te gaan optreden langs de grens met India. Beide laatste mogelijkheden zouden rechtstreekse oorlog betekenen tussen de Verenigde Staten en China. Welke houding zal Rusland in dat geval aannemen?

6-1-'66

J. Oomes