Streven. Jaargang 14

[p. 273]

Religieuze kroniek
De taak van de Kerk in Zweden
Wilhelm Köster S.J.

WIE het leven van de Kerk in Zweden wil beschrijven, kan komen aandragen met getallen, waarover velen zich zouden verwonderen. Wanneer je - om slechts één voorbeeld te noemen - 1300 Zweden in een zaal bij elkaar hebt, dan is waarschijnlijk één van hen een katholiek. Er zijn in dit land iets meer dan 5000 katholieke Zweden, daarnaast nog een 20.000 katholieke immigranten. Zulke getallen kunnen interessant zijn. Doch ze geven nauwelijks een inzicht in de feitelijke toestand en in de voornaamste opgaven waarvoor de katholieke Kerk zich hier gesteld ziet. Wil men daar een reële kijk op krijgen, dan dient men in de eerste plaats voor ogen te houden, dat het er in het land van Gustaaf Adolf om gaat een cultuurvolk opnieuw voor het geloof te winnen.

In Zweden - en in de Skandinavische landen in het algemeen - stelt zich dus niet alleen het probleem van de zielzorg voor de verspreid levende katholieken. Het gaat er veel meer om, diegenen te winnen die nog niet tot de Kerk behoren. In de Noordelijke landen zijn dit geen heidenen. De Skandinavische volkeren zijn gedurende meer dan vijfhonderd jaar, van de elfde tot de zestiende eeuw, katholiek geweest en hebben gedurende die tijd een in vele opzichten bloeiend geloofsleven geleid.

Wanneer je in de zomer naar Zweden reist, dan maak je natuurlijk een nachtwandeling om het wonderlijk licht van de middernachtzon te zien. In juni kun je in Stockholm en Uppsala om twaalf uur 's nachts buiten gemakkelijk de krant lezen. Maar in dit toeristeneldorado van het Noorden mag je je niet alleen laten bekoren door de wondermooie natuur, de meren, de wouden en weiden, de diepblauwe hemel, de zindelijke dorpen en steden, de elegante havenstad Göteborg of het prachtige Stockholm. Zoek ook overal de overgebleven getuigenissen van een alom aanwezig verleden van innig geloof. Neem even de tijd en onderbreek je reis in Kopenhagen; breng daar een bezoek aan het Nationaal Museum, afdeling Middeleeuwen. Je vindt er talrijke sprekende getuigen van het geloof der voorbije eeuwen. Niet alleen in de musea trouwens. In Zweden zelf, in Sigtuna, bevindt zich boven het hoofdaltaar van de Mariakerk, die op het einde van de Middeleeuwen is gebouwd en thans een protestantse kerk is, een prachtige afbeelding van de Kroning van Maria. In de oude kerk in Gamla Uppsala staat een Madonna met het Kind bij de ingang van het koor. Dit zijn slechts twee voorbeelden uit vele andere. Eens is Skandinavië een levend lid geweest van de katholieke Kerk. Dergelijke monumenten herinneren ons daaraan.

Verder wijst hun aanwezigheid op een karakteristieke trek van het tegenwoordige Zweden. Geloofsfanatisme is hier onbekend. Ieders overtuiging wordt geëerbiedigd. De Zweden zijn tolerant, en als het pas geeft beroemen zij zich daar ook op. Wij, priesters, worden door de niet-katholieken uit onze omgeving zeer hoffelijk, vaak uiterst vriendelijk bejegend. Katholieken ondervinden in het algemeen geen moeilijkheden om wille van hun geloof. Dit alles is een teken van eerlijke menselijkheid. Maar eigenlijk vindt het zijn grond in het feit, dat de moderne Zweed meestal niet meer echt aan de waarheid zelf kan

[p. 274]

geloven. Hij heeft achting voor een overtuiging, maar dat men überhaupt een vaste, zekere overtuiging er op na kan houden, daar is hij niet meer echt van overtuigd. Wat is waarheid? Met deze twijfelvraag kan hij niet meer in het reine komen, ze is hem een schrikbeeld. Men moet een fatsoenlijk mens zijn, en iedereen op zijn eigen manier zalig laten worden. Maar wat iemand denkt of gelooft, is - zo meent men in het Noorden - ten slotte een persoonlijke zaak, die slechts bepaald wordt - als ze érgens door bepaald wordt - door het milieu waarin men is opgegroeid. Dat de mens van nature onder bovenpersoonlijke normen staat, die hun oorsprong vinden noch in de willekeur van het individu, noch in de toevalligheid van volksgewoonten of cultuurtradities, daar heeft men in Zweden niet veel weet van, en velen zullen dit met verontwaardiging afwijzen. Als wij, katholieken, er voor uitkomen dat wij ons gebonden achten door bovenpersoonlijke verplichtingen en gegevenheden, welke hun grond elders hebben dan in het leven van de gemeenschap, dan worden wij als onverdraagzaam beschouwd. Verdraagzaamheid betekent immers, dat men mag denken wat men wil, zijn waardering schenken aan wie men wil, zonder dat men zich aan iets gelegen laat liggen of zich door enige instantie iets hoeft te laten voorschrijven. Elke andere opvatting van de tolerantie geldt als reactionair.

Dit stelt de geloofsverkondiging in dit land voor heel bijzondere moeilijkheden. In de eerste plaats is het wel zo, dat de wijze van prediking en zelfs de leer zelf van de Kerk de Zweden helemaal niet vreemd is. Officieel is Zweden immers nog steeds wel geen katholiek maar toch een christelijk land. Hoewel niemand thans nog verplicht wordt tot een bepaalde geloofsgemeenschap te behoren, geldt het Protestantisme toch nog steeds als de staatsgodsdienst. In alle scholen, vanaf het eerste leerjaar tot het uitgangsexamen, is het godsdienstonderricht verplichtend. De Zweed kent dus het christelijk geloof of ten minste... het christelijk vocabularium. En dit is juist de moeilijkheid. Hij verkeert daardoor namelijk in de waan, voldoende op de hoogte te zijn van de inhoud en de ware zin van het christendom. Maar juist daarom is de diepte van de christelijke boodschap voor hem moeilijker toegankelijk dan voor iemand voor wie het christendom iets totaal nieuws is, waar hij nog nooit van gehoord heeft.

Daar komt bij, dat in een land waar vele mensen niet meer begrijpen hoe men zich voor wat dan ook nog kan warm maken of zich offers getroosten, omdat men nooit meer helemaal echt in de waarheid kan geloven, een leer als die van het christendom het uitzonderlijk moeilijk heeft om zich als de enig ware en universele leer te doen gelden.

Waar men zich voor niets meer durft in te zetten, waar het geloof in de waarheid zelf is geschokt, daar tekent zich ook nog iets anders af. De dingen bieden geen steun meer, men kan er zich niet meer op verlaten. Er zijn geen normen meer waar men zich door kan laten leiden. Er is geen vreugde meer, alleen verveling en angst. De jonge Zweedse literatuur handelt over niets anders, zij spreekt datgene uit waar anderen slechts in stilte onder lijden.

Zo zijn we weer bij ons eigenlijk thema aangeland: de taak van de Kerk. In de Noord-Europese landen staan we voor volkeren met een geschiedenis van eeuwen, die zeer bewust hun eigen cultuur hebben uitgebouwd. De grootste taak van de Kerk is, de dragers van deze cultuur voor zich te winnen, ja, invloed te krijgen op de cultuur zelf. Een historische vergelijking kan duidelijk maken wat we bedoelen. De situatie van de Kerk in Zweden is niet die van een

[p. 275]

machtspositie zoals dit in Europa het geval was b.v. ten tijde van Gregorius de Grote. De Kerk bevindt zich hier veel meer in een ontwikkelingsstadium zoals de jonge Kerk ten tijde van een Ignatius van Antiochië of een Ireneus, toen zij zich uitdrukkelijk geconfronteerd zag met de heidense cultuur.

Om deze situatie tegemoet te treden beschikt de Kerk in Zweden op dit ogenblik over ongeveer zestig priesters - natuurlijk meestal buitenlanders - die in kerken en kapellen, vooral in de steden, het liturgisch leven verzorgen, geloofsonderricht aan kinderen geven, bekeerlingen met het geloof vertrouwd maken, kortom alles doen wat ook elders tot de normale zielzorg behoort. Daarbij komen echter andere vormen van apostolische werkzaamheid. Er is een vereniging van katholieke academici, die in voordrachten, besprekingen en congressen - gedeeltelijk interskandinavisch - de grote levensvragen in katholiek perspectief behandelt. We hebben een katholieke jeugdbeweging, die op zomerkampen en dergelijke de verdere oriëntering en vorming van de jongeren verzorgt. In de universiteitssteden komen enkele groepen van studenten samen om onder de leiding van priesters of leken filosofische en theologische problemen te bestuderen. Er bestaat een katholiek cultureel tijdschrift, Credo, in de aard van de Jezuïetentijdschriften in andere landen, Stimmert der Zeit, Etudes, en... Streven. Drie jaar geleden is men begonnen met een theologisch tijdschrift op interskandinavisch vlak. Ten slotte is onlangs een katholieke Academie gesticht met het doel, het Zweedse leven en denken te confronteren met de christelijke openbaring. Terloops mogen wij er hier misschien even aan toevoegen, dat al deze vormen van activiteit vaak door gebrek aan geld in hun ontplooiing gehinderd worden. De lezer moge er soms eens aan denken.

De geest van twijfel, de ongeschiktheid om zich voor een eenmaal gewonnen overtuiging in te zetten, wordt slechts overwonnen door vasten en gebed. Als we hier echter spreken over onze menselijke bemoeiingen en onze menselijke methoden, dan willen we nog even wijzen op een punt dat ons, vooral voor ons werk in Noord-Europa, bijzonder belangrijk voorkomt: de Maria-devotie. Tussen het natuurlijk vertrouwen in de waarheid en de kracht om zich daarvoor in te zetten aan de ene kant en de verering van de hemelse Moeder aan de andere, bestaat een mysterievolle samenhang, een hogere vorm van de samenhang die bestaat tussen de kracht van het verstand en de reinheid van hart. De natuurlijke grond van de mensen, die ondanks de overmacht van verkeerde en steeds veranderende conventies nog steeds ergens in zijn ziel verborgen ligt, moet opnieuw opgehaald worden. De mensen moeten gewekt worden uit de bedwelming waarin de beschaving velen van hen heeft gebracht. In een zekere zin leeft de Zweed nog dicht bij de natuur. De industrie is in de Noordelijke landen jonger dan in andere landen van Europa. Er valt bij velen nog een natuurlijke trouwhartigheid en oprechtheid te bespeuren, een erfenis van de landelijke afkomst waar zij nog slechts enkele generaties van verwijderd zijn. Deze mensen moeten ertoe gebracht worden, juist hierin het beste van zichzelf te herkennen. Wat ze zéggen, moet als stof worden weggeveegd, opdat naar voren zou komen wat ze eigenlijk zijn. Wat zijn ze dan wel? Gelijk ieder mens staan ze van nature open voor de boodschap van Christus. En hoe kunnen wij ooit méér hopen hen tot zichzelf én tot God te brengen, dan door ze naar de hemelse Moeder te leiden? In Haar, die ons Christus heeft geschonken en daarom de meest menselijke en gemakkelijkst vatbare openbaring van de liefde van de Vader is, kunnen ook de Zweden méér vinden dan zij zoeken en méér dan zij vermoeden.