Streven. Jaargang 16

[p. 367]

Politiek-economische kroniek
Organisatie voor economische samenwerking en ontwikkeling
Leo Tindemans

Na het einde van de militaire operaties in Europa, besefte men pas ten volle de weerslag die de oorlog op de economie had gehad. Groot-Brittannë deed niettegenstaande alles nog een vertwijfelde poging om de vooroorlogse invloed terug te winnen, doch weldra was het duidelijk dat het land niet langer in staat was economische of financiële hulp te bieden aan gebieden die traditioneel op deze bijstand waren aangewezen. De inkomsten voortspruitende uit de koopvaordij en de investeringen in den vreemde waren verdwenen en de exporthandel wilde niet op dreef komen. De kwade winter van 1947 bracht het Verenigd Koninkrijk aan de rand van de ineenstorting. In West-Duitsland heerste een chaos. Het land lag grotendeels in puin, werkgelegenheid bleef schaars en miljoenen mensen, waaronder velen uit de door Polen geannexeerde gebieden, zochten voedsel, onderdak en arbeid. Na een alleszins merkwaardige poging om de gevolgen van de oorlog te overwinnen, had ook Frankrijk grote moeilijkheden. In Italië leken de problemen onoplosbaar.

Alleen de Verenigde Staten bezaten voldoende grondstoffen, uitrustingsgoederen en financiën om deze landen te bezorgen wat zij verlangden, maar een tekort aan koopkracht, een ‘dollar-gap’, was oorzaak dat de economieën, waarvan nu de onderlinge afhankelijkheid duidelijk aan het licht kwam, niet op gang konden worden gebracht. Anderzijds eiste de veiligheid van Amerika meer stabiliteit in Europa. De gezondheid van het Avondland kon slechts hersteld worden door een krachtige injectie met dollers. Al deze overwegingen brachten de bewindvoerders in Washington ertoe een grootscheeps plan voor hulpverlening aan Europa voor te stellen; het zou bekend blijven als het Marshall-plan.

De hulpverlening werd evenwel afhankelijk gemaakt van de economische samenwerking die de Europese landen tot stand zouden brengen. Het resultaat was de Europese Organisatie voor Economische Samenwerking, welk akkoord te Parijs werd getekend op 16 april 1948. Amerikaanse experts hadden de hulp, die nodig zou zijn voor een periode van vier jaar, op 22 miljard dollar geschat. Het Congres herleidde dit bedrag tot 17 miljard. Toen de operatie ten einde liep, bleek dat 12 miljard had volstaan om de opdracht tot een goed einde te brengen.

De taak van de E.O.E.S. was tweevoudig geweest: enerzijds de landen van Europa hulp te bieden bij de nauwe samenwerking, anderzijds de regering der Verenigde Staten van advies te dienen inzake de verdeling der dollarhulp.

Teneinde de betalingsmoeilijkheden te overwinnen en aldus een beter gebruik der ontvangen dollars mogelijk te maken, besloten de lid-staten in 1950 een Europese Betalingsunie op te richten. Deze Unie verzekerde met veel succes een compensatiestelsel tussen de betrokken landen en kwam herhaaldelijk tussenbeide, wanneer zich problemen voordeden in verband met de betalingsbalans. De Unie verdween einde 1958 op het ogenblik dat de externe convertibiliteit

[p. 368]

voor de voornaamste munten was hersteld. Zij werd vervangen door de Europese Muntovereenkomst, die over een beperkt Europees Fonds beschikt dat kortlopende leningen kan toestaan aan landen die met betalingsmoeilijkheden hebben af te rekenen.

De E.O.E.S. oogstte veel succes met de vrijmaking van het ruilverkeer tussen de lid-staten d.w.z. de geleidelijke afschaffing van kwantitatieve beperkingen in het goederenverkeer. In september 1961 lag het percentage der liberalisatie tussen 95 en 100% voor de nijverheidsprodukten. Voor de landbouwprodukten echter was de vooruitgang niet zo hoog. In 1950 werd een ‘wetboek voor vrijmaking’ aanvaard, waarin de regelen van het intra-Europees handelsverkeer werden vastgelegd. Deze ‘code’ werd nadien aangevuld door een soortgelijke overeenkomst voor de kapitaalbewegingen en de onzichtbare transacties.

Voor de buitenwereld werd de E.O.E.S. meestal bekend door de publikatie van de jaarlijkse verslagen over de economische situatie in Europa en in de onderscheiden lid-staten. Vaak ook heeft de E.O.E.S. delegaties uitgestuurd om sommige regeringen adviezen te verstrekken bij de uitwerking van programma's voor herstel of economische ontwikkeling.

In 1953 werd overgegaan tot de oprichting van het Europees Agentschap voor de Produktiviteit, dat als opdracht kreeg de regeringen, de universiteiten, de werknemers- en werkgeversorganisaties, de onderzoekcentra e.a. te helpen door op praktische wijze bij te dragen tot de economische ontwikkeling en de verbetering van de levensvoorwaarden.

Een Europees Agentschap voor de Kernenergie werd door de E.O.E.S. in 1958 opgericht ten einde bij de lid-staten een gemeenschappelijke actie voor de ontwikkeling van de kernenergie te stimuleren. Daartoe leek een nauwere samenwerking voor het opstellen en uitvoeren van nationale programma's het beste middel.

Eveneens in 1958 werd nog een bijzonder Bureau voor wetenschappelijk en technisch personeel in het leven geroepen, belast met het zoeken van een oplossing voor het tekort aan technici en specialisten van wetenschappelijk speurwerk in Europa.

De organisatie die in 1948 West-Europa had gered, scheen zich echter allengs te overleven. Zij was weliswaar na het einde van de Marshall-hulp blijven voortbestaan en had ook verder zeer goed werk gepresteerd, maar haar zwakheden kwamen ook meer en meer aan het licht. Ten eerste was zij geconcipieerd als hulp en middel om Europa uit het economisch moeras te halen en in deze zaak was zij prachtig geslaagd. Ondertussen echter was de welvaart in Europa op zulk een wijze gestegen, dat de natuur van de organisatie niet langer aan een behoefte beantwoordde. Ten tweede, had men de grens van de mogelijkheden van de E.O.E.S. bereikt; na enige aarzeling besloten enkele lid-staten dan ook verder te gaan met de oprichting van de Europese Economische Gemeenschap.

Nochtans bleef een fundamentele taak op een adekwate organisatie wachten: hoe de Atlantische wereld tot economische samenwerking te brengen? Een geëmancipeerd Europa vroeg om een nieuwe overeenkomst, waardoor twee dwingende politieke objectieven konden worden bereikt: een kader dat mogelijkheden bood tot aanpassing en vernieuwing van de banden tussen de landen van de Atlantische Gemeenschap en een associatie die een andere oplossing kon brengen dan het kolonialisme tussen hoog-ontwikkelde en onder-ontwikkelde gebieden van de vrije wereld.

[p. 369]

Juist ten gevolge van de groei van de E.E.G., waarvan de gevolgen overal merkbaar werden, was het onmisbaar een nieuwe partnership tot stand te brengen voor het bereiken van een gemeenschappelijk doelwit, aan beide zijden van de Oceaan. Europese samenwerking werd sneller verwezenlijkt dan diegenen hadde verwacht die de beweging, aan Amerikaanse zijde, hadden aangemoedigd. Het volgend concept zou erin bestaan, de Atlantische brug tte slaan, die voortaan op twee sterke pijlers zou kunnen steunen. Waar de NATO een militair bondgenootschap is, traden sommige neutrale landen niet tot deze alliantie toe; een Atlantische economische organisatie echter zou niet langer een hinderpaal zijn. In deze verwijding van de horizon ligt meer betekenis dan enkel bij een technische ontleding kan gevonden worden.

Deze laatste levert nochtans drie voorname punten op: 1) de ontwikkelingslanden hebben dringende behoefte aan technische en financiële bijstand; 2) door de nieuwe verdeling in Europa (E.E.G. en E.F.T.A.) rijzen moeilijkheden, terwijl de vijf overigen (Spanje, Griekenland, Ierland, IJsland en Turkije) gevaar lopen geen aansluiting meer te vinden; 3) met de welvaart in Europa dient een oplossing gevonden voor de verhoudingen tussen Europa en Noord-Amerika, op voet van gelijkheid.

Hieruit werd geconcludeerd dat een omvorming van de E.O.E.S. noodzakelijk was. In 1960 kregen vier ‘wijzen’ opdracht een ontwerp van nieuwe organisatie op te stellen, waarna een ministerraad een voorlopig comité ermede belastte de structuur en de functie te preciseren.

Op 14 december 1960 werd de nieuwe conventie te Parijs ondertekend, twaalf jaar na het ontstaan van de E.O.E.S.

Twee grote verschillen tussen de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling en de E.O.E.S. springen in het oog: 1) de Verenigde Staten en Canada treden toe als volwaardig lid, wat het aantal deelnemende staten op twintig brengt; 2) een belangrijke nieuwe opdracht komt op het voorplan: de coördinatie van de hulpverlening aan ontwikkelingslanden.

De objectieven van de O.E.S.O. kunnen tot drie worden samengevat: 1) de opvoering van de welvaart dank zij de verwezenlijking van de grootst mogelijke economische expansie en tewerkstelling. Door de stijging van het levensniveau in de lid-staten, bij financiële stabiliteit, zal worden bijgedragen tot de verbetering van de wereldeconomie; 2) de hulpverlening aan de ontwikkelingslanden; 3) de expansie van de wereldhandel op multilaterale basis, overeenkomstig de bestaande internationale verbintenissen.

De structuur van de O.E.S.O. vertoont weliswaar in bepaalde opzichten gelijkenissen met haar voorgangster, alhoewel anderzijds belangrijke nieuwigheden werden ingevoerd.

1.	Jaarlijks zal een Commissie voor Economische Politiek regelmatig de economische en financiële situatie evenals de desbetreffende politiek bestuderen.
2.	Twee comités zullen zich bezighouden met de vraagstukken van ontwikkelingshulp binnen de organisatie, terwijl een speciale groep (nu bestaande uit tien leden) de ontwikkelingshulp voor Afrika en Azië zal behandelen.

Een comité voor het Ruilverkeer zal alle nodige informatie verschaffen, de handelspolitiek der lid-staten onderzoeken en de handelsproblemen op korte en lange termijn bestuderen.

Bijzondere comités zullen het betalingsvraagstuk, de controleerbare trans-

[p. 370]

acties, de landbouw, het zeevervoer en de fiscale politiek afzonderlijk in studie nemen en volgen. Het directiecomité van de Europese Muntovereenkomst, zal leningen toestaan (uit het Europees fonds) aan lid-staten die met betalingsmoeilijkheden hebben te kampen.

Het Europees Agentschap voor de kernenergie blijft behouden, doch het Agentschap voor Produktiviteit zal verdwijnen: zijn taak wordt overgenomen door de comités voor wetenschappelijk en technisch personeel en voor technische hulpverlening. Andere organen kunnen nog worden opgericht, indien de behoefte daartoe zich doet gevoelen.

De O.E.S.O. heeft zich snel in haar nieuwe rol ingewerkt, al doet zij het wellicht iets te veel binnenskamers zodat het door haar gepresteerde werk nog niet voldoende gewaardeerd wordt. Zo kwamen de moeilijkheden die de Verenigde Staten met hun betalingsbalans hebben ondervonden, op de agenda voor van de vergaderingen der bevoegde commissie van de O.E.S.O. Vanzelfsprekend worden ook de wrijvingen en geschilpunten tussen de E.E.G. en de landen van de Europese Vrijhandelszone er behandeld. In dit opzicht vervult de O.E.S.O. een zeer belangrijke taak: ten slotte is zij de enige organisatie van economische aard, waarbij ook de Verenigde Staten en Canada mede beraadslagen. Hier kunnen voorstellen voor algemene tariefverlagingen worden uitgewerkt, die mogelijk werden dank zij de goedkeuring van de Amerikaanse Trade Expansion Act. Op deze wijze kan wellicht een oplossing worden gevonden voor de problemen, waarvoor neutrale landen als Zweden, Zwitserland en Oostenrijk zich thans geplaatst zien.

De O.E.S.O. is een prachtig instrument dat kan bogen op de ervaring die het medebracht uit de E.O.E.S. Haar personeel behoort tot het knapste dat in een internationale organisatie is tewerkgesteld. Het komt er nu op aan van de organisatie en de bij haar aanwezige talenten en mogelijkheden ook oordeelkundig gebruik te maken.