Streven. Jaargang 19

[p. 70]

Politiek Overzicht

Internationaal

Vietnam

Vo Nguyen Giap werd in 1912 in het toenmalige Annam geboren. Intelligent en fel nationalistisch werd hij reeds jong door de Franse koloniale veiligheidspolitie in het oog gehouden en na onlusten in 1930 in Hue gearresteerd. Weer vrijgelaten sloot hij zich tenslotte aan bij de communistische partij en toen deze bij het uitbreken van de tweede wereldoorlog werd verboden, week de inmiddels tot doctor in de rechten gepromoveerde geschiedenisleraar uit naar China, waar hij toetrad tot de in 1941 in Tientsin door Ho Tsji Minh opgerichte Vietminh. Hij kreeg de opdracht ondergrondse groepen van rebellen te vormen en leidde de guerilla-oorlog tegen de Japanners. Nadat deze verslagen waren, werd Giap minister van binnenlandse zaken in de eerste regering van Ho Tsji Minh in Hanoi en toen eind 1946 de strijd tegen de Fransen begon werd hij opperbevelhebber van het Vietnamese leger. Als zodanig had hij groot succes getuige de overwinning bij Dien Bien Phoe in 1954 waar het lot van de Franse heerschappij in Achter-Indië werd bezegeld. Nu is hij behalve nog steeds opperbevelhebber tevens minister van defensie, vice-premier en lid van het centrale comité van de communistische partij in Noord-Vietnam; hij is de gedoodverfde opvolger van Ho Tsji Minh en men meent, dat hij het eigenlijk is die nu reeds praktisch de leiding in handen heeft. Volgens de Verenigde Staten is het ook Giap, die vanuit Hanoi leiding geeft aan de militaire operaties der Vietcong in Zuid-Vietnam, hetgeen echter door Noord-Vietnam wordt ontkend.

Hoe dit ook zij, zeker is, dat de door Giap ontwikkelde en verschillende keren met succes in praktijk gebrachte theorieën over de guerilla-oorlog in Zuid-Vietnam worden toegepast. Zijn ideeën in dezen werden beïnvloed door Mao Tse Toeng, die op zijn beurt inspiratie vond bij de ongeveer 25 eeuwen geleden levende Chinese generaal Soen-Tsoe. De principes zijn vrij eenvoudig. Allereerst moet de steun van het volk worden verkregen, want het leger moet deel uitmaken van het volk of zoals Mao stelde, zich ‘als een vis in het water’ voelen; dank zij deze steun kunnen de guerilla's zich praktisch ongrijpbaar maken voor hun tegenstanders, zoals de Franse troepen 15 jaren geleden en de troepen der Verenigde Staten nu herhaalde malen hebben ondervonden. Het is daarom belangrijk, dat het volk overtuigd wordt en dat er een strenge tucht

[p. 71]

heerst in het leger, opdat de guerilla's de massa niet tegen zich krijgen. Sterke posities van de vijand moeten vermeden worden en er moet alleen gevochten worden als men zeker is van de overwinning en dit op het tijdstip en het terrein door de guerilla-commandant bepaald. Giap onderscheidt 3 fasen in de strijd nl. een defensieve fase, waarin de sterke steunpunten rustig onder controle van de tegenstander worden gelaten; vervolgens een periode van verspreide speldenprikken, zodat de vijand zijn troepen over het gehele land moet verspreiden en voortdurend in onzekerheid verkeert over tijd en plaats van de volgende actie en tenslotte het algemene tegenoffensief om de vijandelijke hoofdmacht te verslaan.

Men meent nu, dat Giap van de regenperiode vanaf mei van dit jaar heeft willen gebruik maken om de laatste fase te voltooien. Uitgaande van zijn uitgesproken overtuiging, dat Zuid-Vietnam het model is voor de nationale bevrijdingsoorlogen van deze tijd en dat, wanneer de in de guerilla-oorlog geoefende Amerikaanse troepen hier konden worden overwonnen, dit overal ter wereld zou moeten lukken, hechtte Giap grote waarde aan het verloop van de strijd gedurende de huidige moesson. De activiteiten werden opgevoerd en de Zuid-Vietnamese legers en hun ‘adviseurs’ werden voortdurend in het nauw gedreven; de toch al niet sterke regering in Saigon werd weer eens omvergeworpen door haar eigen generaals en er kwam een ogenblik waarop het voor Washington moeilijk was uit te maken wie nu eigenlijk de wettige regering vormden. Intussen zag president Johnson zich genoodzaakt steeds meer troepen te sturen en de bombardementen op Noord-Vietnam verder uit te breiden, hetgeen het gevaar van ‘escalation’ of trapsgewijze vergroting van de oorlogsinspanning aan beide zijden telkens groter maakte en dit zou kunnen leiden tot een direct ingrijpen van communistisch China in de strijd en dus tot een oorlog tussen de Verenigde Staten en Peking.

Om dit te voorkomen hebben de Verenigde Staten reeds 5 maanden geleden een voorstel gedaan tot ‘onvoorwaardelijke’ onderhandelingen, maar alle pogingen om de partijen aan de conferentie-tafel te brengen zijn tot nu toe mislukt of die nu gedaan werden door een zeventiental niet-gebonden landen, door secretaris-generaal Oe Thant, door de Engelse prime-minister Wilson samen met het Gemenebest, of door een der leden van het laatstgenoemde, Nkrumah van Ghana. Hanoi bleef - hierin volledig gesteund door Peking en tenminste voor de buitenwereld (daar het zich niet kon veroorloven lijnrecht tegen de opvattingen van Mao Tse Toeng in te gaan en hierdoor het conflict met Peking te verhevigen) ook door Moskou - vasthouden aan de voorwaarde dat de Amerikaanse troepen uit Zuid-Vietnam moesten worden teruggetrokken voor er sprake kon zijn van onderhandelingen; verder wil Hanoi de Vietcong als volwaardige onderhandelingspartner erkend zien, terwijl Washington haar hoogstens kan aanvaarden als deel van een Noord-Vietnamese delegatie. In de vaste overtuiging, dat gezien de situatie de Vietcong spoedig een algehele overwinning zou behalen, voelde Hanoi, m.a.w. Peking, niets voor onderhandelingen.

Hiertegenover maakte president Johnson duidelijk, dat de Verenigde Staten

[p. 72]

geen ander doel nastreefden dan het recht voor het Zuid-Vietnamese volk te waarborgen om in vrije verkiezingen, in het Zuiden of in heel Vietnam onder internationaal toezicht te houden, te beslissen over het eigen lot; deze belofte hadden zij eens gedaan en hij achtte het catastrofaal voor de hele wereld, wanneer hieraan niet werd vastgehouden. Hij waarschuwde, dat er geen snelle oplossing voor de moeilijkheden bestaat en dat de oorlogsinspanning vergroot moest worden, daar een door de communisten beheerst Azië de veiligheid van de Verenigde Staten zou bedreigen; hij maakte duidelijk, dat de Verenigde Staten zich in Zuid-Vietnam niet zouden overgeven en dat zij niet zouden terugtrekken; als de communisten inzien, dat zij met geweld geen resultaat bereiken, zullen zij tot de conclusie moeten komen, dat een vreedzame regeling onvermijdelijk is, aldus de president op een persconferentie op 28 juli. De aanvankelijk ook in de Verenigde Staten geuite kritiek op de presidentiële politiek in Vietnam begint nu te verstommen; men begint in te zien, dat de Verenigde Staten in elk geval op dit ogenblik niet anders kunnen. Tot deze vermindering van de kritiek zal ook wel hebben bijgedragen een nogal spectaculair succes der Amerikaanse troepen in de tweede helft van augustus behaald op het Vietcong-leger in de tot nu toe grootste veldslag van deze oorlog. Aanvankelijk meende men al, dat men als gevolg hiervan in Hanoi wel eens tot het inzicht zou kunnen komen dat het moesson-offensief niet het resultaat zou opleveren dat men ervan verwacht had en dat er nu dus kans zou zijn op een vreedzame oplossing. Allerlei geruchten deden de ronde; zo zou generaal de Gaulle zich gereed houden zijn bemiddeling aan te bieden. Dat de Gaulle in het algemeen bereid is om te bemiddelen, willen wij graag aannemen, maar dan gaan zijn gedachten in de richting van een geneutraliseerd verenigd Vietnam en zoals de zaken er nu voorstaan is daar nog weinig kans op; officieel is nu ook in Parijs elke bemiddelingspoging op dit ogenblik ontkend. Ook de Egyptische president Nasser zou zijn diensten willen aanbieden; misschien moeten zijn reizen naar Moskou en Belgrado van de laatste tijd in dit verband worden gezien, maar over het resultaat van zijn activiteiten is nog weinig bekend. Veel zal afhangen van het antwoord op de vraag hoe groot de invloed van Moskou is in Hanoi en hoe de verhouding Moskou-Peking zich ontwikkelt.

Singapore

Op een voor Indonesië volkomen onverwacht tijdstip heeft de confrontatiepolitiek van Soekarno tegen de federatie Maleisië succes gehad. Deze federatie was in 1963 ontstaan als middel om Singapore te verbinden met Malakka en omdat de bevolking van eerstgenoemde hoofdzakelijk bestond uit Chinezen en men vreesde voor een te groot overwicht van deze bevolkingsgroep, werden de Britse gebieden op Borneo, met uitzondering van Broenei, aan de federatie toegevoegd. Het is echter niet gelukt een evenwicht te brengen in de deelname der bevolkingsgroepen aan het bestuur der federatie, daar de Maleiers weigerden aan de Chinezen van Singapore een vooral met hun economische betekenis overeenkomstig aandeel te verlenen. Zo ontstonden er moeilijkheden en op

[p. 73]

7 augustus sloot de Maleisische premier, Abdoel Rachman, een overeenkomst met zijn ambtgenoot van Singapore, Lee Kwan Yew, waarbij de afscheiding van laatstgenoemde staat een feit werd. Soekarno kan nu hopen, dat ook Serawak en Sabah zich van de federatie zullen losmaken - en hij is volledig bereid dit met alle middelen te bevorderen - zodat hij zijn confrontatie kan beëindigen, omdat er geen federatie Maleisië meer bestaat. Deze ontwikkeling heeft ook gevolgen voor Engeland, daar het in Singapore de grootste basis ten Oosten van Suez bezit, waar tevens het Britse hoofdkwartier van het Verre Oosten is gevestigd. Wel keurde het parlement van Singapore op 9 augustus een wet goed dat Engeland zijn militaire bases zou mogen blijven gebruiken zolang dit nodig wordt geacht voor de verdediging van Singapore, Maleisië en het Gemenebest en voor de handhaving van de vrede in Zuid-Oost-Azië, maar daar staat tegenover dat de Indonesische minister van defensie, Nasoetion, verklaarde vastbesloten te zijn de kolonialisten te verpletteren, zolang zij nog militaire bases in Singapore zouden handhaven. Het is de vraag of Singapore de inkomsten - jaarlijks 50 miljoen pond - van de militaire bases kan missen en of Soekarno eventueel in ruil hiervoor bereid zou zijn zijn produkten op de wereldmarkt in plaats van rechtstreeks weer via Singapore te verhandelen. In Londen houdt men in elk geval wel rekening met de noodzaak de defensi-eovereenkomsten te herzien. Men denkt ook aan de mogelijkheid het militaire zwaartepunt naar Australië te verplaatsen; de Verenigde Staten dringen aan op gezamenlijke inrichting van een aantal kleinere bases, maar hoe financiëel aantrekkelijk dit plan voor Engeland ook is, het zou daarmee afstand moeten doen van de fictie een zelfstandige rol in Azië te spelen.

Kasjmir

Een spanningscentrum in Zuid-Oost-Azië leek uit de weg te worden geruimd; op 1 juli werd een beperkt akkoord van kracht inzake de Rann van Kutch tussen India en Pakistan, waarbij besloten werd verder op ministerieel niveau over deze grenskwestie te praten. Men hoopte, dat beide partijen nu ook enige toenadering tot elkaar zouden tonen in hun andere geschilpunten, maar hierin kwam men bedrogen uit, want bijna anderhalve maand later stonden beiden in Kasjmir weer fel tegenover elkaar. Dit geschil dateert reeds vanaf 1947 en wel werd er in 1949 onder bemiddeling van de Verenigde Naties een wapenstilstand gesloten, maar zij slaagden er niet in een definitieve oplossing te vinden, zodat er herhaalde malen weer gevechten oplaaiden tussen Indiase en Pakistaanse min of meer geregelde troepen. Deze keer beweert Pakistan, dat er sprake is van een spontane binnenlandse opstand der overwegend Mohammedaanse bevolking van het Indiase deel van Kasjmir tegen de Hindoe-overheersing, terwijl New Delhi de schuld geeft aan gewapende Pakistaanse infiltratie. In verband met mogelijke Chinese agressie wil India misschien geen oorlog met Pakistan, maar het wil Kasjmir ook niet prijsgeven; het hoopt op bemiddeling van Australië, dat evenals beide tegenstanders lid is van het Gemenebest en alle belang heeft bij het voorkomen van nieuwe moeilijkheden in Zuid-Oost-Azië; daarnaast

[p. 74]

komen zowel de Britse regering als de Verenigde Naties voor bemiddeling in aanmerking. Slaagt deze echter niet spoedig dan dreigt hier een directe oorlog.

3-9-'65

J. Oomes

België

Moeizame regeringsvorming

Op 31 juli keurde de Kamer van Volksvertegenwoordiging 't vertrouwensvotum in de regering Harmel goed. Op 3 augustus deed de Senaat hetzelfde. Daarmee was dan officieel een einde gekomen aan een kabinetscrisis die 65 dagen geduurd had.

Over deze moeizame regeringsvorming zou een lange kroniek te schrijven zijn in het teken van de ‘petite histoire’. Direct na de verkiezingen (23 mei) was de verwarring zo groot, dat er druk gebruik gemaakt kon worden van allerlei kunstgrepen uit de partijpolitieke techniek en er een aardig spelletje schaak kon worden gespeeld achter de schermen. Een ogenblik dacht men zelfs aan nieuwe verkiezingen.

Op 1 juni werd staatsminister A.E. De Schrijver belast met een informatieopdracht. Er werd nogal wat tijd besteed aan het zoeken van een drieledige formule. De P.V.V., die zegevierend uit de verkiezingen was gekomen, bleek haar deelneming aan de regering echter afhankelijk te maken van een wijziging in het ontwerp tot herziening van de grondwet dat de C.V.P. en de B.S.P. tijdens de vorige legislatuur samen hadden uitgewerkt. Met name ging het om de artikelen 3bis en 38bis, waarin speciale parlementaire meerderheden voorzien worden wanneer er gelegifereerd wordt in taal- en andere aangelegenheden die de twee gemeenschappen raken. Conservatieve C.V.P.-kringen schenen geneigd met de liberalen scheep te gaan; de Vlaamse vleugel van de C.V.P. daarentegen wilde liever verder regeren met de B.S.P., ook al was de parlementaire meerderheid dan niet meer voldoende om de grondwet te wijzigen. Informateur De Schrijver wist de situatie slechts gedeeltelijk op te klaren.

Op 18 juni werd dhr. Pierre Harmel als formateur aangesteld. Tot het einde van de maand gaf hij de indruk zich verder in te spannen om een drieledige regering te vormen. Tevergeefs. Het duurde echter tot 1 juli alvorens het Nationaal Comité van de C.V.P. openlijk te kennen gaf dat een driepartijenregering uitgesloten was.

De hele maand juli werd dan verder besteed aan de uitwerking van de formule C.V.P. - B.S.P., ofschoon het Bureau van de B.S.P. reeds op 14 juli - met 15 stemmen voor, 8 tegen en 2 onthoudingen (de tegenstemmers waren allen Walen) - zich principieel voor deze formule had uitgesproken. Op 25 juli deed de Algemene Raad van de C.V.P. hetzelfde, praktisch met eenparigheid van stemmen. Op dezelfde dag gaf ook het Congres van de B.S.P. zijn fiat, echter slechts met 65% van de stemmen; van de Waalse congressisten waren er slechts

[p. 75]

36,48% het met de regeringsformule eens; de meerderheid werd bereikt door de massale ja-stemmen van de Vlaamse socialisten: 93,5%.

Aldus stond de nieuwe regering van meet af aan in het teken van een duidelijke Vlaams-Waalse tegenstelling in de schoot van de B.S.P., een illustratie van wat het land zoal te wachten staat wanneer de speciale meerderheden ooit constitutioneel worden. Wat de C.V.P. betreft, daar had zich in de loop van de onderhandelingen meer dan één ommekeer of verschuiving voorgedaan, zodat tenslotte een aanzienlijk deel van de Vlaamse C.V.P. niet bijster opgetogen was over de regering en haar samenstelling.

Het is mogelijk dat de nevenverschijnselen van deze moeilijke regeringsvorming later na zullen werken en dat de breuken zich het eerst zullen manifesteren in die groepen die met name door de toewijzing van de portefeuilles het diepst teleurgesteld zijn.

De regering telt nu 27 leden: 13 Vlamingen en 14 Franssprekenden. Dit heeft ontstemming gewekt in Vlaanderen, waar men de benoeming van een koninklijk commissaris voor ontwikkelingshulp, dhr. A. Van Bilsen, niet als een compensatie wil beschouwen.

Over het algemeen was men bereid te erkennen dat dhr. Harmel met veel politieke zin en grote handigheid de vorming van zijn regering had voorbereid, maar bij de keuze van zijn medewerkers vaak heel slecht geïnspireerd was geweest. Harmels verhouding tot zijn eigen partij is ook zo heel duidelijk niet meer. Zijn regering is slechts in beperkte zin een regering van de C.V.P.-als-partij. Reeds jarenlang heeft hij in zijn eigen arrondissement in Luik een beleid gevolgd dat niet altijd afgestemd was op de wensen van de centrale partijleiding.

Een nieuwigheid is in ieder geval het organigram van de regering en daarmee introduceert Harmel een nieuwe methode in de Belgische politiek. Niet alleen is het aantal ministers en onderministers (wellicht zijn dezen té talrijk) gevoelig verhoogd, maar er is ook een nieuwe takenverdeling, meer specialisatie en er wordt een poging gedaan om in het regeringswerk meer eenheid en samenhang te brengen.

De kern van de regering bestaat uit een comité voor politieke coördinatie, waarin 6 ministers zetelen (Harmel, Spinoy, Spaak, Segers, Leburton en Eyskens), de ‘coördinatoren’. Ieders bevoegdheid is duidelijk omschreven. De kern van dit systeem, een ‘comité voor het algemeen beleid’, bestond overigens reeds in de regering Lefèvre. De bedoeling is wel degelijk dat dit comité een kabinet is in de betekenis welke dit woord heeft in de Britse politiek. Dat blijkt ook uit de taken die de coördinatoren toegewezen krijgen. Het comité heeft een drievoudige taak: het bereidt de wekelijkse vergaderingen van de ministerraad voor; het neemt kennis van alle belangrijke politieke vraagstukken; het is het centrale instrument van de begrotingspolitiek.

Daarnaast zijn er nog twee andere comité's: een voor economische en sociale coördinatie en een voor het wetenschapsbeleid. Van deze comité's hangen dan weer verschillende werkgroepen af, zij vormen de coördinatieschakels. Aldus wordt het werkterrein duidelijker waar, naast de 6 coördinerende ministers,

[p. 76]

de 14 ministers en de 7 ministers-staatssecretarissen zullen moeten opereren. In grote ondernemingen, waar de taken van de leiding te uitgebreid zijn geworden om nog door louter persoonlijke en niet-georganiseerde contacten vervuld en geordend te worden, hebben dergelijke organigrammen hun nut en zelfs hun onmisbaarheid bewezen. Daar staat er echter naast de leiding geen parlement dat over souvereine grondwettelijke bevoegdheden beschikt en het bedrijfsleven is bovendien veel minder afhankelijk van de evolutie van de openbare opinie. Of deze hervorming in de beleidsmethode zal slagen, zal de ervaring moeten uitwijzen. Het experiment verdient in ieder geval de aandacht.

Stille tijd, latente spanningen

Zoals te voorzien was, is er na de regeringsvorming een late vakantiestemming over het politieke leven gevallen: een stille tijd, met enkele actieve politieke symptomen. De jaarlijkse IJzerbedevaart - sedert vele jaren de grootste periodieke politieke bijeenkomst van het land en een van de grootste van Europa - stond in het teken van de wederopgebouwde toren. Zij vormt een manifestatie die voor de Vlaamse psychologie van groot belang blijft en waartegenover de politieke partijen nog steeds moeite hebben om hun standpunt te bepalen. Eenmaal volledig uitgebouwd, staan politieke partijen uiteraard wantrouwig tegenover gemeenschapsbewegingen die niet in het eigen partijkader ondergebracht kunnen worden.

Dat de Vlaams-Waalse verhoudingen in de komende jaren meer dan ooit actueel zullen zijn, heeft men ook in deze stille tijd weer ervaren. In Vlaanderen groeit een gevoel van onbehagen omdat men de taalwetten in hun toepassing geremd ziet en omdat de hoofdstad misschien minder dan ooit bereid schijnt de rol te vervullen die zij volgens de Vlaamse openbare mening zou moeten vervullen. Niet alleen volgens de Vlaamse opinie overigens. In een afscheidstekst in 1944 heeft ook koning Leopold III kritiek uitgebracht op het in gebreke blijven van Brussel. Het was een zeer ongebruikelijke tekst, waaruit men kan onthouden dat ook op het hoogste vlak soms meer aan dit probleem gedacht wordt dan men vermoedt. Het was een belangrijke tekst, die nu opzettelijk wordt vergeten. Maar in de komende jaren kan hij misschien weer heel erg actueel worden. Want de Vlaams-Waalse verhoudingen en de wetgeving inzake Brussel en de taalgrens zullen ook voor het lot van de regering Harmel en voor dat van de partijen die eraan meewerken, van levensbelang zijn.

7-9-'65

H. de Bruyne