Streven. Jaargang 15

[p. 370]

Politiek Overzicht

Internationaal

TERWIJL de Finse president, Kekkonen, en zijn minister van buitenlandse zaken, Karjalainen, een uitgebreid bezoek brachten aan de V. St. en hiermee, evenals met de associatie van Finland met de E.V.A.-landen, demonstreerden, dat zij hun contacten met het W. wensten te handhaven, beriep in Moskou de Russische minister van buitenlandse zaken, Gromyko, zich op het Fins-Russische verdrag van vriendschap, samenwerking en wederzijdse bijstand om gegeven de internationale gespannen situatie onderhandelingen te beginnen over maatregelen ter beveiliging van de grenzen van beide landen.

Rusland stelde hierbij, dat speciaal in het Oostzee-gebied de toestand steeds ernstiger werd en het wees op de volgende feiten. Er wordt reeds lang onderhandeld over een Deens-Duits eenheidscommando over het Oostzee-gebied; dit voorstel, oorspronkelijk afkomstig van de Nato-opperbevelhebber, generaal Norstad, werd op aandringen van Denemarken gewijzigd en over dit geamendeerde voorstel wordt nu nog steeds gesproken; reeds op 31 augustus protesteerde de S.U. hiertegen en begin oktober verklaarde de Deense regering, dat er hier geen sprake was van steun verlenen aan een W.-Duits militairisme, zoals de S.U. beweerde, maar dat het ging om een Nato-commando, dat onder Deens bevel zou komen en dat slechts zou handelen, indien er een aanval op een der Nato-landen zou worden gedaan. Verder wees de S.U. in haar nota van 30 oktober aan Finland op de houding van Noorwegen, dat in het kader van de Nato o.a. aan W.-Duitsland bevoorradingsfaciliteiten had aangeboden. Ook over de Zweedse houding was Rusland niet tevreden, daar het wapens leverde aan de W.-Duitse militairisten en tenslotte werd ook kritiek geuit op sommige Finse kringen, die sympathiek zouden staan t.o.v. de Nato-maatregelen en zodoende de Finse neutraliteit bedreigden. Uiteindelijk kwam de Sovjetnota dus neer op het grote gevaar, dat te duchten was van een herleving van het W.-Duitse militairisme en van een versterking van de Nato.

Voor Finland was de situatie ernstig. Zou de S.U. een poging gaan doen om het te dwingen zich bij het Pact van Warschau aan te sluiten, zoals zij dit vroeger reeds heeft geprobeerd? Zal zij eisen, dat Sovjet-militaire bases op Fins grondgebied mogen worden gevestigd? Of is het slechts de bedoeling om via Finland de andere Scandinavische landen te intimideren en hen af te brengen van verdere samenwerking met het W.? Overal heerste ernstige bezorgdheid, maar president Kekkonen stuurde alleen zijn minister van buitenlandse zaken onmiddellijk naar huis en werkte zelf zijn programma in de V. St. af, voor hij op de van tevoren vastgestelde dag naar zijn land terugkeerde. Vervolgens zond hij Karjalainen naar Moskou, niet om te onderhandelen maar om te informeren, wat men daar nu eigenlijk bedoelde. Kort na diens terugkeer in Helsinki kondigde Kekkonen aan, dat het parlement zou worden ontbonden en dat er in februari nieuwe verkiezingen zouden plaats hebben. Hierin zag men een aanduiding, dat Moskou in de gegeven omstandigheden niet voldoende vertrouwen had in de op een minderheid steunende regering van de Boerenpartij en hoopte bij de nieuwe verkiezingen de mogelijkheid te openen voor een solide meerder-

[p. 371]

heidsregering, waaraan zo mogelijk ook de communistische partij - nu reeds de sterkste in het parlement - zou deelnemen. Anderen zagen in deze ontbinding een manoeuvre van Kekkonen om door deze concessie aan Rusland uitstel te krijgen van de militaire besprekingen waarom de S.U. had gevraagd.

Enkele uren voor het bekendmaken van de ontbinding van het parlement had de Finse regering een communiqué uitgegeven over de Moskouse besprekingen, waaruit moest blijken, dat de S.U. eigenlijk niets anders had verlangd dan dat Finland de ‘Paasikivi-lijn’ zou handhaven. Hieronder verstaat men een politiek van strikte neutraliteit, genoemd naar de in 1946 als opvolger van maarschalk Mannerheim president geworden Finse staatsman J.K. Paasikivi, die in 1948 het boven reeds vermelde verdrag met Rusland heeft tot stand gebracht. Spoedig bleek het echter toch anders te zijn. Blijkbaar was de S.U. niet tevreden gesteld door de parlementsontbinding, want reeds op 16 november waarschuwde Moskou, dat het de toestand nog gevaarlijker achtte dan op 30 oktober en nodigde Finland dringend uit tot besprekingen over de gezamenlijke verdediging. President Kekkonen reisde daarop de Russische premier, die een rondreis maakte door Siberië, achterna en beiden hadden een ontmoeting in Novosibirsk. De Fin kon weinig anders doen dan proberen er het beste van te maken en dit is hem aardig gelukt. Hij heeft gebruik gemaakt van het feit, dat premier Chroestsjef tot op vrij grote hoogte vertrouwen stelt in de neutrale politiek, die door Kekkonen wordt gevoerd, en wist zo van de Russische premier gedaan te krijgen, dat deze ‘voorlopig’ afziet van de eis tot onderhandelingen.

Wij kunnen slechts raden naar de oorzaken van de Russische welwillendheid. Waarschijnlijk heeft hier een rol bij gespeeld, dat Honka, de voornaamste tegenstander van Kekkonen bij de in januari a.s. te houden presidentsverkiezingen, zijn kandidatuur heeft ingetrokken, waardoor Chroestsjef grotere zekerheid kreeg, dat Kekkonen de leiding zal houden en zijn neutraliteitspolitiek zal kunnen voortzetten. Misschien heeft ook een rol gespeeld de overweging, dat grotere Russische druk op Finland de Scandinavische landen nog meer kopschuw zou maken en zou kunnen leiden tot nauwere aansluiting van Noorwegen en Denemarken bij de Nato. Tot deze laatste overweging zou het optreden van de Noorse minister van buitenlandse zaken, Lange, hebben bijgedragen. Deze had eerst in Moskou een onderhoud met zijn Russische collega, Gromyko, en met vice-premier Mikoyan, waarin hij duidelijk heeft gezegd, dat Noorwegen zich terstond bij de Nato heeft aangesloten, omdat het inzag, dat het alleen zijn vrijheid niet zou kunnen handhaven; dat binnen de Nato W.-Duitsland bondgenoot van de Noren is, maar dat deze, noch de W.-Duitsers, noch de gehele Nato offensieve bedoelingen tegen Rusland koesteren. In een onderhoud met Chroestsjef einde november in Moskou heeft Lange ook bij hem begrip voor het Noorse standpunt weten te wekken.

In dit verband menen wij te moeten wijzen op het reeds eeuwenoude streven van Rusland naar verbindingen met open zee. Het is een van de knelpunten van de Russische positie, dat de Oostzee zo gemakkelijk door de Sont is af te sluiten, evenals trouwens de Zwarte Zee bij de Dardanellen en de Middellandse Zee bij Gibraltar en Suez. Het is van Russisch standpunt begrijpelijk, dat er geprobeerd wordt deze grendels te beïnvloeden en terwijl enerzijds de aansluiting van Denemarken, Noorwegen en eventueel Zweden bij de Nato voor Rusland uiterst nadelig zou zijn, zou anderzijds volledige sovjetisering van Finland voor genoemde Scandinavische landen kunnen leiden juist tot nader aansluiting bij de

[p. 372]

Nato. Versterking van deze organisatie kan geenszins in de bedoeling liggen van de Russische politiek.

Dit laatste is ook de reden waarom Rusland nu al geprotesteerd heeft in Wenen tegen plannen om zich aan te sluiten bij de E.E.G.; gezien deze laatste niet alleen een economisch, maar ook een politiek samengaan nastreeft, zou Oostenrijk zodoende het W. versterken en in strijd met het Oostenrijkse vredesverdrag handelen. Oostenrijk heeft er al op gewezen geen aansluiting te overwegen, hoogstens associatie, maar het lijkt ons voor Moskou moeilijk dit verschil aan te voelen. Daarom kan de S.U. ook niet goedvinden, dat de Gaulle van Frankrijk een kernmogendheid wil maken, of dat enkele Duitse kringen eigen kernwapens voor W.-Duitsland opeisen; zij schrikt van de groeiende eenheid in W.-Europa, want deze kan een geweldige macht gaan vormen - al zal dit nog wel enige tijd duren -, maar zij ziet niet in, dat haar optreden ook weer de oorzaak is van die zich ontwikkelende eenheid in het Westen.

De Algemene Vergadering der V.N. heeft natuurlijk gesproken over de kernproeven. Op 6 november werd een resolutie aangenomen waarin werd aangedrongen op opschorting van alle proeven met kernwapens; onder de tegenstemmers bevonden zich zowel de S.U. als de V. St. Enkele dagen daarna werd een Amerikaans-Engelse resolutie aangenomen, waarin gevraagd werd om voortzetting der onderhandelingen over een verdrag betreffende het stopzetten van de proeven, waarbij dan tevens een controle-systeem zou worden ontwikkeld zonder recht van veto; voor 14 december zou verslag over de vorderingen moeten worden uitgebracht aan de ontwapeningscommissie der V.N. Ingevolge deze resolutie stelden Engeland en de V. St. de Sovjet-Unie voor de besprekingen in Genève te hervatten; de laatste ging hiermee akkoord en lanceerde kort voor de hervatting op 28 november een voorstel om onmiddellijk alle kernproeven te staken zonder echter te spreken over internationale controle op naleving hiervan; dit kon wachten tot overeenstemming over algemene ontwapening zou zijn bereikt; verder stelde zij voor ook Frankrijk tot de besprekingen uit te nodigen. Daar de V. St. en Engeland hierop terstond verklaarden er niets voor te voelen nog eens om de tuin te worden geleid, zoals tijdens de vorige serie besprekingen, toen de S.U. kalm alle voorbereidingen trof voor nieuwe kernproeven en de onderhandelingen afbrak, toen zij hiermee klaar was, was er van de hervatting al weinig succes meer te verwachten. De drie partijen zijn in Genève bij elkaar geweest, maar enkele dagen later verlieten de Amerikaanse en Engelse delegatieleiders de stad alweer om de verdere besprekingen over te laten aan hun plaatsvervangers. Officieel is het contact niet verbroken, maar beide W. mogendheden zien geen nut in verder gepraat zolang de S.U. geen deugdelijke internationale controle wenst te aanvaarden.

In de V.N. werd eindelijk de oplossing gevonden voor de opvolging van Hammarskjöld. Op 3 november werd de Birmees Oe Thant benoemd tot waarnemend secretaris-generaal; hij zal de functie bekleden tot 10 april 1963, de datum waarop de ambtsperiode van zijn voorganger zou aflopen. De V. St. en de S.U. waren na zeven weken onderhandelen gekomen tot een compromis volgens welk Oe Thant zelf zijn assistenten zou benoemen. Hij verklaarde in zijn aanvaardingsrede hierbij rekening te zullen houden met integriteit, competentie en geografische verspreiding; twee adviseurs noemde hij reeds nl. de Amerikaan Bunche en de Rus Arkadiev. Met de benoeming van Oe Thant werd de positie, die de Afrikaans-Aziatische groep in de V.N. inneemt nog eens onderstreept.

[p. 373]

Ook aan een andere crisis kwam een einde; W.-Duitsland kreeg eindelijk zijn regering, weer onder leiding van Adenauer. Hij kreeg in de Bondsdag slechts 259 stemmen - 9 meer dan nodig - ondanks het feit, dat de gezamenlijke regeringspartijen over bijna 300 zetels beschikken; men meent, dat een aantal leden van de Vrije Democratische Partij de regering niet heeft gesteund, waardoor deze aanzienlijk zwakker is geworden. De 20e november gingen Adenauer en zijn nieuwe minister van buitenlandse zaken, Schröder, naar Washington voor besprekingen met president Kennedy. Daar de dagen van de door president Woodrow Wilson gepropageerde en gedeeltelijk ook ten uitvoer gebrachte politiek van de zgn. open diplomatie voorbij zijn, is over deze gesprekken niets bekend geworden behalve enkele algemene frasen. Ook over het particuliere bezoek van generaal de Gaulle aan Macmillan op 27 en 28 november is weinig meer bekend geworden dan de veronderstelling, dat de Gaulle toeschietelijker zou zijn geworden t.o.v. besprekingen met Rusland over de Berlijnse kwestie. De reis van Adenauer naar de Gaulle moest wegens ziekte van de Duitse bondskanselier worden uitgesteld en zal nu in de eerste helft van december plaats hebben, terwijl het bezoek van Macmillan aan Bonn waarschijnlijk voorlopig in het geheel niet doorgaat. Eventueel in Washington en Londen gemaakte afspraken zullen nu pas kunnen blijken, wanneer omstreeks half december de normale Nato-bijeenkomst in Parijs plaats heeft.

Er wordt verondersteld, dat er reeds geheime besprekingen tussen Frankrijk en de F.L.N. aan de gang zijn, maar de voortzetting hiervan wordt dan telkens ernstig bedreigd. In verschillende Algerijnse steden heerst een ware terreur zowel van de zijde van het O.A.S. als van de Algerijnen, alle betuigingen, dat er geen haat tussen de twee volksgroepen bestaat, ten spijt. Algemeen verwacht men dat generaal Salan met behulp van het leger zal proberen in Algiers een onafhankelijke Europese staat te vestigen, als de Gaulle een akkoord met de F.L.N. zou weten tot stand te brengen. Tegenover het O.A.S. zou zich nu een andere geheime organisatie geplaatst hebben, die de dienstplichtigen zou aanzetten om gehoorzaamheid te weigeren aan officieren, die het O.A.S. steunen. Als de Gaulle inderdaad onderhandelingen met de F.L.N. voert, kunnen deze toch pas begonnen zijn na de beëindiging op 20 november van de hongerstaking van Ben Bella en enkele andere in Frankrijk gevangen Algerijnse leiders.

De Algemene Vergadering der V.N. heeft de Nieuw-Guinea politiek van minister Luns alle aandacht gegeven. De Nederlandse resolutie, waarin het zelfbeschikkingsrecht van de Papoea-bevolking centraal was gesteld en gevraagd was het gebied onder internationaal gezag te plaatsen ter voorbereiding van deze zelfbeschikking, is tenslotte ingetrokken, nadat een compromis-resolutie van de Brazzaville-landen was verworpen met 53 stemmen voor, 41 tegen en 9 onthoudingen. In deze resolutie, uitgaande van de Afrikaanse landen van het voormalige Franse Gemenebest, werd gevraagd om de hervatting van de besprekingen tussen Nederland en Indonesië en instelling van een commissie om dit dispuut te bestuderen en rapport aan de V.N. uit te brengen; zij behaalde niet de vereiste 2/3 meerderheid, daar de communistische landen en de gehele Afro-Aziatische groep, met uitzondering van de Brazzaville-landen, tegenstemden. Ook een Indiase resolutie om te komen tot rechtstreekse onderhandelingen tussen Nederland en Indonesië onder auspiciën van de voorzitter der Algemene Vergadering, Mongi Slim, kreeg niet de vereiste meerderheid. Of de Nederlandse positie door het debat versterkt is, moet worden afgewacht.

J. Oomes