Streven. Jaargang 15

[p. 440]

Buitenlandse kroniek
India's neutralisme
Dr. J.W. Schneider S.J.

MEN hoort nogal eens spreken over de grote waarden van het Oosten, over de bijdrage die het Oosten leveren kan in spiritueel opzicht als contrasterend met de meer ‘materiële’ expansiedrang van het Westen. We willen hier niet ingaan op de spirituele waarden van India. Het schijnt niet zo zeker, dat India zo spiritueel is en het Westen zo materialistisch. Noch schijnt er een bijzonder sterke drang te bestaan om missionerend op te treden op dit gebied van geestelijke waarden. Maar er bestaat ongetwijfeld een diepe overtuiging, dat India wat te bieden heeft op politiek terrein en dat deze bijdrage haar specifieke uiting vindt in het complex van ideeën dat kortheidshalve met neutralisme of ‘non-alignment’ wordt aangeduid.

Een eerste feit dat opvalt, wanneer men dagelijks politieke commentaren in dit land onder ogen krijgt, zou men kunnen noemen een zeker tekort aan kritisch vermogen. De Indiërs zelf zijn zich niet bewust van een dergelijk kritisch tekort. Zij zijn er van overtuigd, dat er van een tekort helemaal geen sprake is en dat kritiek op hun neutralistische premissen een duidelijk bewijs van een eigen tekort is. Wanneer het gaat over Kongo - waar India's troepen voor het grootste gedeelte de politiek van de U.N.O. uitvoeren -, over nucleaire explosies, over ‘kolonialisme’ - een langzamerhand tamelijk kameleonachtig begrip -, over wereldvrede: in al zulke gevallen bestaat hier de vaste overtuiging, dat India's standpunt volmaakt logisch en zo overduidelijk is, dat het verwondering moet wekken, als niet iedereen dat terstond inziet. Deze evidentie ontslaat van iedere noodzaak om de beginselen van deze politiek te bediscussiëren. Dit is geen erg westers standpunt; het Westen tracht eeuwig zekerheid te verkrijgen over de fundamentele waarden van zijn houding en wil zijn beginselen in logisch verband met elkaar brengen. In India ligt de situatie anders. Iets is helder omdat het helder is, omdat Nehru of het Indische volk iets helder vindt. Twijfelen of onderzoeken wordt aangevoeld als iets profanerends, als een bewijs van kwade trouw, als een niet onvoorwaardelijk aannemen van verheven idealen. Toen onlangs een resolutie in de U.N.O. werd aangenomen aangaande het stoppen van nucleaire proeven, een resolutie door India verdedigd, waren de algemene commentaren ongeveer als volgt. Vooreerst de hele U.N.O. was in diepe bewondering, zo luidden deze commentaren, voor de hoge idealen door India zo moedig voorgesteld en verdedigd tegen de beweringen door met name de Amerikaanse afgevaardigde, die weigerde een pariteit te aanvaarden tussen Russische en Amerikaanse proeven op het ogenblik. Vervolgens liep de U.N.O. van bewondering over voor het kundige ‘lobbyen’ en tenslotte was er een ‘tremendous majority’ vóór het voorstel. Dit, zo vervolgde een commentaar, was de stem van de rede. Dat Amerika zich aansloot bij Rusland, om deze hooggestemde resolutie de nek om te draaien, was wel een bewijs, dat Amerika niet geïnteresseerd was in het onderwerp en de zaak werd nog erger, omdat Amerika

[p. 441]

durfde te zeggen, dat het overwegingen van zelfverdediging in acht moest nemen. Hoe was het mogelijk, dat men kon praten over zelfverdediging terwijl het ging over de vernietiging van de wereld, die zo duidelijk werd voorbereid? Dat was wel een staaltje, aldus werd besloten, van de merkwaardige logica die Amerika er op nahield.

Het zal bekend zijn, hoe de Conferentie van Belgrado, in september 1961, het morele geweten van het mensdom zei te vertegenwoordigen. Met grote letters werd aangekondigd, dat deze stem van het wereldgeweten bestond in de nadruk op vrede boven kolonialisme en dit was ongetwijfeld te danken aan de moedige pogingen van Nehru. Met de speech van Nehru, zo schreven hier de kranten, ‘had de conferentie haar authentieke stem gevonden’.

Uit dergelijke uitingen blijkt het bewustzijn der Indiërs dat zij een zending aan de wereld hebben, een zending, waaraan zij met fanatiek geloof vasthouden. Een uitlating zoals van het Amerikaanse weekblad Time, dat spreekt over de ‘self styled conscience of mankind’, die haar kompas verloren heeft, bevat een ongetwijfeld typisch westerse gedachte, maar zij miskent volgens de Indiërs de zaak waar het over gaat. Men kan hier met een meewarige bewondering spreken over de moeite die Indiërs zich getroosten moeten om Amerikanen en Engelsen duidelijk te maken, waar het in de Indiase politiek over gaat. Deze volken schijnen te menen, dat India een zelfde kijk op de zaken heeft als zij. Dit is echter een fundamentele misvatting. India strijdt moedig en onvermoeid voor de hoogste morele waarden, terwijl andere volken zich verwarren en verliezen in kwesties als zelfverdediging, ‘power politics’ en andere belangen. De onverdeelde bewondering voor de ‘geweldige’ figuur van Russell en zijn ‘ban de bom’-actie heeft zelfs tot een politieke altercatie met Engeland geleid, waarbij men volledig langs elkaar heen praatte. Wat zo fascinerend is in de figuur van Russell - teste Nehru - is zijn compromisloze houding: geen bom, wat de andere partij ook doet!

Men wil wellicht toegeven, dat de Indiërs overtuigd streven naar: vrede boven alles. Men wil bovendien aannemen, dat ze serieus geloven de eersten te zijn in de geschiedenis der mensheid die alles voor dit doel over hebben. Men kan tenslotte aanvaarden, dat zij in deze hoge rol een wat ongeduldig medelijden hebben met al die imperialisten, die dit voorbeeld niet zien of volgen. Maar het blijft moeilijk om principes, die ons contradictoir schijnen, met elkaar te verenigen. Eén voorbeeld is het gebruik maken van geweld. Het Indiase pacifisme dat Langs Gandi tot de grondstellingen van het Hindoeïsme teruggaat, keert zich tegen alle gebruik van geweld. Wanneer het echter over Goa gaat, horen we andere geluiden. Geweld tegen Goa is vernietiging van kolonialisme - niet zozeer reëel misschien als wel symbolisch - en dit is zo'n heilige zaak, dat het gebruik van geweld hier niet zou vallen onder het algemeen verbod van het Charter van de U.N.O.

Een gevolg van dit pacifisme is ‘non-alignment’ of het eigenlijke neutralisme. In het Westen heeft men langzamerhand neutralisme aanvaard als een andere en essentieel nieuwe vorm van neutraliteit. Zulk een verschil bestaat er in Indische ogen niet. Zwitserlands neutraliteit en India's neutralisme worden als wezenlijk identiek gezien. Dit neutralisme is een kwestie die met scrupuleuze nauwgezetheid wordt geobserveerd. Het betekent, dat men zorgvuldig zijn distantie tegenover de twee wereldmachten bewaart. Toen Rusland zijn kernproeven hervatte ging de Indische oppositie uit niet tegen Rusland maar tegen

[p. 442]

kernproeven überhaupt. Toen eind oktober de Russische superbom ontplofte marcheerden er in Calcutta protestgroepen naar het Russische consulaat, en daarna naar het Amerikaanse consulaat. Zo was de balans weer rechtgetrokken. Eenzelfde houding kan men waarnemen in de Duitse kwestie. Aangezien Rusland niet van plan schijnt toe te geven, blijft er maar één mogelijkheid over: Amerika moet toegeven, want zo blijft de vrede bewaard. Er zijn wel enige verspreide stemmen opgegaan, dat een dergelijk standpunt niet volkomen te verenigen zou zijn met India's houding in de kwestie Kashmir, maar over het algemeen neemt men aan, dat hier de kwestie anders ligt: Kashmir is heilige Indische grond - dit is een van de heldere beginselen zoals de kwestie Goa - en dus is Pakistan een agressor en geweld is hier geen oorlog maar plicht.

Nogmaals, het lijkt nogal eenvoudig om vanuit een westerse mentaliteit een serie badinerende opmerkingen te maken, maar zulke opmerkingen manifesteren in Indische ogen alleen maar een beklagenswaardig gebrek aan juist perspectief. De Indiërs hebben een groot vermogen om middel en doel met elkaar te verwarren en nu eens zien ze neutralisme als doel, dan weer als middel en soms als beide tegelijk. Dat is een logische salto, die wij waarschijnlijk moeilijk begrijpen, maar voor een Indiër valt er weinig aan te begrijpen. Het is zo. Er is mij nogal eens voorgezongen, dat het beginsel van contradictie, dat aan de basis van het westerse denken ligt, hier niet bestaat en vervangen moet worden door het beginsel van non-contradictie. Het wordt als een teken van superioriteit beschouwd, dat innig verweven is met de beginselen van het Hindoeïsme. Men kan een goed Hindoe zijn als diep gelover in God, maar ook als overtuigd atheist. Men kan iedere godsdienst aanhangen en Hindoeïst zijn, als men maar de waarden van het Hindoeïsme belijdt. Dan is het Hindoeïsme de verdraagzaamheid zelf.

Wanneer men de examens van Indische jongens doorleest, treft deze mentaliteit constant. Deze knapen zijn de ‘aanvalligheid’ in persoon, maar op een gegeven moment begint er een fanatiek licht in hun ogen te glinsteren en horen zij eenvoudig niet meer wat gezegd wordt en worden dogma's verkondigd, die men verondersteld wordt met eerbied en diep ontzag te beluisteren. Inderdaad een missionerend complex en dit complex, met al wat het bevat, is wellicht de eigenlijke verklaring voor de meanders van India's wereldpolitiek.

India is een onmiskenbare macht, doch is heftig gekant tegen het vormen van een zogenaamde derde macht in de wereld overeenkomstig zijn neutralisme. Een derde macht is een actieve factor en dat houdt onvermijdelijk het kiezen van positie in. India beschouwt neutralisme als een positieve deugd. Er is enige hersengymnastiek nodig om een essentieel negatief begrip als een positieve deugd te zien en te beleven, doch men hoeft zich slechts even in hun dialectiek van ‘satyagarah’, of ‘non-violence’ te verdiepen om de specifieke eigenschappen der Indische logica hier ten volle terug te vinden. Het Westen voelt zich vaak geprikkeld, wanneer India blijkbaar geen begrip toont voor zijn morele waarden en met een zekere laatdunkendheid beweert, dat deze elders liggen: in neutralisme in dit geval.

Dit intransigent neutralisme heeft natuurlijk een kalmerende waarde in de wereldpolitiek en men kan het niet een, twee, drie afdoen met een paar schampere opmerkingen over zijn onlogische kwaliteiten. De grote vergissing zou zijn te denken, dat deze politiek niet uit volle overtuiging wordt geboren. Het neutralisme heeft zich tot een soort ideologie ontwikkeld, een geheel van absolute

[p. 443]

waarden, dat geen tegenspraak duldt en met fanatisme wordt aangehangen. De Chinese invasie op Indisch grondgebied, welke een enorme schok veroorzaakte, zal India niet doen uitkijken naar Amerikaanse hulp zoals Pakistan. Een dergelijke inmenging zou betekenen, dat het conflict door ‘power-politics’ zou worden opgelost, terwijl dat juist het grote kwaad van de huidige wereld is. India zou een wereldpositie kunnen innemen tegen het communisme, maar dat tracht het juist met alle macht te vermijden. Een Chinese kwestie kan alleen maar als een lokale aangelegenheid worden opgelost.

Men kan de indruk krijgen dat India een behoorlijke dosis zelfrespect heeft en meent te slagen waar de ijzeren wetten van politiek nog altijd mislukking gebracht hebben. Die indruk is volkomen juist. In een ‘kritische’ beschouwing over Bertrand Russell merkte een professor op, dat alleen figuren als Socrates en Galileo, en naast hen Russell stonden als roependen in de woestijn. Men moet niet vergeten, dat de onafhankelijkheid hun de idee heeft bijgebracht, dat zij met succes het Westen met al zijn macht en vertoon hebben afgeschud zonder een schot te lossen. Het Westen met zijn kolonialisme is natuurlijk een minderwaardig systeem. Tegenover kolonialisme en uitbuiting staat de glorieuze onbaatzuchtigheid van India, dat de plicht heeft de wereld vanuit een ivoren toren de lichtende weg naar een betere toekomst te wijzen. Dit gevoelscomplex is de oorzaak dat als er fabrieken en machinerieën gebouwd en geleverd worden, de leiding onmiddellijk door de Indiërs zelf wordt overgenomen en Indisch bestuurd, d.w.z. tegen de technische instructies van de leveranciers in. De deplorabele conditie waarin zulke leveranties vaak na zeer korte tijd verkeren, wordt niet als een bewijs van onkunde opgevat. Hoogstens wordt er schouderophalend gezegd, dat een paar eeuwen koloniale overheersing niet in enkele dagen kunnen worden uitgewist.

Eenzelfde houding treft men aan in de reacties op buitenlandse hulp. Al de goodwill die Amerika onlangs wekte door het gebaar van een miljard dollar, een groot suikerquotum, dreigde met één slag vernietigd te worden, doordat Amerika plotseling 50.000 ton suiker uit het quotum schrapte. Dat Amerika kort daarop tegen de Indiase resolutie stemde aangaande stopzetting van kernproeven heeft fiolen van schamperheid geopend. Het was nu wel duidelijk, dat alle Amerikaans gepraat over vrede slechts een leugen geweest was.

We hebben getracht India's politiek een zekere achtergrond te geven. India's politiek is niet te begrijpen. Het is een politiek die geloofd moet worden met blind en overtuigd geloof. Het is een boodschap van ongekende puurheid en hoogheid en wie die overtuiging niet delen kan moet weten, dat hij niet geïnteresseerd is in de toekomst van de mensheid, maar kleinzielig eigen belangetjes najaagt. In het Westen treft men vaak een zekere eerbied en openheid voor de grootse Indische cultuur, een verlangen naar ‘meeting of minds’. Ik geloof niet dat dit verlangen wederkerig is. Men meent niet dat het Westen werkelijk iets te bieden heeft aan India buiten zuiver materiële zaken. Er begint een zekere trots merkbaar te worden, dat men heiden is - zoals Nehru onlangs beweerde - en het Westen heeft nu eenmaal nog steeds een aantal principes die zonder christendom moeilijk geplaatst kunnen worden. Er is een neiging om communistische beweringen als zuiver goud te aanvaarden, maar de westerse te wantrouwen, aangezien het Westen de geschiedenis tegen zich heeft en een Indiër geneigd is geloof te schenken aan boute beweringen. Het is een middel om zich aan klare posities te onttrekken en zijn neutralisme te bewaren.

[p. 444]

Een sterk gevoel van eigenwaarde, gepaard aan een intransigent geloof in de waarden waarvoor gestreden wordt, ligt aan de wortel van India's missionerende politiek. Dit verklaart dat een land met zulke geweldige interne problemen, zo diep in wereldpolitiek geïnteresseerd is en er zoveel tijd aan besteedt. Het zou onjuist zijn te beweren dat wereldpolitiek een middel is om de aandacht van binnenlandse problemen af te wenden. De overtuiging is veeleer dat interne problemen geen excuus mogen vormen om de grootse taak van internationaal pacifisme ontrouw te worden. Men is zich bewust van een specifiek Indische kijk op de dingen en van een plicht om op het gebied van internationaal pacifisme zijn stem te laten horen. India meent dat de in een koude oorlog gewikkelde mogendheden een verfrissende douche nodig hebben. Welke kritiek men ook op de politiek der regering mag hebben, nooit vindt men een aanwijzing, dat men de fundamentele instelling kritiseert. Men zal Menon kritiseren, omdat hij zegt dat 85% van het leger langs Pakistans grenzen ligt, aangezien deze grens 85% van India's grenzen uitmaakt. Men toont aan, dat dit een aperte onjuistheid is en dat de regering beter de verhouding om kan draaien en 85% tegen China keren, dat een veel langere gemeenzame grens met India heeft. Maar dat betekent niet, dat men stemmen zou horen, die de volstrekte agressiviteit van Pakistan in twijfel trekken. Uitlatingen van President Ayub, dat Pakistan de kwestie Kashmir zal gaan oplossen op vreedzame wijze, worden als duidelijke bewijzen van politieke onwaarachtigheid gezien en schamper afgewezen. Als men op grond van talloze feiten aantoont, dat enige loze communistische garanties voor Berlijn niet voldoende zijn, en het Westen dus wel op zijn hoede móét zijn, wordt er ongeduldig beweerd, dat er geen reden bestaat om aan de herhaalde beweringen van de Russen te twijfelen.

Het is niet altijd eenvoudig de Indische politiek te begrijpen en haar kronkelingen te volgen. Het is een politiek, die men kan bewonderen of verachten of onbegrijpelijk vinden, maar die zich ongetwijfeld met kracht tracht te doen gelden.