Streven. Jaargang 18

[p. 222]

A.D. Copier: glas en meesterschap
K.-N. Elno

‘une des matières divinisables’

TOT het weinige waarover men zich nog kan verwonderen, behoort het probleemloze kunstwerk. ‘Probleemloos kunstwerk’ mag men een oxymoron noemen, dat vandaag aan zin wint. Het is een onmisbare stijlfiguur geworden voor wie, geëngageerd in het huidige kunst- en geestesleven, zich wil beveiligen tegen de probleemstelling-als-doel. Of: een zalf op de wonde waarin de splijting van kunst en leven als een aanvaarde en tegelijk gevreesde realiteit wordt waargenomen.

In de kernsplitsende opstandigheid waarmee aan de wereld gewerkt wordt, krijgt de illusie ‘probleemloos kunstwerk’ de waarde van stimulans. Het schenkt een zekere vrede en het nodigt tot voortzetting van het leven buiten alle kwaadaardige verbetenheid om. Het is slechts hersenschimmig in de mate waarin we niet bereid zijn er onze nood door op te lossen.

We lopen tegen de vorm-explosies aan en we schrammen ons aan de cartoons waarin de twijfelpunten tot snijdende lijnen zijn aaneen-geregen. Het is een struikelende opgejaagdheid tussen Pop-Art, gedy-namiteerde schoonheidscanons, virtuositeit met ondergraven waarden en ravijnen van negering en ontluistering. En, vóór het tot ons besef doordringt, voert een weg uit dit mijnenveld ons naar een ruimte waar geen kans is voor torment en wankelmoed. Een ruimte van ‘probleemloosheid’.

* * *

Verleden zomer liep ik een tuin in Nederland binnen. Een particuliere woonruimte waar, in de openlucht, sier- en gebruiksglas was tentoongesteld. De avond tevoren had ik Aventures van Ligeti beluisterd en 's ochtends hadden we naar een afbeelding van Tinguely's zichzelf vernietigende machine gekeken en weer eens strijd geleverd over ‘het einde van de kunst’. Waar haalden we de vitaliteit - of de zenuwsterkte? - om in het etmaal nog een derde confrontatie met het scheppingsvraagstuk tegemoet te treden?

Aan de rand van de tuin vielen alle vragen weg. Geen hunkering meer, geen argwaan. Geen conflict en geen neiging om wrevelig aan moment of situatie te wrikken. Bomen houden binnen hun opgetilde

[p. 223]

roerloosheid veel wezenlijkheid gevangen. Ze maken een ruimte kostbaar omdat ze steun, richting en grens verschaffen voor blijdsch over de geschapenheid.

Honderd passen verder, achter het goede, ongekunstelde huis, werden de irenische stonden geladen met louter verwondering. Dennen, berken en heesters kunnen samen een spanningsveld van rijk gevarieerd licht bepalen: allerlei schakeringen van bevrijd en met schemering vechtend licht en vele aarzelingen tussen stilte en geluid verzinken er in een toestand van voldongen leven, een toestand van in zichzelf voltooid verbeiden. Hier, evenwel, was er een door een mens bedwongen licht in geïntegreerd: kristal in tal van vormen en kleuren, tastbaar gemaakte dag waarin de dag-ijlte zich spiegelde, - en de ruimte droeg en koesterde die gestalten alsof ze er nooit hadden mogen ontbreken.

Zoveel gaafheid maakte sprakeloos. Discussie ware een vloek geweest, het geringste kritische woord had scherven veroorzaakt, uit analyse hadden we alleen maar barsten overgehouden.

In alle dimensies was glas aanwezig: in vormen als vruchten, opgehangen tussen loof- en naaldgroen, gegroepeerd nabij stammen, ver-spreid in het gras of op tapijten van denappels en turfmolm, opgesteld in contrastwerking met ruw hout en met roestig, ruig ijzertuig uit de glasfabriek, in één vitrine massaal opgestapeld en in een andere overgelaten aan een royale vrijheid. Drinkglazen en bloemvazen, schalen en flessen, kandelaars en kruiken, traan- en uivormen, cylinders, bollen, kegels, kelken, - één bonte overvloed van objecten-als-gewassen, van menselijke makelij en tegelijkertijd wonderbaar ‘ongemaakt’, met overleg samengebracht en meetkundig onverplaatsbaar en toch spoorloos opgenomen in de geheime adem der vegetatie.

* * *

Hier werd geen probleem gesteld. De creatie ‘tentoonstelling’ verwelkomde in dit geval slechts de mensen die bereid waren zich in haar gewisheid te laten inlijven, gewillig, zonder wetenschappelijke distantiëring, als discrete subjecten in een serene orde. Zo blijkt een tentoonstelling méér te kunnen zijn dan de blote overreiking en uitstalling van bepaalde waarden: een ruimtelijk-plastische entiteit, een volmaakte wereld-in-de-wereld. Deze tuin was beklijfde dramaturgie - of geronnen dans - van natuur, gevormde stof en visuele droom geworden; een in instantané betrapte veredelde werkelijkheid waarin de bezoekers mochten evolueren - ‘acteren’ - als zwerf lichamen die op elk punt in de ruimte harmonisch konden verschijnen of verdwijnen.

Niettemin is dit ‘vertoningskunstwerk’ in zijn opzet een probleem

[p. 224]

geweest. Andries Dirk Copier, de gastheer, de bewoner van de tuin en de schepper van de kristalvormen, heeft zich voor de grote moeilijkheid bevonden, een selectie uit zijn levenswerk in zijn vertrouwde, open woonruimte in te planten zonder in het natuurlijke gegeven in te grijpen, en, terwijl de omstandigheid en de aard van het kunstmateriaal geen dwang konden dulden, mocht hij anderzijds aan willekeur of toeval geen speling laten. Een programma van eisen dus, dat ruimschoots laat vermoeden hoeveel bezonnen list en fijngevoeligheid hier dienden opgebracht te worden.

Hij ontwierp zijn lay-out volgens een op de maatverandering van de tuingevel der woning (architect: G.Th. Rietveld) afgestemd stramien. Nu is modulering, in alle vormgeving, altijd min of meer een waagstuk: de geometrische bepaaldheid van het Leitmotiv beschermt wel is waar tegen slordigheid of hypertrofische vormgroei, maar oefent vaak een verstarrende en verlammende invloed uit in de noodzakelijke overgang van plan naar gestalte, in de ‘vleeswording’ van het beden-kingswerk. Copier wist zijn discipline-middel geraffineerd achter de verwezenlijking te doen terugtreden: weinige bezoekers zouden de modulus achterhaald hebben indien de ontwerper erover gezwegen had. Het probleem was in elk geval zo elegant opgelost dat er een ‘probleemloos kunstwerk’ uit resulteerde.

* * *

Dat is een kwestie van veel talent geweest, doch het heeft, meen ik, ook iets te maken met het uitgangspunt glas.

Buiten de glasvormgeving (en de keramiek) zijn er vandaag niet veel kunsten meer die zich nog onverstoorbaar en vol vertrouwen in eigen zinnigheid kunnen voortontwikkelen. De meeste uitingen van het plastisch scheppen zitten verstrikt in een zich immer meer verzelfstandigende problematiek; ze zijn verward op zoek naar hun teloorgegane vanzelfsprekendheid en putten hun laatste krachten voor een groot deel uit lust tot zelfondermijning en uit een tegen zichzelf gericht sarcasme.

In de domeinen van glas en aardewerk schijnt de beelding van zulke aberraties gespaard te blijven. Zeker hebben ook deze kunsten van de stijlverziekingen tijdens de jongste eeuwen hun part gekregen, doch ze werden er blijkbaar niet tot in hun ziel door gedeerd. Hun wezen is op een wonderlijke wijze gehoed geworden door de immanente ‘dagelijksheid’ des levens.

Alle afbeeldingen tonen glas- en kristalwerk van A.D. Copier. Het zijn ten dele opnamen van de zomertentoonstelling ten huize van de ontwerper in Den Dolder.

[p. *16]

[p. *17]

[p. *18]

[p. *19]

[p. 225]

Glas is, zoals keramiek, ‘dagelijks’, d.w.z. nuttig in huiselijke zin. Het neemt als recipiënt innig deel aan de primaire, teleologische gewoonheid van het menselijk bestaan, het beschrijft in zijn vormen enkele essentiële gebaren van menselijke levenswil en levensvreugde en aan dit voorrecht ontleent het zijn zekerheid, zijn bestendigheid. Het kan zich zelfs veroorloven als een abstracte, vrije gedaante over te glijden naar de faze van de beelding-omderwille-van-de-beelding, als het in deze metamorfose maar enig spoor, een ‘nagalm’, vermag te behouden van zijn initiale gebruikszin (drinken, schenken, gieten, bewaren, bevatten van bloemen, vloeistof, e.d.m.).

Dat is de vitale veiligheid van deze kunst. Ze profiteert van de ongenaakbaarheid der alledaagse menselijkheid, van een existentiële materialiteit waarin onmetelijke - nog al te weinig verkende - rijkdom van geest zit opgestapeld. Ze wordt gevoed door een reeks iedere dag weerkerende verrichtingen die, indien door goedheid en verheerlijking gestuwd, alle vragen en zwarigheden steeds opnieuw met zich meevoeren en oplossen in hun eigen vervluchtiging.

Daarom wellicht werd men in Copiers tuintentoonstelling zoveel vrede en wijsheid gewaar. De vormen waren er wederingevoegd in een ruimte van alledagsleven waaruit ze ten slotte zijn ontsproten.

* * *

Hier bleek meteen dat kristal dank zij ambachtelijk meesterschap oneindig veel meer wordt dan het min of meer verrassend resultaat uit de chemische bewerking van zilverzand, potassium, menie en metaaloxyden. Het is haltgehouden vloeiing, verkilde hitte, gestolde adem, gevangen licht, inderdaad, maar tezelfdertijd ook een materie die ons haptisch stuit èn toegeeflijk wordt onder de aandrang van onze blik. Er is geen tweede materie welke zich zozeer aan onze zintuigelijkheid voordoet als wand en niet-wand, concrete en onzichtbare wand, als consistentie en ijlte, als stof en onstoffelijkheid.

Deze ‘dubbelzinnigheid’ - die vaak doorwerkt in strenge en luchthartige, ernstige en frivole, speelse en waardige, tragische en vrolijke gestalten - daagt het vakmanschap uit. A.D. Copier bedwingt ze.

Hij heeft een ongemeen subtiel gevoel voor de scherf-substantie en haar binnen- en buiten-belijning. De stof die zo gevaarlijk naar de superlatieve onthechting van ons begrip ‘wand’ tendeert, buigt hij om tot vormen die ongespleten tot ‘de menselijke wereld’ behoren en toch als pure filteringen van bovenzinnelijke geheimen hun trots handhaven. Dit maken zou men een voortdurend herhaalde overwinning op morfologische en materiële ambivalenties kunnen noemen, maar zijn uitkom-

[p. 226]

sten geven daarvan niets te kennen. Er is geen doorwrochtheid of programmatische intentie aan te bespeuren. Het zijn telkens - als gebruiksvoorwerpen of als autonome sierstukken - verrukkelijke kunstwerken, te rijk aan innerlijke waarheid om anders te zijn dan simpel, gewoon en deemoedig.

A.D. Copier is nu meer dan een halve eeuw als ontwerper en artistiek adviseur verbonden aan de Koninklijke Nederlandse Glasfabriek Leerdam. Dat betekent zoveel als: ontzaglijk levenswerk. Een carrière die duizendvoudig vervlochten is met het volle leven - het openbare en het professionele -, met de evolutie van technologie, economie, design, wooncultuur en kunst. Vijftig jaren van betrokken-zijn in een uitermate gevarieerde produktie.

Wie in zulk een bewogen arbeid zovele momenten van zelfoverstijgende creativiteit vermocht te bereiken, is zeldzaam begenadigd. Er wordt in de kunstwereld bedroevend veel geprezen dat het gehalte niet bezit van een kristallen schaal of vaas waarmee deze meester heeft bewezen dat een werkstof ‘divinisable’ is.