Streven. Jaargang 15

[p. 280]

Politiek Overzicht

Internationaal

TIJDENS de op 18 september geopende Algemene Vergadering der V.N. werden er in New-York achter de schermen pogingen gedaan om in besprekingen tussen de Russische minister van buitenlandse zaken, Gromyko, en zijn ambtgenoot van de V. St., Dean Rusk, te komen tot een voor beide partijen aanvaardbare basis voor een gesprek over Berlijn en andere daarmee samenhangende kwesties. Deze gesprekken werden voortgezet te Washington met president Kennedy en toen Gromyko, in verband met de opening van het 22e congres van de Russische communistische partij op 17 oktober, naar Moskou moest vertrekken, maakte hij de reis via Londen, waar hij sprak met premier Macmillan en de minister van buitenlandse zaken, lord Home. Over het verloop van deze besprekingen is officieel niets bekend, behalve dat zij niet op een ruzie-toon zijn gevoerd. Degenen, die hieruit afleidden, dat de mogelijkheid van een gesprek op hoger niveau nu aanwezig was, kwamen bedrogen uit. De S.U. handhaafde haar hoge eisen aan de tegenpartij en was zelf slechts genegen tot geringe concessies. Het is overigens de vraag of de V. St. met deze ‘voelhoren’-gesprekken ook onmiddellijke onderhandelingen op hoog niveau op het oog hadden. Veeleer is men van mening, dat het de bedoeling is geweest de S.U. duidelijk te maken, dat, hoewel verschillende vooraanstaande figuren uit de Amerikaanse politieke wereld reeds enkele mogelijke concessies hadden genoemd, er geen sprake van was, dat de regering van plan was deze concessies ook te doen. De V. St. hebben Gromyko willen duidelijk maken, dat zij volledig van plan zijn desnoods met alle middelen hun rechten te handhaven en niet te wijken voor dreigementen. Dat Gromyko na zijn besprekingen in de V. St. niet naar Parijs ging, hoeft niet te verwonderen, daar bekend was, dat de Gaulle een zeer strakke houding t.o. Rusland wenst aan te nemen, maar misschien heeft hij wel gehoopt in Londen een ander geluid te horen. Toen bleek, dat men het hier, wat de principiële punten betrof, eens was met Washington, heeft hij dit aan premier Chroestsjef meegedeeld en men acht het mogelijk, dat dit mede bepalend is geweest voor diens - tenminste wat Berlijn betreft - vrij gematigde rede bij de opening van het partijcongres in Moskou.

In dezelfde rede, waarin de Russische premier verklaarde het sluiten van een vredesverdrag met de D.D.R. nog wel te kunnen uitstellen, als de W. mogendheden bereid zijn het Duitse probleem via onderhandelingen op te lossen, kondigde hij echter ook aan, dat Rusland zijn op 1 september hervatte kernproeven voor 1 november zou beëindigen met het tot ontploffing brengen van een bom van 50 megaton. Had Chroestsjef de openbare mening al getart door de kernproeven te hervatten, waarvan hij in het verleden verklaard had, dat dit misdadig zou zijn en dat Rusland daar nooit als eerste toe zou overgaan, met de aankondiging van deze superbom joeg hij de hele niet-communistische wereld tegen zich in het harnas. Van alle kanten kwamen protesten; ook de Algemene Vergadering van de V.N. hield zich met de kwestie bezig en nam tenslotte met 87 tegen 11 stemmen een motie aan, waarin een ernstig beroep werd gedaan

[p. 281]

op de S.U. om van het plan af te zien. Resultaat heeft het niet gehad; op 30 oktober werd bij Nova-Zembla de bom tot ontploffing gebracht, waarvan de fall-out de volksgezondheid in de toekomst ernstig zal benadelen. Men vraagt zich echter allerwegen af, waarom de S.U. een dergelijke proef heeft genomen. Volgens militaire deskundigen hebben dergelijke superbommen betrekkelijk geringe waarde vergeleken met de kosten verbonden aan de vervaardiging ervan. Twee bommen van 20 à 25 megaton hebben een grotere vernietigingskracht dan een van 50; de V. St. beweerden om die reden geen interesse in dergelijke bommen te hebben en tevens verklaarden zij over voldoende bommen van het middengewicht te beschikken om vernietigend terug te slaan en niet te zullen aarzelen er ev. gebruik van te maken. Als de S.U. gemeend heeft de V. St. te intimideren, kan zij dit wel als mislukt beschouwen, hetgeen ook af te leiden valt uit het verscherpte optreden van de V. St. aan de sectorgrens te Berlijn, waar zij principieel bleven weigeren, dat hun burgerpersoneel zich moest legitimeren t.o.v. de O. Duitse Volkspolizei; dit leidde enkele dagen tot een uiterst ernstige toestand, waarbij zowel Amerikaanse als Sovjet-tanks aan weerszijden van de sectorgrens postvatten; de V. St. blijven O.-Berlijn beschouwen als Sovjetsector en hebben hun protesten dan ook gericht aan de S.U.; nu schijnt er weer gesproken te worden over een oplossing voor dit geschil.

Het is ook mogelijk, dat Rusland de neutralen angst heeft willen aanjagen om hen zodoende er toe te brengen druk op de V. St. uit te oefenen om aan de Russische eisen toe te geven; de nogal gematigde reactie der niet-verbonden mogendheden op de hervatting der kernproeven op 1 september zou bij Chroestsjef deze mening hebben versterkt. Dat zij zijn optreden ook zouden kunnen veroordelen - en dit in feite bij bovengenoemde resolutie ook deden - kan hem niets schelen. Een andere mening is, dat interne spanningen in het communistische bloc de Russische premier er toe gebracht hebben zijn macht nog eens duidelijk te demonstreren.

Deze spanningen zijn opnieuw op het congres gebleken. Chroestsjef heeft in een van zijn urenlange redevoeringen een heftige aanval gelanceerd op de communistische leiders van Albanië; dit bezorgde hem de kritiek van de op het congres aanwezige premier van comm. China, Tsjoe En-Lai, een kritiek, die er op neer kwam, dat men in de communistische wereld de vuile was binnenshuis moet houden. Albanië is het enige land, dat in het ideologische conflict tussen beide comm. grootmachten de zijde van China heeft gekozen, zodat de aanval op dit kleine land wel bedoeld kan zijn tegen de steeds sterker wordende grote rivaal. Men meent, dat Chroestsjef met zijn superbom een waarschuwing heeft willen geven aan Peking om toch maar in de Moskouse partijlijn te blijven. Deze blijft anti-Stalinistisch; opnieuw en scherper dan in 1956 werd de figuur van Stalin, aan wie machtsmisbruik werd verweten, ontluisterd; zelfs werd een resolutie aangenomen, waarin geëist werd het gebalsemde lichaam van Stalin uit het mausoleum op het Rode Plein te verwijderen. Tevens werd de aanval op de zgn. anti-partijgroep, waartoe Malenkow, Molotow e.a. behoorden, voortgezet. Men verwacht verdere maatregelen tegen deze groep; van liquidatie zal geen sprake zijn, maar men meent, dat zij uit de partij zullen worden verwijderd; de enige van hen, die in het buitenland vertoeft, is Molotow, die in Wenen fungeert als permanent hoofd van de Russische delegatie bij het internationaal bureau voor atoomenergie.

Op dit congres heeft Chroestsjef ook het nieuwe partijprogram voorgelegd.

[p. 282]

Dit moet het oude programma, daterend uit 1919 en afkomstig van Lenin, vervangen. De tegenwoordige premier stelt hierin, dat het socialisme de overwinning heeft behaald en dat dus de tijd van de dictatuur van het proletariaat voorbij is; de volgende periode zal die zijn van een ‘staat van het gehele volk’ en uiteindelijk zal de staat geheel kunnen verdwijnen. Dit laatste zal pas het geval zijn, als het Russische communisme ook internationaal de overwinning heeft behaald. De premier beloofde zijn onderdanen verder gouden bergen: kortere werktijden, gratis voorziening van talrijke goederen en diensten en zei van Rusland een voorbeeld voor alle kapitalistische landen te zullen maken.

Tijdens dit congres heeft Chroestsjef in een nota van 31 oktober aan Finland nog eens een hevige aanval gedaan op W.-Duitsland, dat de voornaamste aanvalsmacht van de Nato in W.-Europa wordt genoemd, en op Denemarken, Noorwegen, Zweden en Finland. In verband met de bedreiging van Ruslands grenzen aan die kant beroept hij zich op het Russisch-Finse verdrag van wederzijdse bijstand en stelt hij de Finse regering voor besprekingen te beginnen over gezamenlijke maatregelen ter bescherming van de Finse grenzen tegen een dreigende aanval uit het W.; men verwacht, dat dit zal neerkomen op de eis om Russische militaire bases te mogen aanleggen in Finland.

In dit zo ernstig beschuldigde W.-Duitsland is nu anderhalve maand na de verkiezingen nog geen nieuwe regering gevormd. Wel heeft de liberale F.D.P. van Mende zich tenslotte akkoord verklaard met het bondskanseliersschap van Adenauer, nadat de laatste had beloofd zó vroegtijdig te zullen heengaan, dat zijn opvolger voldoende tijd zou hebben zich op de volgende verkiezingen voor te bereiden, maar bij de daaropvolgende besprekingen over de te verdelen ministerportefeuilles tekenden zij verzet aan tegen het aanblijven van von Brentano als minister van buitenlandse zaken. Deze heeft zich nu teruggetrokken en prof. Halstein, die als zijn opvolger werd genoemd, heeft laten weten, dat hij zijn arbeid als voorzitter van de commissie van de E.E.G. niet in de steek kan laten. Een dezer dagen zal de beslissing moeten vallen of er toch nog een kabinet steunende op de gecombineerde C.D.U.-C.S.U. en de F.D.P. tot stand zal komen.

In de Algerijnse kwestie lijkt een oplossing op komst; in een televisie-rede op 2 oktober heeft de Gaulle nogmaals het zelfbeschikkingsrecht der Algerijnen op de voorgrond geplaatst, hetgeen volgens hem zal leiden tot een onafhankelijk Algerije; tevens riep hij de Fransen in Algerije op con amore mee te werken aan de opbouw van deze nieuwe staat. In antwoord hierop heeft de premier van de Algerijnse regering in ballingschap, Ben Khedda, opnieuw verklaard met Frankrijk te willen onderhandelen; volgens sommige berichten waren er reeds van te voren voortdurend geheime besprekingen tussen de twee partijen aan de gang geweest. Officieel zijn zij in elk geval nog niet bij elkaar geweest en het is te hopen, dat de gebeurtenissen van de laatste weken geen roet in het eten gegooid hebben; wij doelen op het gebeurde op 17 oktober en volgende dagen in Parijs, waar Algerijnen betogingen hielden n.a.v. een speciaal voor hen ingestelde avondklok; er wordt van verschillende zijden nogal ernstige kritiek uitgeoefend op het al te hardhandige optreden van de politie tegen de betogers. Ook met de betogingen op 1 november in Algerije ter herdenking van het feit, dat zeven jaar geleden de Algerijnse opstand begon, zal de Gaulle niet gelukkig zijn; deze waren op touw gezet op last van de F.L.N. en zouden niet gericht zijn tegen de Franse inwoners van het land, maar bedoeld als mani-

[p. 283]

festatie van de grote aanhang van het F.L.N. onder de inheemse bevolking; ook hierbij vielen weer doden en gewonden. Geen van beide gebeurtenissen zijn erg bevorderlijk voor de oplossing van het conflict. Aan de andere kant staat, dat Ben Khedda ook nu nog tot de Franse inwoners uitdrukkelijk heeft gezegd, dat er voor hen ook in een zelfstandig Algerije plaats zal zijn, mits zij bereid zijn tot loyale samenwerking. Een winstpunt voor de Franse regering is, dat de uiterst rechtse O.A.S. blijkbaar geen tegendemonstratie op 1 november aandorst; tevens zal het haar aangenaam zijn geweest, dat Franco eindelijk besloten heeft een einde te maken aan de activiteiten van de Spaanse tak van deze geheime organisatie door de arrestatie van enkele leiders, w.o. Lagaillarde en Ortiz, bekende figuren uit de Algierse barricadenopstand van mei 1960.

Er bestaat nog steeds geen eensgezindheid over de vervanging van de op 18 september jl. om het leven gekomen Secretaris-Generaal van de V.N., Dag Hammarskjöld. Wel zijn de V. St. en Rusland het praktisch eens over de kandidatuur van de Birmaanse diplomaat Oe Thant, maar er bleven meningsverschillen over de benoeming van zijn assistenten. De V. St. willen nu voorstellen Oe Thant zelf het recht te geven zijn adviseurs te benoemen en men verwacht - of hoopt -, dat de S.U. hiermee akkoord zal gaan.

Meer tekening begint er te komen in de eenwording van Europa. Na lang aarzelen heeft op 10 augustus Macmillan een officieel verzoek gedaan bij de ministerraad van de E.E.G. om onderhandelingen te openen over de toetreding van Engeland tot deze gemeenschap. Denemarken deed dit tegelijk met Engeland; Ierland had het reeds acht dagen eerder gedaan. Daar Engeland bij de komende onderhandelingen rekening moet houden met zijn eigen landbouwbelangen, met de bestaande overeenkomsten met de Gemenebestlanden - waar men over het algemeen niet sympathiek staat tegenover deze stap - en met de belangen van Engelands partners in de Europese Vrijhandels Associatie, kan men niet verwachten, dat de besprekingen een vlot verloop zullen hebben. Een goed teken is in elk geval, dat het conservatieve partijcongres in zijn vergadering van 11-14 oktober ook deze regeringsdaad van Macmillan met een grote meerderheid goedkeurde, en dat het labourcongres iets eerder zich de weelde meende te kunnen veroorloven een afwachtende houding te moeten aannemen. Intussen had de ministerraad der E.E.G. het verzoek van Engeland en Denemarken reeds ingewilligd en Engeland uitgenodigd tot een inleidende bespreking op 10 oktober te Parijs om zijn speciale wensen t.a.v. bovengenoemde drie kwesties toe te lichten. Hier verklaarde Engeland bij monde van minister Heath zich volledig akkoord met de doelstellingen der E.E.G.; zijns inziens behoeft er geen wijziging te komen in het verdrag van Rome, maar kunnen genoemde punten geregeld worden in afzonderlijke protocollen. Dit betekent, dat Engeland ook wil meewerken aan de in Rome in het vooruitzicht gestelde politieke samenwerking, en dat de E.V.A. zal verdwijnen zodra bepalingen zijn tot stand gekomen, waarin de belangen van de hierbij aangesloten landen zijn veilig gesteld. Deze landen zouden dan hetzij kunnen toetreden tot, hetzij zich kunnen associëren met de E.E.G. Van de laatste gelegenheid zouden Oostenrijk, Zweden en Zwitserland gebruik kunnen maken.

5-11-1961

J. Oomes