Streven. Jaargang 18

[p. 1117]

Politiek Overzicht

Internationaal

KORT nadat op 3 juli 1962 president de Gaulle de onafhankelijkheid van Algerije had erkend, ontstond er binnen de Algerijnse regering een ernstig meningsverschil tussen de realisten o.l.v. Ben Khedda, die na de bevrijding pleitten voor een samenwerking met Frankrijk om de sociale en economische opbouw van het land te verzekeren, en de extremisten o.l.v. Ben Bella, die zich zo weinig mogelijk op Frankrijk wensten te oriënteren en de nadruk wilden leggen op het Arabisch karakter van Algerije. In dit conflict trok Ben Bella aan het langste einde mede dank zij de steun van het leger en zijn chef-staf Boumédienne en op 26 september '62 werd Ben Bella tot minister-president gekozen, waarna hij een kabinet vormde met Boumédienne als vice-premier en tevens minister van defensie. In deze tijd ontstond ook een grote samenwerking tussen Ben Bella en de Egyptische president Nasser.

Onverwacht voor de buitenwereld werd op 19 juni jl. Ben Bella door zijn oude vriend Boumédienne afgezet; in een nogal demagogisch en gepassioneerd communiqué werd Ben Bella beschuldigd van corruptie, anarchie en despotisme en werd verklaard, dat het nationale volksleger niet wenste afgesneden te worden van het volk. Men stelde zich voor de vrijheid in Algerije te herstellen en de economische toestand te verbeteren, terwijl men tevens verzekerde de tegenover het buitenland reeds aangegane verplichtingen te zullen nakomen; van een burgeroorlog is geen sprake, maar er werden wel herhaalde malen betogingen gehouden ten gunste van Ben Bella en enkele door Ben Bella verbannen vroegere leiders van de Algerijnse vrijheidsbeweging houden zich gereed om naar hun vaderland terug te keren. De regering Boumédienne treedt op vlak voor enkele zeer belangrijke buitenlands politieke gebeurtenissen. Ben Bella stond nl. op het punt een bezoek te brengen aan president de Gaulle, waaraan hij vanzelfsprekend veel waarde hechtte, omdat hij hierin een duidelijke overwinning zag op het land waar hij vele jaren gevangen had gezeten en destijds beschouwd werd als staatsvijand nummer een.

Veel belangrijker was echter de grote Afro-Aziatische topconferentie, die op 29 juni in Algiers zou moeten beginnen. Zij was bedoeld als een vervolg op de conferentie van Bandoeng tien jaren geleden op initiatief van Indonesië, Ceylon, India, Pakistan en Burma gehouden en volgens de verwijten door Boumédienne aan Ben Bella gericht wilde deze laatste de conferentie gebruiken voor persoonlijke doeleinden. Dit verwijt is natuurlijk een beetje vreemd, wanneer Boumédienne zo duidelijk laat merken, dat hij eigenlijk precies hetzelfde wil: nationaal en internationaal het prestige van zijn nieuwe regering verstevigen. Dit was te meer mogelijk, omdat sommige belangrijke Aziatische mogendheden er belang bij hadden de conferenie te laten doorgaan. Zo was communistisch China onmiddellijk bereid het nieuwe bewind te erkennen; de communistische premier was in juni op tournee door Afrika, maar de reacties op zijn optreden waren ongustiger dan bij zijn bezoek van een jaar geleden: zo waarschuwde Kenyatta op 1 juni in een redevoering uitdrukkelijk tegen een

[p. 1118]

oostelijk imperialisme en weigerde men in Zambia en Oeganda om Tsjoe En-lai te ontvangen. Er was Peking veel gelegen aan de conferentie van Algiers, omdat het hoopte een beslissing te forceren over de vraag of Rusland tot de Afrikaans-Aziatische landen zou worden gerekend; het Russisch ja stond tegenover het Chinese nee en het laatste verlangde in het kader van het Russisch-Chinees ‘ideologisch’ conflict Moskou een nieuwe prestige-nederlaag toe te brengen door tegenover de verschillende deelnemende regeringen voortdurend te wijzen op de tegenstelling tussen de blanke en gekleurde wereld, waarbij Peking, aansluitend op besluiten van de conferentie van Bandoeng in 1955, Rusland tot de eerste wenste te rekenen om zodoende des te beter in staat te zijn de leiding in de gekleurde wereld voor zichzelf op te eisen.

Ook president Soekarno wenste de conferentie te laten doorgaan en was reeds met een groot gevolg uit Djakarta vertrokken; hij wilde opnieuw spreken over een nauwere aaneensluiting van de ‘new emerging forces’, die een tegenwicht zouden moeten vormen tegen de V.N.; ook wilde hij steun krijgen voor zijn optreden tegen Maleisië, maar erg sympathiek stond men in Afro-Aziatische kringen niet tegenover de opvattingen van Soekarno. Na de staatsgreep in Algiers waren er echter ook onmiddellijk stemmen opgegaan om de conferentie uit te stellen, waarbij die van de Afrikaanse en Aziatische leden van de Gemenebest-conferentie, die toen in Londen werd gehouden. Men heeft lang geaarzeld, maar tenslotte, toen de ministers van buitenlandse zaken reeds in Algiers waren om de laatste hand aan de voorbereiding te leggen, werd toch nog besloten om vijf maanden te wachten, waarbij men echter uitdrukkelijk vermeed de onzekere toestand in Algiers - waar het conferentiegebouw, dat toch al niet op tijd zou klaar komen, ook nog door een bomaanslag was beschadigd - als reden op te geven. Dit is een onprettig besluit voor Boumédienne, die deze afleiding nu moet missen, maar vooral voor Peking, dat duidelijk heeft kunnen merken, dat de gekleurde volkeren toch weinig voelen voor een Chinese leiding, omdat zij erg benauwd zijn voor een imperialisme uit die hoek. Men is bij een aantal regeringen eigenlijk blij de staatsgreep in Algiers te kunnen aangrijpen als voorwendsel om de conferentie uit te stellen; mogelijk kan men zich straks krachtiger verzetten tegen de Chinese plannen, hetgeen een gunstige ontwikkeling zou betekenen voor de democratische wereld.

In Londen vergaderde de Gemenebestconferentie onder voorzitterschap van prime-minister Wilson. Naar omvang is het Gemenebest te vergelijken met het Imperium Romanum, naar inhoud echter met het Duitse Rijk uit de 17e en 18e eeuw. Het is het laatste overblijfsel van de grote macht van Engeland, waaraan men dan ook met alle geweld wil vasthouden, maar dat eigenlijk weinig betekent. Gevormd uit bijna alle vroegere Engelse gebieden zijn de tegenwoordige tegenstellingen tussen de leden afzonderlijk vaak zeer groot; een werkelijke gemeenschap van belangen bestaat er niet, vaak is het tegendeel het geval zoals de reeds lang slepende twist tussen India en Pakistan over Kasjmir en nog onlangs over de rann van Kutch.

Wilsons binnenlandse positie is nooit sterk geweest, maar na de op 13 mei gehouden gemeenteraadsverkiezingen, die een opmerkelijke winst opleverden voor de conservatieven en een even opmerkelijk verlies voor labour en liberalen is het toch wel duidelijk, dat er nieuwe parlementsverkiezingen moeten volgen. Het is begrijpelijk, dat Wilson daarom porbeert zijn positie nog enigszins te versterken door een of ander succesje te behalen. Op de Gemenebestconferentie

[p. 1119]

kwam hij plotseling met een voorstel om een delegatie van Gemenebestlanden een poging te laten doen om te bemiddelen in het conflict in Vietnam. Binnen Gemenebestkringen was de ontvangst al niet enthousiast; sommigen weigerden, anderen hapten snel toe; daar het o.a. ging om een persoonlijke triomf te behalen, wenste Wilson zelf de leiding van het rondreizend gezelschap te nemen, maar hiertegen waren talrijke bezwaren, omdat Wilson in het jongste verleden in dezen te veel achter de Verenigde Staten stond om nu aanvaardbaar te zijn als bemiddelaar. Na veel vijven en zessen ontstond er een vreemd gezelschap, dat van te voren wist niets te kunnen bereiken, daar Peking, Hanoi en ook Moskou reeds hadden laten weten de delegatie niet te zullen ontvangen; de Verenigde Staten en de secretaris-generaal der U.N.O., Oe Thant, verklaarden zich bereid tot besprekingen, maar dit betekent feitelijk niets. Men wil nu toch proberen iets van het initiatief te redden door de delegatie onder andere leiding te plaatsen; mogelijk lapt Wilson zijn prestige dan toch nog een beetje op, maar het is de vraag of dit voldoende zal zijn. Overigens boekte hij op een ander terrein een klein succes, doordat hij er tijdens de conferentie in slaagde de laatste hand te leggen aan een voorlopig accoord tussen India en Pakistan over bovengenoemde rann.

De zevenjarige ambtstermijn van president de Gaulle loopt dit jaar af en in december zullen er nieuwe presidentsverkiezingen moeten plaats hebben. De president zelf heeft zich nog altijd niet uitgesproken over een nieuwe ambtstermijn; dit is niet zo erg, want hij kan zich de weelde veroorloven zijn beslissing pas op het allerlaatste moment bekend te maken en zelfs wanneer hij zich kandidaat stelt, moet men rekening houden met de mogelijkheid, dat hij zich wel wil laten verkiezen, maar alleen om binnen niet al te lange tijd zijn ambt over te dragen aan de naar zijn mening minst ongeschikte figuur in Frankrijk. Voor zijn tegenstanders ligt de zaak anders; reeds lang geleden hebben zich verschillende kandidaten aangemeld, maar geen van allen maakt tegenover de Gaulle enige kans tenzij er een bundeling van krachten zou plaats vinden van verschillende anti-Gaullistische politieke groeperingen en zelfs dan staat het nog te bezien. Serieuze pogingen daartoe zijn gedaan door de socialistische burgemeester van Marseille, Gaston Deferre, die probeerde te komen tot de vorming van een democratisch-socialistische federatie, bestaande uit alle politieke groepen van centrum en links met uitzondering van de communisten; deze federatie zou niet alleen met een gemeenschappelijke presidentskandidaat moeten komen, maar tevens in staat moeten zijn om op de duur de meerderheid in de nationale Vergadering te verkrijgen. In principe waren de voornaamste partners, de Franse socialistische Partij (SFIO) en de r.k. republikeinse Volksbeweging (MRP), het reeds eens geworden, maar tenslotte is er toch niets van terecht gekomen. Wel wist Deferre op het 55e partijcongres der SFIO begin juni een meerderheid te behalen, maar de daar aangenomen resolutie week op twee punten af van de voorstellen van Deferre, n.l. wat betreft de laïciteit van het onderwijs en de herintegratie van de communistische partij in het Franse politieke leven. Deze punten wekten wantrouwen op bij de MRP, waarbij de vrees overheerste, dat de socialistische partij niet lid wilde worden van een democratische groepering waarvan zij dan de linkervleugel zou uitmaken, maar er naar streefde alle andere democratische bewegingen voor het socialistische karretje te spannen. Zo is er van de hele actie van Deferre niets terecht gekomen en blijft Frankrijk gespaard voor een verkiezingsstrijd. Het is duide-

[p. 1120]

lijk, dat de Gaulle, als hij dat wil, herkozen zal worden, maar de grote vraag blijft wat er in Frankrijk gaat gebeuren, wanneer de Gaulle er eens niet meer is. Natuurlijk zijn er figuren, die in staat zijn het land te leiden, maar de generaal is tot nu toe zo allesbeheersend geweest, dat geen enkele onafhankelijke geest de kans kreeg naar voren te komen, hetgeen weinig minder dan een ramp mag genoemd worden.

De Franse president is op 11 en 12 juni in Bonn geweest voor overleg met de W.-Duitse Bondskanselier Erhard; dit halfjaarlijkse bezoek had iets vroeger dan normaal plaats, omdat Erhard behoefte had aan een duidelijke Franse uitspraak over de wenselijkheid van een Europese topconferentie over nauwere samenwerking tussen de Zes. Erhard meende in januari reeds de Franse toestemming te hebben verkregen, maar de Gaulle liet het afweten, omdat volgens hem eerst de landbouwkwestie in de EEG geregeld moest worden. Ook nu kwam men weinig verder; wel werd van Duitse zijde verklaard, dat er overeenstemming over bestond om voor het einde van '65 bedoelde Europese topconferentie te houden, maar Frankrijk reageerde met de mededeling slechts te hebben bedoeld, dat een topconferentie mogelijk zou zijn, maar afhankelijk van de resultaten die bereikt zouden worden op de conferentie van Brussel, welke voor 1 juli een beslissing moest brengen inzake de netelige kwestie van de financiering van het gemeenschappelijk landbouwbeleid in de EEG.

Hier schijnen de besprekingen op 30 juni nu volledig vast te zijn gelopen. Deze crisis was reeds voorafgegaan door een andere moeilijkheid tijdens de behandeling van de voorstellen over de financiering van het gemeenschappelijk landbouwbeleid, het vormen van een eigen kas voor de Gemeenschap en de uitbreiding van de bevoegdheden van het Europese parlement, speciaal de controle op het beheer van die eigen geldmiddelen. De Franse president wilde van dit laatste niets weten, maar de Nederlandse Staten Generaal nagelden hun ministers - wel iets te - vast op de eis, dat er een deugdelijke parlementaire controle zou moeten worden ingesteld. Met de inhoud van deze motie was ieder het wel eens, maar: is het mogelijk de ministers met een imperatief mandaat naar een conferentie te sturen en ten tweede: is het tactisch? Vandaar de kritiek op het Nederlandse optreden; Frankrijk slaagde er echter in de kwestie van de democratisering uit te stellen tengevolge van het feit, dat de vijf anderen het onderling niet eens waren. Wel kwamen de ministers eind juni opnieuw bijeen te Brussel om te spreken over de financiering, waarover voor 1 juli een overeenkomst zou moeten tot stand komen. Tengevolge van enkele nieuwe Italiaanse en W.-Duitse verlangens was er geen schijn van kans om de zaak rond te krijgen en lange tijd dacht men, dat ook voorzitter Couve de Murville zou inzien, dat uitstel van de beslissing noodzakelijk was. De Fransman wilde hier echter niets van weten en men ging tenslotte uit elkaar zelfs zonder een datum voor een volgende bijeenkomst vast te stellen. Ondanks alles is er nog hoop, dat de Gaulle zal inzien, dat de voordelen van de EEG voor Frankrijk zo groot zijn, dat hij alsnog water in de wijn zal doen en in die richting wijst de mededeling, dat Parijs de consequenties van de Brusselse mislukking zal gaan bestuderen. Intussen heeft Frankrijk al laten weten bereid te zijn om op 26 juli a.s. een vergadering van EEG-ministers bij te wonen; mogelijk zal de Gaulle hier proberen een slaatje te slaan uit zijn starre houding.

4-7-1965

J. Oomes