Streven. Jaargang 16

[p. 173]

Politiek Overzicht

Internationaal

HET bezoek door president de Gaulle van 4-9 september aan de West-Duitse Bondsrepubliek gebracht is inderdaad van historische betekenis. Na een periode van bijna vijf eeuwen strijd tussen beide volkeren, nadat Frankrijk gedurende ruim 4 eeuwen de politiek van Richelieu, gericht op verdeeldheid in de Duitse landen, heeft gevolgd, schijnt nu hiermee gebroken te zijn. Kon men tot nu toe - misschien terecht - menen, dat dit regeringspolitiek was, die eigenlijk buiten het volk omging, dan is het de verdienste van de Franse president geweest hieraan een einde te hebben gemaakt. Hij heeft de verzoeningspolitiek - in de twintiger jaren geprobeerd door Briand en Stresemann - de zo broodnodige basis gegeven onder het volk. Tijdens het bezoek heeft hij alle registers van zijn charme opengetrokken, hield hij verschillende redevoeringen in het Duits en betuigde hij herhaaldelijk zijn sympathie en oprechte hoogachting voor het Duitse volk, dat hem bij deze gelegenheden ovationeel toejuichte. De Gaulle bepleitte ook een grotere samenwerking tussen de beide staten, hetgeen bij sommigen aanleiding gaf tot het misverstand, dat er een soort bi-laterale politieke unie zou ontstaan; dit werd spoedig gecorrigeerd door de verklaring, dat beide landen de onderlinge contacten, die op talrijke terreinen reeds bestonden, nauwer zullen aanhalen met behoud van eigen zelfstandigheid.

Het spreekt vanzelf, dat de Westerse wereld deze ontwikkeling toejuicht; maar er bestaat toch ook het gevaar, dat Frankrijk en West-Duitsland te exclusief in hun vriendschap zijn, en dit zou naar de mening niet alleen van de andere Westelijke landen, maar ook volgens sommige Franse en Duitse kringen kunnen betekenen, dat beide de toetreding van Engeland tot Europa zouden belemmeren en een Europa zonder Engeland acht men in deze kringen van betrekkelijk weinig waarde. De Oostelijke landen, allereerst Rusland, achten het opruimen van de geschillen tussen beide landen belangrijk, maar zien hierin geen bijdrage voor de vrede; integendeel menen zij, dat door Franse steun de revanche-idee van West-Duitsland versterkt en zo het gevaar voor de vrede vermeerderd is. Het moet echter voor Chroestsjef een prettige gedachte zijn, dat door de versterking van de samenwerking tussen Frankrijk en West-Duitsland de ontwikkeling van de EEG economisch en politiek zou kunnen worden afgeremd; zo immers zou de verdeeldheid in het Westen, waarnaar hij altijd heeft gestreefd, bevorderd worden. Maar minder aangenaam moet het voor hem zijn, dat juist uit de Frans-Duitse hoek het sterkste verzet komt tegen de Russische pogingen t.a.v. Berlijn; met Engeland en de Verenigde Staten meent hij misschien hierover tot zaken te kunnen komen, maar dit wordt nu door de samenwerking van beide vastelandsmogendheden wel onmogelijk gemaakt. De Russische politiek wordt dus lelijk doorkruist.

Voor Rusland is de ontwikkeling van de economische en politieke samenwerking in Europa steeds een nachtmerrie geweest. Van begin af aan heeft men alle activiteiten in die richting tegengewerkt en steeds beweerde men tegelijkertijd, dat het hier ging om de laatste stuiptrekkingen van de kapitalistische wereld. Zonder deze stelling geheel prijs te geven begint men nu echter ook in

[p. 174]

te zien, dat men met het bestaan van de EEG als een reëel economisch gegeven rekening moet houden en zelfs met het feit, dat de EEG in de toekomst aanzienlijk sterker zal worden. Daarom pleit men nu niet alleen voor een nauwere samenwerking en betere arbeidsverdeling tussen de landen aangesloten bij de COMECON - zoveel als de Oost-Europese EEG -, maar bovendien begint men te denken over economische samenwerking met deze EEG en vreedzame wedijver tussen economische unies met een verschillend maatschappelijk stelsel. Deze gedachten zijn afkomstig van niemand minder dan Chroestsjef zelf en konden dus in de Prawda worden herhaald.

De toetreding van Engeland tot de EEG was ook het voornaamste agendapunt op de 11e na-oorlogse conferentie van de Gemenebest-premiers van 10-19 september te Londen. Premier Macmillan had gehoopt, dat einde juli de onderhandelingen te Brussel zover zouden zijn gevorderd, dat hij nu aan zijn 16 collega's van het Gemenebest een volledig overzicht van de voorwaarden tot toetreding zou hebben kunnen voorleggen; nu dit niet het geval was, meende hij toch in staat te zijn hen een redelijk beeld te geven van de situatie. Zijn positie is zeer moeilijk; de tegenstand in Engeland zelf is groter geworden, waarschijnlijk onder invloed van de halsstarrige houding van de Gaulle en Adenauer. Bovendien begint de Labourleider, Gaitskell, zich meer en meer tegen aansluiting te verzetten; hij werpt zich op als verdediger van de belangen van het Gemenebest en eist o.a., dat de regering, voordat zij een definitief besluit neemt, nog een tweede Gemenebestconferentie bijeenroept. Als hij bedoelt, dat de andere leden dan een veto zouden kunnen uitspreken, zou er van de onafhankelijkheid van zijn land weinig overblijven. Hiertegenover staan in Engeland een aantal labourleden, die niet afkerig zijn van de EEG, verder de in aanhang groeiende liberale partij en het feit, dat juist in de jongere leeftijdsgroepen en onder de meer ontwikkelden zich de meeste voorstanders van aansluiting bevinden.

Op de conferentie moest Macmillan zien te bereiken, dat het verzet van de gemenebestpremiers de binnenlandse oppositie niet versterkte. Hij wees in zijn openingsrede op de grote veranderingen, die zich sedert de akkoorden van Ottawa in 1932, waarin de imperiale preferentiële rechten waren vastgesteld, binnen het gemenebest hadden voltrokken, en op die in de wereld na de tweede wereldoorlog; daar Engeland voor het gemenebest vooral betekenis had als kapitaalverstrekker, wees hij er verder op, dat zijn land hiertoe beter in staat zou zijn als het tot de EEG toetrad, hetgeen bovendien tot voordeel zou hébben, dat de kans op wereldomvattende handelsovereenkomsten zou worden vergroot. Ook erkende hij, dat het isolationisme van zijn land t.a.v het continent een politieke fout was geweest; grotere bemoeienis van Engeland met Europa zou misschien beide wereldoorlogen hebben kunnen voorkomen. Nadrukkelijk verwierp hij de keuze tussen het gemenebest en Europa; het eerste was nooit een politieke en economische eenheid, hoogstens een los verhand, waaruit Engeland zich ook nu niet wilde terugtrekken.

Hoe vriendelijk de aanwezigen ook na de redevoering van Macmillan applaudiseerden, zij bleken vol kritiek te zijn. De Canadese premier, Diefenbaker, die echter een sterke oppositie onder Lester Pearson in eigen land tegenover zich vindt, zag in toetreding een verzwakking van het Gemenebest, waardoor Canada gedwongen zou zijn zich meer te richten naar zijn machtige buurman, de Verenigde Staten. Ook de Australiër Menzies, die in eigen land ternauwernood een

[p. 175]

meerderheid in de volksvertegenwoordiging achter zich heeft, was niet enthousiast en beweerde, dat de Gemenebestpartners de prijs moesten betalen voor Engelands toetreden. Premier Nehru (India) zag de tegenstelling tussen Oost en West door de aansluiting van Engeland bij Europa groter worden en zag speciaal gevaren voor India's vijfjarenplan. In deze laatste opvatting wijkt hij duidelijk af van de meningen in Washington; president Kennedy hecht de grootste waarde aan het welslagen van het derde Indische vijfjarenplan, zoals blijkt uit zijn stelling, dat voor het Zuidelijk halfrond alles afhangt van de vraag of India in staat zal zijn dezelfde of een grotere vooruitgang te verwezenlijden dan communistisch China, daar anders de Aziatische en Afrikaanse volkeren het communistische voorbeeld aantrekkelijker zouden vinden dan het Westesrse; toch stimuleert Kennedy voortdurend het toetreden van Engeland tot de EEG.

Gunstig tegenover Engelands toetreding stonden slechts enkele kleinere leden van het gemenebest; verreweg de meesten waren tegen uit angst voor een hernieuwd imperialisme van Europa - een geluid, dat in de Sovjetrubrieken tegen de EEG voortdurend gehoord wordt - of uit angst voor eigen economische moeilijkheden. Er lekte echter zoveel uit van de vertrouwelijke bijeenkomsten, dat sommigen meenden, dat een zeer hoog percentage van alle redevoeringen voor binnenlands gebruik bestemd was. Misschien behoorden tot deze groep ook Macmillan en zijn onderminiter voor Buitenlandse Zaken, Heath; zij bleven bij hun verklaring, dat zij Engelands toetreding zouden doorzetten en beloofden slechts bij de verdere onderhandelingen te proberen tot verheldering of aanvulling van vage of onvolledige punten te komen; de eerste was bovendien zo vriendelijk er zijn collega-premiers op te wijzen, dat Engeland zich moeilijk de weelde kon veroorloven om, terwijl vele leden van het gemenebest hun industrie met invoerrecten beschermden, zelf vrije invoer t.o.v. de gemenebestpartners te handhaven. Uit het moeizaam tot stand gekomen slotcommuniqué bleek, dat er geen veto over toetreding was uitgesproken en geen nieuwe conferentie was geëist; wel werd er duidelijk uitgesproken op welke punten men verbetering in de voorlopige afspraken tussen Engeland en de Zes wenste, maar Macmillan heeft zijn handen vrij gehouden.

Engeland heeft onmiddellijk hierna het contact met de Zes weer opgenomen; nu niet in een plenaire bijeenkomst, maar met elk van de zes afzonderlijk. De ministers van Luxemburg, Nederland en België gingen daarvoor naar Londen en vervolgens ging minister Heath naar Bonn en Rome. Overal kreeg hij te horen, dat men begrip had voor de positie van Engeland, en dat men de toetreding van Londen zou helpen verwezenlijken, maar hij sprak in Bonn slechts met minister Schröder. De grote moeilijkheden komen voor hem eerst, wanneer hij gaat praten met Adenauer, die in N. Italië met vacantie is, en dan is er tenslotte nog altijd Parijs. Intussen heeft het eerste gesprek alweer plaats gehad en het is ‘nuttig’ geweest.

Voor de V. St. is in de laatste tijd een nieuwe ernstige moeilijkheid ontstaan. In Cuba is Fidel Castro sedert hij drie en een half jaar geleden aan de macht kwam steeds meer onder Sovjet-invloed geraakt. Zelfs schijnt hij er in Moskou op te hebben aangedrongen om toegelaten te worden als lid van het Warschaupact, zulks onder verwijzing naar agressief optreden van de zijde der V. St. naar aanleiding van enkele incidenten in Havana en de wateren rond Cuba, veroorzaakt door in de V. St. verblijvende Cubaanse uitgewekenen. In Moskou is men

[p. 176]

zover niet gegaan; wel werden aan Cuba wapens beloofd en geleverd naast hulp bij de onwikkeling van de staal- en olie-industrie, terwijl bovendien specialisten op landbouwgebied uit de S.U. naar Cuba werden gezonden. Einde september kwam tenslotte het bericht, dat Rusland op het eiland een vissershaven zal bouwen, maar in Washington houdt men er rekening mee, dit dit ‘loze’ vissertjes zullen zijn, die liever militaire geheimen wensen te achterhalen dan hun opgegeven beroep uit te oefenen. Van republikeinse zijde dringt men bij de president aan op het nemen van krachtige maatregelen maar deze voelt hier niets voor; hij weet heel goed, dat een gewapend optreden tegen Cuba niet alleen kan leiden tot een groot conflict met de S.U., maar dat het ook zijn repercussies zou hebben in de hele Latijns-Amerikaanse wereld, waar men de V. St. toch al niet erg vertrouwt en waar men onmiddellijk zou gaan denken aan Yankee-imperialisme. Kennedy is van mening, dat al wat er tot nu toe gebeurd is, geen direct gevaar voor zijn land betekent; om echter enigszins tegemoet te komen aan de republikeinse oppositie en vooral om te verhinderen, dat de kwestie Cuba al te veel tegen hem wordt uitgespeeld in de in november te houden verkiezingen van het Congres - hij hoopt nog steeds bij deze gelegenheid een meerderheid voor zijn binnenlandse politieke maatregelen te krijgen - heeft hij de bevoegdheid gevraagd en gekregen om 150.000 reservisten op te roepen, die nu te zijner beschikking staan. Verder doet hij pogingen om Cuba economisch te isoleren, waarover hij overleg wil plegen met de Organisatie van Amerikaanse staten, en heeft hij aan de Nato-landen gevraagd om te verhinderen, dat hun schepen goederen uit de landen van het O. blok naar Cuba vervoeren. Daar deze laatste pogingen nog weinig succes hebben gehad, wil hij nu aan de schepen, die wapens vervoerden voor Castro, de toegang tot de Amerikaanse havens ontzeggen. Door deze ontwikkeling is de uit 1823 daterende Monroe-leer - de V. St. bemoeien zich niet met buiten-Amerikaanse kwesties en dulden niet, dat niet-Amerikaanse mogendheden een of andere regeringsvorm onder dwang op het Amerikaanse vasteland proberen in te voeren - nog meer uitgehold; president Kennedy is al erg gelukkig, wanneer hij kan verhinderen, dat Cuba zijn nieuwe opvattingen exporteert naar de andere Midden- en Zuid-Amerikaanse landen.

In sommige kringen meent men, dat het Russische optreden in Cuba veeleer bedoeld is om de V. St. onder druk te zetten en tot een meer soepele houding te dwingen in W. Berlijn, waarover premier Chroestsjef heeft gezegd i.v.m. de Amerikaanse Congresverkiezingen nu niets te willen ondernemen. Men verwacht daarom in november nieuwe spanningen rond W. Berlijn en houdt rekening met de mogelijkheid, dat Moskou de vastberadenheid van Washington in dezen onderschat. En deze mogelijkheid wordt groter, wanneer de Gaulle, naast Adenauer de vurige voorstander van een krachtige houding tegenover de Russische plannen in Berlijn, in ernstige moeilijkheden zou komen n.a.v. zijn plan tot herziening van de grondwet m.b. tot de verkiezing van de Franse president. De uitschakeling van de politici zowel bij de grondwetsherziening - de Gaulle wil een referendum en de volksvertegenwoordiging passeren - als door de directe verkiezing van de president door het hele volk valt noch in de Senaat, noch in de Kamer van Afgevaardigden in goede aarde. Een ingediende motie van wantrouwen heeft veel kans op de vereiste meerderheid en dit zou betekenen, dat de Gaulle zou overgaan tot ontbinding van de volksvertegenwoordiging en nieuwe verkiezingen. De onzekerheid als gevolg hiervan is koren op de molen van Moskou.

J. Oomes