Streven. Jaargang 14

[p. 988]

Brief uit Venezuela
Dr. L. Janssen S.J.

WANNEER Venezuela in het wereldnieuws komt, dan is het meestal omdat er weer een revolutie of poging tot revolutie heeft plaats gehad. De recente politieke geschiedenis van dit land bestaat dan ook voor een groot deel uit het komen en gaan van dictators, onderbroken door korte perioden van democratie. Na de dood van Juan Vicente Gómez in 1935 kwam er een einde aan een dictatuur die 27 jaar geduurd had. Hij werd opgevolgd door een andere militair, Generaal López Contreras, die, weliswaar zonder verkiezingen, een zeer gematigd bewind voerde. Zijn opvolger Generaal Medina nam weer zijn toevlucht tot geweld en werd zelf met geweld verdreven in 1945, wéér door een militaire ‘golpe’, zoals de staatsgrepen hier genoemd worden.

De militairen gaven nu de kans aan een burger, de bekende schrijver en leider van de socialistische partij ‘Acción Democrática’, Romulo Betancourt. De periode van democratie, die hiermee begon, duurde echter niet lang: na drie jaar maakte een nieuwe militaire golpe een eind aan dit weinig succesvolle bewind. Hiermee begon de dictatuur van Pérez Jiménez, die tien jaar duurde en die mettertijd steeds gewelddadiger werd. De revolutie van 23 januari 1958 was in zoverre een novum voor Venezuela, dat het nu eens niet een uitsluitend militaire golpe was, maar een opstand van het volk, gesteund door algemene stakingen. Na een kort bewind van een junta van industriëlen, die overigens metterdaad bewezen, dat het leiden van een staat heel wat moeilijker is dan het leiden van een onderneming, werd Romulo Betancourt met grote meerderheid tot President gekozen. De nieuwe President, wiens constitutionele positie het best te vergelijken is met die van de President van de Verenigde Staten, vormde een coalitieregering, die alle partijen omvatte behalve de Communisten. Later heeft Betancourt zich losgemaakt van de uiterst linkse partij, de U.R.O., zodat de coalitie nu van links naar rechts bestaat uit de M.I.R. (Links Revolutionaire Beweging), de A.D. (Actio Democratica) en de COPEI, de katholieke partij, die ongeveer 15% van de zetels in het parlement bezet.

De jonge democratie heeft het niet gemakkelijk; niet alleen zijn de economische moeilijkheden overweldigend groot, maar ook het gebrek aan democratische ervaring en een felle partijgeest maken het voortbestaan van de democratie tot een labiele zaak. De economische moeilijkheden kan men, geloof ik, het best kwalificeren als een groeicrisis. De geforceerde groei van het recente verleden kan niet gehandhaafd worden, en zoals de economist Keynes ons geleerd heeft, is in de economie niet alleen stilstand hetzelfde als achteruitgang, maar heeft zelfs het vertragen van het groeitempo zulk een ongunstige werking, dat het vertragingsproces zichzelf versterkt.

In de jaren 1948-1958 heeft Venezuela een periode van ongekende bloei doorgemaakt. Het land was na de Verenigde Staten de grootste olieproducent ter wereld. De regering kreeg uit deze olieopbrengsten jaarlijks een bedrag in de orde van grootte van 500 miljoen U.S. dollars in de schoot geworpen. Betalingsbalansmoeilijkheden, het knelpunt in de groei van de meeste onderontwikkelde landen, waren voor Venezuela onbekend. Bovendien betekende dit enorme

[p. 989]

bedrag zulk een injectie van koopkracht, dat de grote winsten, die gemaakt konden worden, de industriële ontwikkeling van het land ten zeerste bevorderden. Evenwel, het groeitempo van de olie-industrie nam langzaam maar zeker af van 12% per jaar in het begin van de jaren 50 tot minder dan 4% op het eind van deze decade. Bovendien werd met de koortsachtige groei in de andere sectoren (uitgezonderd de landbouw) het aandeel van de olie in het nationaal inkomen, en dus ook van de buitenlandse deviezen, geleidelijk aan kleiner. Tenslotte waren de verspillingen van het corrupte regime van de dictator Pérez Jiménez zo groot en hadden de schijnwinsten van de grondspeculatie zulk een luxueuze levensstandaard gecreëerd voor dat deel van de bevolking, dat uit de olieruif kon meeëten, dat het democratisch regime met grote betalingsbalansmoeilijkheden te worstelen kreeg. Een politiek van versobering was dus noodzakelijk. Maar dit was gauwer gezegd dan gedaan. Iemand heeft eens gezegd, dat de Venezolanen zijn als pubers met te veel zakgeld. Men kan ze ook noemen nouveaux riches, plotseling rijk geworden, zonder de geestelijke zelftucht om deze rijkdom ook goed te gebruiken. Het bleek politiek onmogelijk om de belachelijk lage belastingen te verhogen. De inefficiëntie van de bureaucratie nam eerder toe dan af en het aantal ambtenaren groeide schrikbarend. De ondernemers, gewend aan winstmarges waar men in Europa zelfs niet van droomt, werden ontmoedigd. De speculatie in grond en gebouwen stortte in elkaar en een ware uittocht van buitenlandse en misschien nog meer Venezolaanse kapitalen was het gevolg. De economische moeilijkheden voor de democratische regering zijn dus wel overweldigend. Daarnaast, zeiden we, worstelt men ook met een gebrek aan democratische ervaring. Democratie, zo meende men, was vrijheid, terwijl vrijheid identiek geacht werd met ongebondenheid. Anders gezegd: iedereen wenste te profiteren van de democratische rechten, zonder te prakkezeren over de democratische plichten. Dit verschijnsel deed zich voor zowel op het individuele vlak, waar men zich ongestraft zeer veel permitteren kon, als men over een goede advocaat beschikte, alsook op het politieke vlak waar de partijen zich aan vriendjes- en partij-politiek te buiten gingen.

Naast de verkeerd opgevatte democratische vrijheid leeft echter ook de oude ondemocratische traditie voort, die vindt dat de natuurlijke leiders het recht hebben om in te grijpen, vooral als het slecht gaat. Deze opvatting leidt tot het verschijnsel van de ‘golpes’, de staatsgrepen, die op de argeloze buitenstaanders wel eens de indruk maken een nationale sport te zijn. Betancourt heeft al minstens drie golpes onderdrukt, de vele kleintjes niet meegerekend. Het merkwaardige hierbij is, dat de schuldigen eigenlijk nauwelijks gestraft worden. Het voornaamste gevolg van deze onrust is echter dat het vertrouwen van de ondernemers nog meer ondermijnd wordt.

In verband met het voorafgaande is het interessant op te merken, dat in Zuid-Amerika het woord revolutie een heel andere gevoelswaarde heeft dan bij ons. Iedereen is hier ‘revolucionario’, al kan dit zowel betekenen dat men aanhanger is van de vorige revolutie alsook van de volgende.

Tot nu toe werd er nog niet gesproken over het sociale probleem van Venezuela, hoewel dat misschien het ernstigste is en de minste kans heeft om op korte termijn opgelost te worden. Men kan het kortweg aanduiden als de ongelijke inkomensverdeling. In het Maandblad SIC, dat zich zeer verdienstelijk maakt door het geweten van de welgestelde klasse op te porren, vonden wij de volgende interessante gegevens: Het salaris in Bolivares per dag bedraagt:

[p. 990]

Voor een generaal en een minister	263 Bs.
Lid van het parlement	184 Bs.
Een majoor van het leger	100 Bs.
Een ongeschoolde petroleumarbeider	25 Bs.
Een ongeschoolde bouwvakarbeider	10 Bs.
Een arbeider op de plantages	8 Bs.
Een kleine boer in het binnenland	3 Bs.

Een Bolivar is officieel ongeveer gelijk aan de Nederlandse gulden, maar de koopkracht in het land zelf is ongeveer de helft van de gulden. Als men zich verder realiseert dat ongeveer 40% van de inkomenstrekkers behoort tot de kleine boertjes, en men telt daarbij op de 10% van de beroepsbevolking die werkloos is en veelal in mensonwaardige hutten aan de rand van de grote steden verkommert, dan ziet men enigszins de omvang van het probleem waarvoor men zich gesteld ziet. De ongelijkheid van de inkomensverdeling is zeker voor een deel te verklaren door de ongelijkheid van de eigendom; zo is b.v. 82% van het land in het bezit van slechts 2½% landeigenaren, maar nog veel meer door ongelijkheid in kansen, daar ongeveer 40% van de volwassenen lezen noch schrijven kan. De produktiviteit in de landbouw, die dikwijls nog op dezelfde wijze bedreven wordt als 300 jaar geleden, is zo laag, dat eigen grondbezit alléén de toestand niet veel verbeteren zou. Het moet gezegd zijn dat de Democratische regering het probleem van het onderwijs met grote voortvarendheid heeft aangepakt. Het aantal kinderen op de eerste klas van de lagere school dat in 1957-1958 slechts 262.000 bedroeg steeg in 1959-1960 tot 435.000, terwijl in datzelfde jaar 60.000 jongens en meisjes op de eerste klas van de middelbare school zat. Hiermee is echter pas de eerste stap gezet op de weg naar verbetering. Het aantal kinderen dat op de eerste klas van de lagere school zit, zegt niet zoveel als men bedenkt, dat in het verleden de helft van deze kinderen aan de tweede klas nooit toekwamen. Een ernstige fout in de onderwijspolitiek is ongetwijfeld het systematisch weigeren van hulp aan het bijzonder onderwijs, omdat het onderwijs door religieuzen, dat nu noodgedwongen beperkt blijft tot de welgestelden, zeer veel zou kunnen bijdragen tot de verheffing van het volk. Zit er dus vaart in de verbetering van het onderwijs, ditzelfde kan niet gezegd worden van de landhervorming. Op papier is het allemaal heel mooi, maar in de praktijk komt er bitter weinig van terecht. Hier speelt de partijpolitiek weer een grote rol; vele instanties, die min of meer aan de verschillende partijen verwant zijn, werken hier onafhankelijk naast elkaar. Men werpt zich op grote projecten, waar met enorme kosten voor weinigen perfecte condities geschapen worden, terwijl de grote massa blijft verkommeren. Het zou veel beter zijn om een groots opgezette actie tot verbetering van de produktiviteit te ondernemen, ook al zijn daarmee minder spectaculaire resultaten te bereiken.

De economische malaise kwam tot een crisis in november van het vorig jaar. Bij de voortdurende kapitaalvlucht zag de regering zich gedwongen om een deviezenbeperking in te voeren. Tegelijk werden er maatregelen genomen om aan de voortdurende ordeverstoringen een einde te maken door het opheffen van de ‘Garantias democraticas’, wij zouden zeggen door het afkondigen van de staat van beleg. Begroet als een redder in de nood verscheen toen een jonge bankier, Carrillo Batalla, op het toneel, die als Minister van Financiën een ‘plan de recuperacion’, een herstelplan, in recordtijd door de wetgevende vergadering

[p. 991]

joeg. Het was een uitstekend plan, dat voorzag in uitbreiding van de krediet-faciliteiten, in een programma van publieke werken om de zwaar getroffen bouwnijverheid weer op gang te brengen en in besnoeiing van de al te welig tierende bureaucratie. Het hield echter te weinig rekening met het tempo van het land, en toen er na ruim drie maanden nog niets gebeurd was, verdween Batalla onopvallend tussen de coulissen.

Thans, midden mei, is de verwarring en onzekerheid groter dan ooit. Maar er zijn enige tekenen die wijzen op een komend herstel. Het programma van publieke werken begint langzamerhand op gang te komen, de regering blijkt bereid om de openbare orde rigoureus te handhaven, er werden buitenlandse leningen verkregen van enige honderdmiljoenen dollars, en bovendien wil de regering kennelijk haar uitgaven in overeenstemming brengen met haar inkomsten. Hiertoe werd voorgesteld om de salarissen van het overheidspersoneel met 10% te verlagen en de belastingen te verhogen. Het gekrijs van protest dat er opging toen deze maatregelen bekend werden gemaakt is begrijpelijk voorzover het de salarissen betreft, maar voor de belastingen doet het ons een beetje belachelijk aan, als men weet dat het hier ging over een verhoging van de inkomstenbelasting van 1% tot 4% en van de belasting op benzine van 1 cent tot 4 cent per liter! De Hertog van Alva zou met Venezuela nog meer moeite gehad hebben dan met de Nederlanders!