Streven. Jaargang 15

[p. 867]

Politiek Overzicht

Internationaal

BIJ het op 8 april in Frankrijk en zijn overzeese gebiedsdelen met uitzondering van Algerije gehouden referendum heeft de Gaulle de verwachte grote overwinning behaald. Ruim 90% van de geldig uitgebrachte stemmen antwoordden ‘ja’ op de gestelde vragen nl. goedkeuring van de akkoorden van Evian en het verlenen van volmachten aan de Gaulle om de gesloten overeenkomst ten uitvoer te leggen. Wel moet men rekening houden met het feit, dat bijna 25% der kiezers thuis bleven, maar dit percentage was nog geen procent hoger dan bij andere gelegenheden, zoals b.v. het referendum van januari 1961, en daar de O.A.S. had geadviseerd de stemming te boycotten kan hieruit worden afgeleid, dat deze organisatie in Frankrijk tenslotte toch maar geringe sympathie heeft weten te verwerven. Het is echter het beste om dit massale ‘ja’ te interpreteren als een even massaal ‘nee’ tegen de opvattingen en misschien nog meer tegen het optreden van de O.A.S.; zeker is het niet goed om er een goedkeuring in te zien van de politiek van de Gaulle in haar geheel.

Waarschijnlijk heeft de president dit zelf ook ingezien en heeft hij daarom niet toegegeven aan de aandrang van sommigen in zijn omgeving om nu meteen het parlement te ontbinden en nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Dan zou men wel eens een heel ander beeld van de opvattingen der kiezers hebben kunnen krijgen, want noch in M.R.P.-kringen, noch in de socialistische groeperingen - om van de communisten maar in het geheel niet te spreken - is men erg gelukkig met de politieke opvattingen van de Gaulle. Hij voelt weinig voor het normale optreden van het parlement, en wil steeds verder gaan in de richting van een presidentiële democratie, maar dan een heel andere dan de V. St. bezitten. In zijn laatste, aan het referendum voorafgaande redevoering heeft de Gaulle nl. de gevaarlijke stelling geponeerd, dat een volksstemming ‘de duidelijkste, eerlijkste en meest democratische instelling’ is, maar er zijn talrijke, betrekkelijk recente en weinig fraaie voorbeelden aan te halen van het tegendeel. In elk geval was het na deze uitspraak al moeilijk aan te nemen, dat premier Debré zijn zin zou krijgen en dat het parlement zou worden ontbonden.

Kort na het referendum bood Debré zijn ontslag aan, dat nu aanvaard werd, en de Gaulle wees Georges Pompidou aan als zijn opvolger. In de nieuwe regering zijn alle belangrijke figuren uit het kabinet Debré aangebleven. Uit het feit, dat er een enkele linkse Gaullist is opgenomen en de invloed van de M.R.P. belangrijk groter is geworden, meent men te kunnen afleiden, dat er enige - zij het dan geringe - verschuiving naar links heeft plaats gehad. Pompidou is partijloos, een der oudste vertrouwensmannen van de Gaulle en geen parlementariër; men ziet in hem een gewilliger werktuig in handen van de president dan Debré en mogelijk komt dit goed te pas, daar de Gaulle een nieuwe grondwet wenst door te voeren, waarbij de president rechtstreeks gekozen zal worden door het volk en dit zich tevens bij referendum moet kunnen uitspreken over de voornaamste kwesties als b.v. de eenwording van Europa.

[p. 868]

Deze laatste kwestie is in april weer druk besproken. Na de regeringsverklaring van Pompidou in de Franse Kamer kwam tot uiting, dat men ook daar helemaal niet gelukkig was met het optreden van de Gaulle in dezen. Maar de invloed van het parlement is zo gering, dat men deze oppositie welhaast voor kennisgeving kan aannemen.

Belangrijk waren op dit punt de verschillende Europese besprekingen. Na een bijeenkomst van de Italiaanse premier Fanfani en de Gaulle op 4 april in de buurt, van Turijn gaven beide staatslieden een in wijdse termen gesteld communiqué uit, waarin men volgens Fanfani moest lezen, dat geen nieuwe moeilijkheden waren gerezen en zelfs enkele oude verminderd waren, maar hij voegde er aan toe: ‘tenminste voorzover zij ons betroffen’; beide gesprekspartners verklaarden tevreden te zijn, hetgeen betekende, dat Italië tot op zekere hoogte was tegemoet gekomen aan de Gaulle's opvatting van een Europa des Patries. W.-Duitsland was reeds eerder besloten om althans tijdelijk het plan voor een losse federatie te aanvaarden en minister Schröder zou voor 17 april een poging doen om zijn collega's Spaak en Luns over te halen om voor een periode van drie jaar de losse statenbond te aanvaarden en daarna verder te zien.

Dit is niet gelukt. Van Belgisch-Nederlandse zijde blijft men zich hardnekkig verzetten tegen de Gaulle's plannen; men wenst geen overdracht van de economische bevoegdheden van de Europese gemeenschappen aan een nieuwe organisatie, daar dan de supra-nationale gedachte, belichaamd in de Kolen en Staalgemeenschap, E.E.G. en Euratom, verloren zou gaan; ook wenst men niet de vorming van een derde macht buiten de N.A.T.O. Natuurlijk juicht men de Frans-Duitse verzoening van harte toe, maar men voelt niets voor een te grote macht van deze twee in Europa, die dan gebruikt zou kunnen worden ten nadele van de kleine mogendheden. De verhoudingen liggen uiterst moeilijk; men kan natuurlijk domweg weigeren op de plannen van de Gaulle in te gaan en star blijven vasthouden aan de opvattingen, zoals die reeds over een politieke Europese gemeenschap zijn vastgelegd in 1953; maar men wenst ook toetreding van Engeland tot de E.E.G. en daar het besluit hierover met algemene stemmen moet worden genomen, moet men Frankrijk dus niet voor het hoofd stoten.

Deze kwestie werd opnieuw besproken op de vergadering der E.E.G.-ministers te Parijs op 17 april. Men kwam geen stap verder; België en Nederland bleven staan op hun standpunt, dat er een hecht politiek geïntegreerd Europa moest komen, waaronder zij verstaan: samensmelting der bestuursorganen, verkiezingen volgens algemeen kiesrecht en het recht van meerderheid, terwijl Frankrijk, W.-Duitsland, Italië en Luxemburg een meer soepele confederatie verlangen.

Een ander punt, waarom de onderhandelingen draaiden, was de toetreding van Engeland; België en Nederland hebben er bezwaar tegen, dat men door nu - tijdens de onderhandelingen over deze toetreding - te gaan beslissen over de verdere verwezenlijking van de politieke eenheid Engeland voor een fait accompli stelt; zij wensen, dat Engeland dan tenminste in deze besprekingen wordt betrokken. Gesteld echter, dat Engeland toetreedt, zal het dan iets voelen voor de volledige politieke integratie? Dat de Engelse regering wil toetreden, is wel zeker, maar zij wil daarbij de belangen van de Gemenebestlanden, van de Engelse fabrikanten en boeren veilig stellen en tevens wil zij een grotere invloed uitoefenen op de gang van zaken in Europa en de W. wereld, zoals premier Macmillan in een rede bij een tussentijdse verkiezing in Stockton-on-Tees heeft

[p. 869]

verklaard. Maar ook blijkt, dat Engeland er niets voor voelt ook politiek geheel op te gaan in het Ene Europa. Op de keper beschouwd voelt het meer voor de idee van de Gaulle dan voor de supra-nationale gedachte van de heren Luns en Spaak; minister Luns weet dit ook en heeft al verklaard, dat Nederland, als Engeland deel zou nemen aan de opbouw van een collectief Europa, ‘om praktische redenen’ wel bereid zou zijn wat water in zijn supra-nationale wijn te doen. Wij menen daarom te mogen zeggen, dat het verzet van Nederland en België is terug te voeren tot de angst, dat in het Europa van de ZES, georganiseerd volgens het plan van de Gaulle, Frankrijk en W.-Duitsland de lakens zullen uitdelen en dat zij mede daarom de toetreding van Engeland wensen, omdat dit land een tegenwicht zou kunnen vormen tegen beide juist genoemde vastelandsmogendheden. Dan is echter het Belgisch-Nederlandse verzet niet meer op principiële, maar op praktische gronden gebaseerd.

De mogelijke toetreding van Engeland speelde ook een rol op de conferentie tussen 16 Afrikaanse landen en de E.E.G. Voor deze voormalige koloniale gebieden van Frankrijk, Italië en België waren bij het tot stand komen van het verdrag van Rome in 1957 door de besturende mogendheden associatie-overeenkomsten gesloten en de nu onafhankelijk geworden landen wensen deze verdragen, volgens welke zij preferentiële rechten voor hun produkten in de Euromarkt genieten en tevens ontwikkelingshulp ontvangen, te hernieuwen. Reeds geruime tijd werden hierover besprekingen gevoerd en hierbij bleek, dat Frankrijk akkoord ging met de verlangens van de Afrikaanse landen, maar dat W.-Duitsland en Nederland de preferentiële rechten hoogstens nog een paar jaar wilden toestaan in verband met mogelijke wensen van de Afrikaanse Gemenebest-landen bij een ev. toetreden van Engeland. Bovendien kwam er ook uit de V. St. aandrang om de preferentiële rechten te beëindigen, daar deze nadelig waren voor de invoer uit de Z.-Amerikaanse landen. Wat betreft de ontwikkelingshulp was Frankrijk volledig bereid aan de aanmerkelijk hogere eisen van de 16 Afrikaanse landen tegemoet te komen, maar de andere E.E.G.-landen wensen een dergelijke beslissing op zijn minst uit te stellen, omdat zij hun mogelijkheden om hulp te bieden niet nu reeds willen uitputten, daar straks andere geassocieerde gebieden evenveel rechten op hulpverlening zouden kunnen doen gelden. Wil Frankrijk ook hier Engelands ‘blijde Incomste’ bemoeilijken? Tenslotte kwam er een nieuwe associatie-overeenkomst tot stand voor 5 jaar, waarin de Afrikaanse landen minstens dezelfde voordelen werden gegarandeerd als in de lopende contracten.

Ook in de Afrikaanse wereld bestaat een neiging tot grotere economische samenwerking; reeds in mei van het vorig jaar werd in principe hiertoe besloten in Monrovia door de zgn. Brazzaville-groep - de vroegere Frans-Afrikaanse landen - en enkele andere, waaronder o.a. Nigeria en Togo, maar de Brazzaville-landen gunnen aan de andere Afrikaanse landen niet, dat zij zich op dezelfde gunstige voorwaarden met de E.E.G. associëren. Geheel afwijzend tegenover samenwerking met de E.E.G. staat de Casablanca-groep - Guinée, Mali, Ghana, Marokko en de V.A.R. -, die de E.E.G. beschouwen als een nieuwe vorm van kolonialisme.

Regionale samenwerking was ook de bedoeling van de bijeenkomst van ministers van buitenlandse zaken van Malakka, Thailand en de Philippijnen in de hoofdstad van Malakka, Kuala Lumpur. Malakka is een Westers-georiënteerde, niet gebonden staat en de beide anderen zijn lid van de Zuid-Oost-Aziatische

[p. 870]

Verdrags Organisatie; de bijeenkomst was een voortzetting van een vorige zomer gehouden conferentie in Bangkok, waar de ‘Association of South-East Asia’ (A.S.A.) werd opgericht, omvattend ongeveer 80 miljoen mensen. Zij willen niet - nog niet? - komen tot militaire en politieke samenwerking, maar tegenover de andere economische blokken een eigen economische gemeenschap plaatsen; bedoeling is te komen tot een verbetering van de onderlinge handelsbetrekkingen en een plan te ontwerpen voor wederzijdse ontwikkelingshulp. Het is voor het eerst, dat Z.O.-Aziatische landen buiten het Westen om tot een dergelijke samenwerking komen.

Nog steeds wordt er in Genève over ontwapening gesproken; deze keer is het de achttien-landen-conferende, waaraan echter maar 17 landen deel nemen, daar Frankrijk niet wenste te verschijnen. Men is tot nu toe geen stap verder gekomen; wel is men het erover eens, dat men moet ontwapenen en dat er een einde moet komen aan de kernproeven, maar over de controle hierop bestaan er meningsverschillen. De S.U. ziet alle internationale controle als een middel tot spionnage binnen haar grenzen, terwijl de V. St. er niets voor voelen nog eens evenals verleden jaar te moeten merken, dat de S.U. pratend over een verbod van kernproeven voorbereidingen treft voor het nemen van nieuwe proeven. Engeland is het in principe eens met het Amerikaanse standpunt, dat controle vereist is, al wil het hierbij meer risico nemen. Het starre standpunt van de S.U. heeft er intussen toe geleid, dat president Kennedy zijn toestemming heeft gegeven voor de hervatting van kernproeven in de atmosfeer hetgeen op 25 april boven de Christmaseilanden is gebeurd.

De samenkomst te Genève is ook gebruikt om andere tussen Oost en West hangende kwesties te bespreken, waaronder Berlijn natuurlijk wel de voornaamste was. Tussen Rusk en Gromyko werden de Moskouse voelhorengesprekken van de Amerikaanse gezant Thompson voortgezet en na het vertrek van Rusk naar Washington werden daar verdere besprekingen gevoerd tussen hem en de Russische gezant, Dobrynin. Er zou enige toenadering zijn bereikt, hetgeen men ook afleidt uit het feit, dat de Amerikaanse vertegenwoordiger in Berlijn, Lucius Clay, niet meer permanent in de stad zal verblijven, en uit de terugroeping van maarschalk Koniev, opperbevelhebber van het Rode Leger in O.-Duitsland, naar Moskou.

J. Oomes