Streven. Jaargang 18

[p. 906]

Crises in de Franse Katholieke Actie
Bart Struwer

DE beslissing viel op 2 mei, op het congres van de JEC, Jeunesse Etudiante Chrétienne (de Katholieke Actie voor de jeugd van middelbaar en hoger onderwijs). Daar keurde de meerderheid van de uit heel Frankrijk samengekomen JEC-leiders het nieuwe programma goed. Maar onder dit programma stonden slechts de namen van een minderheid van de nationale leiders. De hiërarchie had zich achter deze minderheid geplaatst en de rest werd uit hun functie ontslagen. Deze laatsten kondigden daarop de oprichting aan van de JUC, Jeunesse Universitaire Chrétienne, die zich nu buiten het kader van de K.A. ook kan gaan bewegen op wereldlijk terrein.

‘Hiermee is de crisis opgelost’, schreef La Croix. Een mening die ons al te naïef lijkt, want een breuk is zelden een oplossing, zoals blijkt uit de bewogen geschiedenis van de Franse K.A.

Eind maart was de permanente raad van de Franse Bisschoppen-conferentie bijeen geweest om de lopende zaken te regelen. Daaruit resulteerde dat het weekblad Témoignage Chrétien een publieke uitbrander ontving omdat het teveel aandacht had besteed aan de dialoog met de marxisten. Het had een artikel gepubliceerd van Garaudy, de secretaris van de Franse Communistische Partij. (Op 8 april kreeg ook de uiterst rechtse vleugel van het Franse katholicisme, die juichte om de tegenslagen van de progressieven, een bisschoppelijk verwijt vanwege hun manie zich op te werpen als censor van bepaalde katholieke kranten en bewegingen, van pastorale en missionaire methodes, van bisschoppen, concilie en paus).

Hoewel Mgr. Garrone de vergadering had gevraagd de bewegingen van de K.A. onder directe verantwoordelijkheid van de leken te stellen en soepel om te springen met het begrip ‘mandaat’ (de op het concilie zeer omstreden vorm van Franse K.A.) signaleerde hij tevens dat een K.A. die slechts aan ‘pré-évangelisation’ doet en zich beperkt tot maatschappelijk handelen in een strijd voor sociale rechtvaardigheid en menselijke waardigheid, bij verschillende bisschoppen verontrusting wekt.

Deze pastorale bezorgdheid uitte zich echter in een onhandig communiqué, waarin Mgr. Veuillot als spreekbuis van de Franse bisschoppen verklaarde, dat de hiërarchie de (3/5) meerderheid van de nationale leiding van de JEC en JECF (féminine), die het niet met haar eens was over de doelstellingen en aard van deze bewegingen, niet langer kon erkennen.

Wat was de inzet van deze crisis? Ongeveer dezelfde als in 1957. Toen verklaarde de nationale leiding, dat de JEC bij het verdiepen van zijn apostolische taak ook meende te moeten bijdragen tot de vorming van de studerende jongeren op sociaal en burgerlijk terrein. In feite betekende dit het innemen van een standpunt ten aanzien van de onderwijshervorming en een sterke invloed op de UNEF, de nationale unie van Franse studenten, onder meer inzake het Algerijnse vraagstuk. De hiërarchie greep echter in en herinnerde aan het duidelijk onderscheid dat moet blijven bestaan tussen de door de hiërarchie gemandateerde (gevolmachtigde) K.A. en andere, sociale of politieke activiteit

[p. 907]

van christelijke inspiratie. De bewegingen moeten weliswaar hun leden aansporen aan deze profane activiteiten deel te nemen, maar à titre personnel. De JEC-leiders achtten dit onderscheid - zeker voor jongeren - niet uitvoerbaar in de praktijk. Het gevolg: ontslag van het nationale team ‘in een geest van geloof en loyale gehoorzaamheid aan de hiërarchie’; een nieuwe equipe trad aan, gehoorzaam maar zonder ervaring, evenals hun nieuwe aalmoezeniers. Maar de problemen bleven, want het is op deze aarde altijd onmogelijk gebleken het zuiver tijdelijke van het zuiver geestelijke te scheiden zonder brokken te maken. Dat de UNEF die vroeger dreef op de JEC-inbreng, thans nogal communistisch gekleurd is, is te wijten aan dit strakke onderscheid, bevestigden me enkele nationale JEC-prominenten uit de crisisjaren 1956-1957. Voor een gedesincarneerde beweging krijg je geen jongeren meer en dus liep het ledental hard terug, meer nog op de universiteiten dan op de middelbare scholen.

De ontslagen slachtoffers van de jongste crisis zeggen in een verklaring van 6 april - hard en zonder nuances, ze zijn teleurgesteld -: de school is een klasse-school voor bourgeois gebleven en het is noodzakelijk dat de jongeren zoveel mogelijk meewerken om hierin verandering te brengen.

Voor de crisis uitbrak hadden de leiders opnieuw samenwerking gezocht met andere studentengroeperingen, protestanten en communisten, om een gemeenschappelijke actie te voeren. Het episcopaat meende deze activiteit te moeten bezweren met de constitutie over de kerk in de hand, die de nadruk legt op de prioriteit van de evangelisatie.

De besprekingen verliepen uiterst stroef. De bisschoppen, ten onrechte menend dat Henri Naliet, algemeen secretaris, door zijn koppigheid de discussies lam legde, verzochten hem in 1964 heen te gaan zonder uitleg te geven aan zijn teamgenoten. Hij ging en zweeg, maar de spanning steeg, toen voor het jaarprogramma 1965-1966 het thema ‘de huidige taken van de school’ werd gekozen, waarin wordt ingegaan tegen enkele door de regering voorgestelde hervormingen. De meerderheid stemde voor, de aalmoezeniers namen ontslag, in de mening dit programma niet te kunnen onderschrijven vanwege de verantwoordelijkheid die hen door de hiërarchie was toevertrouwd. Mgr. Veuillot weigerde de JEC-mensen te horen, maar stelde de nationale leiding een week later vijf vragen, waarop zij onmiddellijk met ja of neen moesten antwoorden. De vragen hadden betrekking op de organieke band met de hiërarchie, het zich onthouden van syndicale en politieke bemoeienissen, het nastreven door alle menselijke solidariteit heen van het éne doel: een betere expliciete geloofsopenbaring. 28 van de 45 leden antwoordden negatief en werden ontslagen.

Bekende ex-JEC-leiders verklaarden onaangenaam verrast te zijn door deze bisschoppelijke stellingname op een moment dat het concilie nog geen definitieve richting heeft aangegeven over het lekenapostolaat. Van vele zijden werden protestacties ondernomen.

Georges Hourdin, directeur van Informations Catholiques Internationales, (waaraan we een deel van deze gegevens ontlenen), schreef in het nummer van 15 april wellicht de meest evenwichtige analyse en stellingname, een poging tot verzoening, die zowel links als rechts bijval oogstte. Wij moeten, aldus Hourdins betoog, nadenken over de taak van de bisschoppen, nu de collegialiteit op nationaal vlak in werking treedt. Wij moeten respectvol met hen samenwerken,

[p. 908]

want zij zijn de opvolgers van de apostelen. Als vertegenwoordigers van de eenheid onder ons, moeten zij vaak ingrijpend optreden in de debatten binnen de kerkgemeenschap en tevens deze gemeenschap naar buiten vertegenwoordigen. De katholieken leven niet alléén, maar in een gehiërarchiseerde gemeenschap, onder de leiding en de bescherming van hun bisschoppen. We moeten een nieuw ritme vinden in de verhouding bisschop-leek.

Vanwege deze taak heeft de hiërarchie de afgelopen maanden meermalen haar mening gegeven over omstreden vraagstukken. Men hoort vaak het verwijt dat de Kerk meer links dan rechts tussenbeide is gekomen. De reden? Veel christenen gebruiken godsdienstige motieven voor politieke doeleinden. Anderen bedrijven ‘linkse’ politiek omwille van de evangelisatie. Deze laatst en, verbonden aan de K.A., zijn daardoor ook meer afhankelijk van de hiërarchie. Toch zien zij zich gedwongen in bepaalde vraagstukken partij te kiezen. Zij kunnen dit echter niet doen namens de K.A.-groepen, behalve op het vage niveau van de beginselen, zolang hun standpunt - althans in de huidige Franse K.A.-vorm - het officiële standpunt van de Kerk moet zijn. Welnu, vooral de jongeren willen verder gaan in hun engagement in de wereld dan de Kerk. Deze spanningen, aldus Hourdin, moeten de K.A.-leiders echter te boven komen met behulp van hun aalmoezeniers....

Het blijft niettemin een uiterst moeilijke situatie voor studenten die veelal willen handelen volgens een keiharde logica, voor jonge arbeiders in landbouw en industrie, die in de naam van Christus onmiddellijk positie willen kiezen tegenover onrechtvaardigheid en ellende.

Hoe kan men het risico van deze pijnlijke botsingen verminderen? Waarom, vraagt Hourdin zich terecht af, de JEC op de middelbare school K.A. noemen, wat in feite nauwelijks actie is, maar vorming en voorbereiding? Waarom een ‘mandat’ (volmacht) geven aan de JEC van de studenten, waar immers een doeltreffend apostolaat in het milieu onmogelijk is zonder een politieke visie? Deze binding hindert de hiërarchie in haar onderwijspolitiek en stoot bovendien de christenen af die een andere visie hebben, die even zoveel recht van bestaan heeft. Het gaat immers om wereldlijke activiteiten, waarbij - binnen de katholieke leer - meerdere mogelijkheden zijn en de Kerk zich niet binden mag aan een enkele oplossing. Deze vorm van apostolaat is stellig slechts weggelegd voor een minderheid. Voor de vorming van de katholieke student in het algemeen blijven de studentenparochies de centra waarin reeds zo velen hebben geleerd de Kerk te dienen, zich bewust wordend wat het Evangelie van hen verlangt.

Helaas schijnt de tijd in Frankrijk nog niet rijp voor deze ontwikkeling. De JUC verkoos weliswaar de vrijheid, maar de JEC blijft onder mandaat, deze ongelukkige theologische constructie, die vroeg of laat een nieuwe crisis uitlokt. Reeds in 1955 leverde het nationale team van de ‘Action Catholique de la jeunesse Française’ (ACJF) scherpe kritiek op deze gemandateerde K.A.

In het geval van een mandaat is het lekenapostolaat immers medewerking met het apostolaat van de hiërarchie. Leken helpen de priesters - die op hun beurt een opdracht (mandaat) hebben van de bisschoppen - omdat die priesters het werk niet aankunnen (vanwege het priestertekort, of omdat het milieu voor de priester ontoegankelijk is). Als direct medewerker van de priester neemt de leek een deel van diens verantwoordelijkheid op zich. K.A. werd omschreven als: medewerking van het ‘laïcat’ aan het hiërarchische apostolaat. Paus Pius XI

[p. 909]

sprak van samenwerking met en deelname aan het hiërarchisch apostolaat; Paus Pius XII noemde dit apostolaat nog slechts: samenwerking met de hiërarchie.

Welnu, het lekenapostolaat is echter niet zozeer deelname aan het apostolaat van de hiërarchie dan wel deelname aan het hiërarchische apostolaat, aangezien de bron van alle apostolaat de Kerk is als Christus' Mystiek Lichaam. Iedere leek heeft als gedoopte de taak het Rijk Gods te verbreiden. Daar heeft hij geen speciale opdracht voor nodig. Wel is het normaal dat de hiërarchie de bewegingen die een apostolisch doel nastreven, goedkeurt en controleert. Ook zonder direct aan partijpolitiek te doen, blijft er een enorme ruimte, waarin de K.A. zich kan engageren, zonder daarmee de Kerk als zodanig te binden. Het mandaat daarentegen kan een voorwendsel zijn tot luiheid en zuiver confessionele ghettogeest, die indruist tegen de wachtwoorden van een Gerlier: ‘allez de l'avant, prenez des initiatives’ en een Suhard (1945): ‘C'est bien, allez de l'avant’.

In deze korte kroniek werd slechts een enkel aspect belicht van deze ingewikkelde crisissituatie. André Vial en vele anderen die de crisis van 1956-1957 actief meemaakten, stelden hierover een uiterst leerzaam boek samen, dat de basis voor een nieuwe bezinning kan zijn: Action Catholique de la Jeunesse Française 1886-1956: Signification d'une crise (analyse et documents); éditions de l'Epi, Paris 1964. Zij beschrijven de spanningen binnen de A.C.J.F. tussen de voorstanders van een ruime ‘éducation totale’ onder leiding van een nationaal team voor de hele jeugd en de voorstanders van een ‘évangélisation’, die gedesincarneerd aandoet en teveel beperkt blijft tot één klasse van de maatschappij. Sinds 1957 is de A.C.J.F. praktisch zonder betekenis en werkt iedere gespecialiseerde K.A.-jeugdbeweging voor zich.

Voor de buitenlander is deze problematiek moeilijk te vatten. In Frankrijk, waar het communisme een realiteit is die reeds vele pastorele initiatieven heeft geïnspireerd maar ook verlamd, staan katholieke progressieven en conservatieven lijnrecht tegenover elkaar en wordt elke discussie op het politieke vlak getrokken. De nog steeds bestaande tegenstelling tussen seculieren en regulieren bleek pijnlijk bij de crisis 1956-1957, etc. De bisschoppen trachten tevergeefs de kool en de geit te sparen.

Zojuist kom ik terug van een bedevaart: 800 studenten van Lyon hebben 40 km gelopen, biddend en bomend. De hogere K.A.-politiek bleek hen maar matig te interesseren. Mandaat of geen mandaat, ze vragen om een christelijke vorming, een apostolische kijk op het dagelijks gebeuren, een christelijke visie in hun studentenleven. Ze wachten op het brood na de stenen van een al te lange crisistijd.