Streven. Jaargang 14

[p. 699]

Politiek Overzicht

Internationaal

IN ons vorig overzicht wezen wij er reeds op, dat de maand februari van bijzondere betekenis zou zijn voor de verdere ontwikkeling van de Europese samenwerking. De tiende van deze maand had de in december wegens ziekte van dr. Adenauer uitgestelde topconferentie der zes landen van klein Europa te Parijs plaats, voorafgegaan door een particulier gesprek tussen de Gaulle en Adenauer. Eerstgenoemde bijeenkomst heeft nogal wat deining verwekt vooral tengevolge van de afwijzende houding van de Nederlandse regering, die bij monde van minister Luns een soort veto uitsprak over de plannen, die door de Gaulle en Adenauer van te voren waren opgesteld en nu ter ondertekening aan de regeringsleiders der andere vier landen werden voorgelegd.

Het standpunt van de Gaulle is kort samengevat het volgende: E.G.K.S., E.E.G. en Euratom moeten ondergeschikt zijn aan de regeringen; geen politieke integratie der zes, maar grotere samenwerking tussen de soevereine regeringen op politiek, militair, cultureel en economisch gebied; om dit te bereiken geregelde contacten tussen de zes regeringsleiders en vorming van ministeriële commissies voor elk der genoemde terreinen; vorming van een bureau ter voorbereiding van de periodieke bijeenkomsten. In grote trekken waren deze plannen bekend, alhoewel minister Luns formeel gelijk had, toen hij beweerde, dat hij door de voorstellen, die op deze bijeenkomst werden voorgelegd, was overvallen. Het was echter ook bekend, dat er in W.-Duitse kringen bezwaren waren tegen deze plannen; deze bezwaren golden de dominerende positie, die de Gaulle voor Frankrijk opeist in Europa, daar W.-Duitsland zelf meent - en terecht - hier aanspraak te kunnen maken op een voorname rol; verder zouden regelmatige contacten tussen de ministers van defensie der zes kunnen leiden tot een blokvorming binnen de Nato, hetgeen een verzwakking van deze organisatie zou betekenen, terwijl een dergelijk contact tussen de ministers van economische zaken onherroepelijk met zich mee zou brengen een dieper wordende kloof tussen de zes en de zeven; ook Bonn is ervan overtuigd, dat er op politiek en economisch gebied naar moet worden gestreefd om Engeland met Europa te verbinden en dat op zijn minst alles moet worden gedaan om het niet af te stoten. Tijdens de voorbesprekingen tussen de Gaulle en Adenauer heeft de laatste dan ook weten te bereiken, dat er in de oorspronkelijke plannen van de Franse president enkele wijzigingen werden gebracht; zo verdween het nader economisch beraad tussen de zes en tenslotte ook dat tussen de ministers van defensie. Restten nog de geregelde bijeenkomsten tussen de regeringsleiders, de ministers van buitenlandse zaken en die van O., K. en W. en het oprichten van een gemeenschappelijk secretariaat van de zes op politiek terrein.

Op de Parijse topconferentie bleek alleen Nederland overwegende bezwaren te hebben. Allereerst had men bezwaren tegen de methode: het geheel is kant en klaar in elkaar gezet door Frankrijk en W.-Duitsland en de overige vier kunnen zich daarmee akkoord verklaren; de Nederlandse delegatie had gemeend

[p. 700]

een ontwerp voorgelegd te krijgen, dat als basis zou dienen voor verdere besprekingen, maar niet een klaar gemaakte resolutie; men vreesde een te groot overwicht van de twee grote leden, die eventueel zouden kunnen beslissen met voorbijgaan van de belangen der kleine mogendheden. Verder had Nederland tactische bezwaren tegen de voorstellen van de Gaulle: in ons land kent men het instituut regeringsleider niet; minister-president de Quay is niet bevoegd te handelen op enig terrein, dat ressorteert onder een van de andere departementen, zoals dat wel het geval is in Frankrijk en W.-Duitsland en enigszins ook in Italië; onze beide Benelux-partners hadden hier - zoals op de conferentie bleek - geen overwegend bezwaar tegen. Voornamer was het Nederlandse bezwaar tegen het feit, dat Engeland niet in het politieke overleg was betrokken; op een vergadering van de Haagse St.-Jacobskring verklaarde minister Luns, dat van de tactische bezwaren tegen de Gaulle's plannen veel zou wegvallen, als Engeland bereid zou zijn mee te doen. Wij vragen ons echter af: waaraan? Gezien de verklaring van minister Luns, dat Nederland principiële bezwaren heeft tegen het ‘Europe des patries’ van de Gaulle, maakt het o.i. voor de houding van de Nederlandse regering niets uit of Engeland bereid is om deel te nemen aan een politiek overleg, zoals de Gaulle zich dit heeft gedacht. Nederland wil een volledig politiek en economisch geïntegreerd Europa: voelt Engeland hier iets voor? Het ziet ook wel in, dat een politieke of economische verdeling van Europa noodlottige gevolgen zal hebben en Macmillan heeft laten weten, dat hij een eventueel verzoek om b.v. als toehoorder de politieke besprekingen der zes bij te wonen welwillend zou overwegen, maar dat wijst geenszins op een neiging om deel te nemen aan een volledig geïntegreerd Europa; het moet nu eenmaal rekening houden met zijn verbinding met de Gemenebestlanden en met zijn banden met de landen der Europese Vrijhandels-Associatie.

Een volledige integratie is nu eenmaal uiterst moeilijk te verwezenlijken; zelfs is het moeilijk om te komen tot een eensgezind politiek optreden. Hoe lang is men eigenlijk al bezig met de vorming van de Benelux? Hoe vaak is er al op aangedrongen, dat er ook op internationaal politiek niveau een gezamenlijk optreden der drie landen zou moeten worden bereikt? En wat gebeurde er nu in Parijs? België en Luxemburg keurden de plannen van de Gaulle goed en Nederland stond alleen. Heeft de Nederlandse regering van te voren contact opgenomen met de Beneluxpartners, ook al waren deze plannen nog niet concreet en formeel bekend? Men had toch op de hoogte kunnen en moeten zijn met de houding der twee anderen en moeten weten of hun ja een volledige goedkeuring betekende; in het andere geval had men aan hun gedeeltelijke twijfel kunnen aanknopen. Als ons land zich nu als enige om principiële redenen verzet tegen de plannen van de Gaulle, zal men rekening moeten houden met de consequentie van deze opvatting, als zij tegen onze zin toch worden uitgevoerd. Zal Nederland dan uittreden? Wij geloven er niets van.

Ook voor Nederland is het noodzakelijk, dat er een Europese eenheid tot stand komt; op dit punt is men het volledig eens met praktisch alle andere Europese landen. De vraag is hoe men dit doel kan bereiken en over het antwoord hierop verschilt men van mening. Het is best mogelijk, dat de Nederlandse regering een ideale oplossing voor ogen heeft, maar als deze niet praktisch is te realiseren, zal men het over een andere boeg moeten gooien. De Gaulle voelt niets voor een integratie; inderdaad verlangt hij voor Frankrijk een leidende positie; hij staat sterk, omdat er in 15 jaar geen resultaat is bereikt bij

[p. 701]

het streven naar politieke eenheid en omdat hij vier van de vijf anderen voor zijn standpunt heeft weten te winnen. Wij zijn bang, dat Nederland hier op de duur weinig tegen zal kunnen doen; zelfs geloven wij, dat als de Gaulle alleen zou staan met zijn ‘Europe des patries’ het goede politiek van de andere vijf van het kleine Europa zou zijn om rekening te houden met de opvattingen van Frankrijk, zonder welk een Europese eenheid nu eenmaal ondenkbaar is.

Heeft Nederland in Parijs iets bereikt? Hoogstens dat er nu geen definitieve beslissing is genomen. Er komt nu een commissie van vertegenwoordigers van de zes regeringen, die concrete voorstellen moeten opstellen betreffende de bijeenkomsten van de regeringsleiders, van de ministers van buitenlandse zaken en betreffende andere wenselijke contacten. Deze voorstellen zullen dan worden besproken op de tweede conferentie van regeringsleiders te Bonn op 19 mei a.s. Men heeft de beslissing dus uitgesteld, maar kan genoemde commissie niet erg gemakkelijk omgezet worden in het door de Gaulle voorgestelde bureau en zou de bedoelde conferentie te Bonn niet de eerste kunnen worden van een reeks periodieke bijeenkomsten? Toch is er in dit uitstel een winst. Men heeft nu tenminste nog drie maanden om te proberen Engeland in het politieke overleg te betrekken; het zou inderdaad te betreuren zijn geweest als er in Parijs reeds besloten was tot de vorming van een politiek blok zonder Engeland.

Deze kans wordt nu blijkbaar ook aangegrepen; bij het bezoek van Adenauer aan Macmillan op 22 februari heeft de eerste laten uitkomen, dat Engeland in een regelmatig politiek overleg in Europa moet betrokken zijn; men meent daartoe een weg te hebben gevonden in de bestaande West Europese Unie, die op 27 februari in Parijs vergaderde. Ook zou er in Londen gesproken zijn over de mogelijkheid van een douane-unie tussen de zes en de zeven, die enige tijd geleden ook door een Oostenrijks minister is geopperd. Op de W.E.U.-conferentie heeft Engeland zich nu eindelijk meer positief uitgelaten over nauwere betrekkingen tussen dit land en de zes; als de zes eenstemmig besluiten om Engeland uit te nodigen tot politiek overleg op topniveau, zal Engeland hierop ingaan. Over een toetreden van Engeland tot de E.E.G. is nog geen besluit te nemen, daar het eerst wil afwachten hoe de politieke samenwerking zich zal ontwikkelen. Ook Engeland is n.l. van mening, dat politiek en economie niet te scheiden zijn, een stelling, die ook door de Nederlandse minister Luns voortdurend is verdedigd.

Het begint er intussen op te lijken, dat de Gaulle's positie in Europa aanmerkelijk versterkt wordt, nu hij eindelijk een verdere stap kan doen ter beëindiging van de Algerijnse oorlog. In de afgelopen maand zijn er drukke besprekingen geweest, waarbij Tunesië de rol van bemiddelaar tussen Frankrijk en de F.L.N. heeft gespeeld. Eerst effende de Tunesische minister van voorlichting, Masmoudi, het terrein voor direct contact tussen de Gaulle en Bourguiba; dit had plaats op 27 februari en beide staatslieden spraken niet alleen over de verbetering van de betrekkingen tussen hun eigen landen. Er is Bourguiba veel gelegen aan het tot stand brengen van een oplossing voor Algerije; zelf heeft hij in Tunis gastvrijheid verleend aan de Algerijnse rebellenregering, maar hij ziet niet graag, dat deze als gevolg van de langgerekte strijd met Frankrijk zich tot de communistische landen wendt om hulp; een geslaagde bemiddelingspoging zou Bourguiba's prestige niet alleen in Tunesië, maar in de gehele Arabische wereld ten goede komen; daarmee zouden tevens zijn kansen stijgen om een reeds eerder door hem geopperd plan tot vorming van de Maghreb d.i. een

[p. 702]

federatie van Tunesië, Lybië, Algerije en Marokko te volvoeren, liefst dan nog geassocieerd met Frankrijk eventueel ook - en hieraan denkt de Gaulle - met Spanje en Italië. Bourguiba mocht zijn pogingen ook niet te vroeg ondernemen, daar hij zich de weelde van een mislukking niet kon veroorloven; er stond voor hem dus veel op het spel. Bij genoemde besprekingen met de Gaulle bleek een grote overeenstemming te bestaan over de mogelijkheden om het Algerijnse conflict op te lossen. Bourguiba was na afloop zeer optimistisch en zei, dat hij binnen enkele dagen een nieuwe ontwikkeling verwachtte in de Algerijnse kwestie, zelfs dat zeer binnenkort rechtstreekse onderhandelingen tussen Frankrijk en de F.L.N. zouden beginnen.

Na deze besprekingen op het kasteel Rambouillet begaf de Tunesische president zich naar Rabat voor het bijwonen van de begrafenis van de plotseling overleden sultan van Marokko, Mohammed V. Bij deze gelegenheid heeft Bourguiba verslag van zijn Parijse onderhoud kunnen uitbrengen aan de Algerijnse verzetsleider, Ferhat Abbas, en de nieuwe Marokkaanse koning, Hassan II. Blijkens het na afloop uitgegeven communiqué is Bourguiba erin geslaagd Ferhat Abbas te overtuigen van de oprechte wil van de Gaulle om deze keer tot resultaten te komen, die ook voor het Algerijnse verzet aanvaardbaar zouden zijn. Verder spraken de drie staatslieden zich uit voor de vorming van ‘le grand Maghreb’; dit laatste is des te opmerkelijker, daar er de laatste tijd wel enige meningsverschillen tussen Tunesië en Marokko bestonden, waarbij wij denken aan de kwestie Mauretanië, dat door Frankrijk als onafhankelijk land werd erkend maar door Marokko voor zich wordt opgeëist, een eis, die door Tunesië niet wordt gesteund, terwijl Marokko bovendien de laatste tijd probeerde een meer neutralistische koers te varen en Bourguiba uitgesproken pro-Westers is. Wat de Algerijnse kwestie betreft, lijkt nu een nieuw direct contact tussen de Gaulle en de F.L.N. aanstaande; in verband hiermee werd echter al de vraag gesteld of Ferhat Abbas de radicale vleugel in zijn partij voldoende in de hand heeft; hiertegenover staan ook berichten, dat er een verzoening op komst is tussen de twee Algerijnse groeperingen, de F.L.N. en de als meer gematigd geldende Algerijnse Nationale Beweging van Messali Hadzj. In elk geval verwacht men niet, dat de onderhandelingen met Frankrijk spoedig met succes zullen worden bekroond.

De moord op de Kongolese ex-premier Lumumba heeft laten zien, dat een dode gevaarlijker kan zijn dan een levende. Algemeen werd de misdaad veroordeeld, maar de S.U. probeerde er bovendien onmiddellijk politieke munt uit te slaan voor een nieuwe aanval op de V.N. en Hammarskjöld; zij wenste de laatste niet meer als functionaris der V.N. te erkennen en eiste, dat de V.N. hun optreden in Kongo binnen een maand zouden beëindigen en dat alle buitenlandse troepen zouden worden teruggetrokken. Na felle debatten werd deze resolutie verworpen; aangenomen werd een ‘neutralistische’ resolutie, ingediend door de V.A.R., Ceylon en Liberia mede namens 17 andere Afro-Aziatische landen en Joego-Slavië, waarin de V.N.-troepen gemachtigd werden eventueel met gebruik van geweld een einde aan de burgeroorlog te maken; over de positie van Hammarskjöld werd niet gerept. Opnieuw kreeg de S.U. niet de steun der Afro-Aziaten; zij zal een nieuwe gelegenheid moeten afwachten voor haar pogingen om de V.N. te ondermijnen, mogelijk de a.s. Algemene Vergadering.

J. Oomes

[p. 703]

België

In februari hebben de liberalen zich van hun kleinste kant laten zien en dat heeft niemand veel deugd gedaan. Onmiddellijk na de stakingen waren de meerderheidspartijen het eens geworden dat zo spoedig mogelijk, d.w.z. na de goedkeuring van de eenheidswet en de publikatie van haar uitvoeringsbesluiten, het kiezerskorps moest worden geraadpleegd. Dit sloot praktisch in, dat de wetgevende activiteit in hoofdzaak tot de eenheidswet zou worden beperkt.

Deze verstandige beslissing was getroffen onder de druk van het pas doorstane gevaar. Maar toen de rust teruggekeerd was staken de belangetjes de kop weer op. Zonder kieswethervorming liepen de liberalen gevaar zo niet in absolute cijfers, dan toch op bepaalde plaatsen zetels te verliezen, en het is te begrijpen dat de invloedrijke titularissen van die zetels zich vertwijfeld weerden om de kieswethervorming erdoor te krijgen.

T.a.v. die hervorming was de positie van de C.V.P. niet zo eenvoudig. Eersteminister Eyskens en partijvoorzitter Theo Lefèvre waren beiden gebonden door het regeringsprotocol dat ze ondertekend hadden. Op grond daarvan hadden ze de goedkeuring van de wet in de Kamer bepleit. Maar nu waren de toestanden totaal gewijzigd. Een sterke fractie van de C.V.P.-senatoren weigerde resoluut, de wet te stemmen omdat het ogenblik hoogst inopportuun was, en lieten zich ook door de eerste-minister niet overtuigen. Theo Lefèvre was anderzijds in de onmogelijkheid zijn invloed te laten gelden: een kortstondige, door boze tongen diplomatiek genoemde, ziekte hield hem van Brussel verwijderd.

In die omstandigheden vormde zich in de bevoegde senaatscommissie een C.V.P.-B.S.P.-meerderheid die tot verdaging van de verdere bespreking van de kieswethervorming besloot. En het ontwerp kwam niet eens in algemene vergadering.

De reactie van de liberalen was zeer hevig. Ze waren te zeer gebonden aan de eenheidswet om zich nu te kunnen wreken, en deze wet werd dan ook goedgekeurd op 13 februari met 97 tegen 63 stemmen, bij 6 onthoudingen. Maar ze zetten een manoeuver op touw i.v.m. de uitvoeringsbesluiten, waardoor ze de C.V.P. een ogenblik in moeilijkheid brachten. Het was overeengekomen dat alle belangrijke uitvoeringsbesluiten zouden verschijnen, behalve die op de ‘précompte’ en de hervorming van het steunstelsel voor de werklozen. Opeens koppelden de liberalen de fiscale besluiten aan de besparingsbesluiten, ook in de tijd. En weigerden ze, daar de laatste niet klaar waren, de eerste te aanvaarden. Ze rekenden bij de laatste ook, tegen het vroeger akkoord in, de hervorming van de werklozensteun. De eerste-minister poogde de regering te redden, de liberale partijleiding had echter voorlopig het laatste woord en na een reeks tegenstrijdige verklaringen namen de liberale ministers ontslag op 17 februari.

Dit bracht een grote verwarring teweeg. Bij de C.V.P.-ministers bestond een sterke tendens om alleen voort te regeren tot aan de verkiezingen. De koning weigerde echter het ontslag van de liberale ministers te aanvaarden, en hij hakte meteen de knoop door, door de kamers te ontbinden en de verkiezingen op 26 maart vast te stellen.

Daarmee waren de moeilijkheden nog niet van de baan. De liberalen weigerden thans enig besluit te nemen, met de klaarblijkelijke bedoeling iedere belas-

[p. 704]

tingverhoging uit te stellen tot na de verkiezingen. Onder de druk van de C.V.P.-ministers werd dan een modus vivendi bereikt, die echter nog steeds het uitstel van de verhoging van de overdrachtstaks behelst.

De zorg om 's lands belang in heel deze electorale comedie? Men zoekt ze bij de liberalen werkelijk tevergeefs. Men stelt vast dat, na de eenheidswet te hebben opgedrongen, na er de hoogdringendheid en onontbeerlijkheid van te hebben verdedigd, na er de stakingen voor te hebben onderdrukt, de liberalen de uitvoering van deze wet doodgewoon zouden hebben geschorst om de C.V.P. uit wraak voor de mislukking van de kieswethervorming dwars te zitten....

De verkiezingsstrijd zette dus in onder een troebele hemel. Bij de socialisten speelt Spaak heel geschikt de rol van de ‘grote meneer’ op internationaal vlak. Maar op heel wat lijsten zijn de traditionele koppen vervangen door meer links- en wallingant-gerichte politici. Nadat André Renard ontslag had genomen als adjunct-secretaris-generaal van het A.B.V.V., was er een ogenblik sprake van een renardistische scheurlijst, maar dit gerucht bleek ongegrond.

De C.V.P. is de enige die nog in februari haar verkiezingsplannen bekend maakte. Dit manifest wijst vooral op de noodzakelijkheid van een gedurfde vernieuwing, al bevat het ook een reeks concrete punten. Ingewijden zijn van oordeel dat een gedetailleerde concretisering van het manifest veel overeenstemming zou doen blijken met de Leuvense rede van Theo Lefèvre in 1960. Ook bij de C.V.P. is er heel wat vernieuwing op te merken in de samenstelling der lijsten.

Opvallend is het grote aantal scheurpartijtjes van alle slag die het ogenblik gekomen achten om de ontevredenheid van sommigen tegen het regime uit te buiten.

Zonder enige twijfel hebben de liberalen gepoogd, op regeringsvlak een afspraak af te dwingen om na de verkiezingen met dezelfde coalitie aan te blijven. De bewering dat er tussen de C.V.P. en de B.S.P. bepaalde afspraken zouden bestaan werd ondubbelzinnig gelogenstraft door beide partijleidingen. Vooral de C.V.P. legde er meer dan eens de nadruk op, dat ze volledig ongebonden de kiesstrijd ingaat. Na de mislukking van de kieswethervorming waren er enkele contacten tussen liberalen en socialisten met het oog op kartelvorming; ze liepen echter spaak. Aan rechtse zijde wordt door enkelen gevreesd dat een nieuwe linkse coalitie niet a priori uitgesloten is, indien de C.V.P. de volstrekte meerderheid in de senaat zou verliezen; het een en het ander lijkt ons echter weinig waarschijnlijk.

L. Deraedt