Streven. Jaargang 14

[p. 45]

Harmonisatie in Huwelijk en Geslachtsleven
Dr. J.G.H. Holt

ONDER de uiterst gevariëerde vormen, waarin het geslachtelijke zich aan ons voordoet, kan men mijns inziens een vijftal hiërarchisch geordende dimensies onderscheiden. Voor zover ik tot nog toe in deze materie wetenschappelijk heb kunnen doordringen, heeft zich steeds de indruk aan mij opgedrongen, dat de geslachtelijke verschijnselen in dit opzicht een unieke plaats te midden van alle overige menselijke levensphenomena innemen. Andere levensverschijnselen vertonen dit onderscheidbare, maar onscheidbare, vijf dimensionale karakter niet of niet zo duidelijk.

Bij de levendige gedachtenwisseling, die heden ten dage weer over deze materie gaande is, moet telkens weer geconstateerd worden, dat men maar al te gemakkelijk van de ene naar de andere dimensie overglijdt zonder te bemerken, dat men het dan over een andere visie, een ander perspectief, heeft en dus strikt beschouwd de gemeenschappelijke basis van het gesprek ten dele heeft verlaten. Dit werkt uitermate verwarrend, het verduistert het inzicht en belemmert het methodisch voortschrijden van kennis. Zonder gefundeerde kennis echter wordt het op zijn zachtst gezegd gevaarlijk zich te wagen aan het geven van adviezen in deze uiterst delicate aangelegenheden, al mag de grote vraag naar adviezen daar misschien toe verleiden.

Welke zijn dan de bovenbedoelde vijf te onderscheiden aspecten of dimensies van het geslachtelijke?

I. De bovenzinnelijke, sacrale dimensie.

Van deze dimensie getuigt allereerst het algemeen menselijke besef, de oer-intuïtie, dat het geslachtelijke iets van een hogere orde in zich heeft en een sacrosanct teken is van een bijzondere werking van een Opperste Wezen. De mythen, de initiatie-riten, de huwelijks-ceremoniën, de bruidscultus, de taboe's, die men bij alle volken aantreft, wijzen daar onmiskenbaar op. Alle mensen ‘weten’ min of meer voorinzichtelijk, dat zij via de geslachtelijkheid en meer speciaal in het huwelijk deel hebben aan het Werk van het Opperwezen en dat zij het

[p. 46]

voltooien en in menselijke zin ook voltrekken. Zij vragen en verwachten daarbij ook de hulp van het Opperwezen. In deze, niet strikt eigen, maar toch wel analoge zin, zou men hier reeds de woorden ‘sacrament’ en ‘genade’ kunnen aanwenden, heenwijzend naar het volle sacramentele karakter van het Huwelijk in Christus' volheid. Het is een duister vermoeden van de nog niet gehoorde stem van Het Woord, dat nog steeds vlees wordend is. Want overal waar de natuur is, is ook de genade. DE Genade, dat is Jesus Christus, God van de Levende God, die de God des Levens is.

II. De sociale dimensie.

Deze betreft het huwelijk als sociaal instituut, bouwsteen van de maatschappij, voedende bron van alle ordelijke betrekkingen van mensen onder elkaar. Hier gaat het dan over huwelijk en geslachtelijkheid, die dè geschiedenis werkelijk ‘maken’. Dit aspect wordt uitgedrukt door de woorden van Genesis 1, 27/28: ‘Man en vrouw schiep Hij hen. En God zegende hen en sprak: Weest vruchtbaar en vermenigvuldigt U en vult de aarde, haar aan u onderwerpend, en weest meester en heer....’. In deze dimensie spelen de problemen van bevolkingsdichtheid, relatieve en absolute onder- en overbevolking, de sociaal-economische verhoudingen, geboorte- en sterfte- en vruchtbaarheidsstatistiek, voedselvoorziening, landbouwpotentieel. Eveneens de betekenis van openbare zedelijkheid en de plichten en rechten van overheid en onderdanen ten aanzien van opvoeding, zeden, huwelijk en gezinsleven.

III. De familiale dimensie.

Hieronder verstaan wij het huwelijk als instituut voor gezinsleven, de onderlinge verhouding van man en vrouw in trouw en wederzijdse hulp, de vormen van liefdebetuiging vallend onder de intieme verbondenheid van levenslot en levenstaak. Evenzeer het onderling delen in eventueel ouderschap en de opvoeding der kinderen. Ook de liefdes-verhoudingen van ouders tot kinderen, van kinderen onderling en van kinderen tot ouders; kortom de gezinsliefde. In deze dimensie valt ook de verantwoordelijkheid der ouders voor het aantal kinderen en de tijdsruimte tussen de geboorten, benevens het oordeel in hoeverre een en ander de onderlinge betrekkingen beïnvloedt. Het komt mij voor dat deze dimensie een centrale plaats inneemt in betrekking tot de harmonisatie van het geslachtsleven.

[p. 47]

IV. De private of individuele dimensie.

In deze dimensie behoren gezien te worden alle waarden, die huwelijk (of ongehuwd zijn) en geslachtelijkheid voor de individuele mens meebrengen. Het gevoel van eigenwaarde, de innerlijke rust of onrust, zelfvertrouwen, eenvoud, echtheid, zakelijkheid, macht, voornaamheid, volharding, vastberadenheid. Kortom de positiebepaling van het Ik in het geslachtelijke. Evenzeer dus de weerslag en de invloed van het geslachtelijke op het Ik; dus de betekenis van erotiek, zinnelijkheid, lust en onlust, bevredigd of onbevredigd zijn, als factoren voor zelfhandhaving en evenwicht, hetgeen de noodzaak van zelfkennis, behoedzaamheid, overleg en beleidsvoering met zich mede brengt. Eigenlijk: de gehele inhoud van een ware prudentia inzake het geslachtsleven. Deze is, onder behoud van de algemene regels, voor ieder individu weer anders genuanceerd. Het individuele verleden, derhalve de verhouding in het gezin waaruit het individu voortkwam, speelt er een zeer grote rol in; groter dan men zich doorgaans bewust is.

V. De (immanente) biologische dimensie.

Deze behelst de innerlijke betekenis van alle geslachtelijkheid: de grond, waarom geslachtelijkheid bestaat. Deze grond is de instandhouding van de soort in steeds variërende combinaties. Anders gezegd: vorming van kiemen, die niet alleen nieuw zijn inzoverre ze er eerst nog niet waren, maar ook: die er nog nimmer zò waren. Alleen van dit gezichtspunt uit is het geslachtelijke in zijn laatste instantie begrijpelijk, want dit is in het profane vlak het meest fundamentele aspect. Het verklaart namelijk, waarom het geslachtelijke als zodanig er is en waarom het zodanig is. Men noemt dit dan ook wel het intrinsieke aspect. Omdat het de laatste, de immanente zin, het wezenlijkste van de geslachtsfuncties aangeeft, gebruikt men hier ook wel het woord ‘natuur’ in de filosofische betekenis van ‘essentie’. Dit woord ‘natuur’ echter wordt evenzeer misverstaan als het woord ‘liefde’ en daarom doen wij er wijs aan deze beide woorden slechts met de uiterste omzichtigheid te gebruiken. Ze moeten eerst ‘recht gezet’ worden, zoals de Chinese wijsgeren zeggen. Alleen in filosofische zin trof ik reeds zeven verschillende inhoudsbepalingen aan. De lezer bedenke daarnaast nog maar eens een aantal betekenissen buiten het strikt wijsgerige terrein...

Speciaal inzake het heden zo urgente gesprek over de geboorteregeling worden ten eerste de verschillende dimensies onvoldoende onder-

[p. 48]

scheiden en ten tweede wordt het woord natuur onophoudelijk scheef getrokken. Het voornaamste strijdpunt gaat daarbij niet over de vraag of geboorteregeling op zichzelf geoorloofd, subsidiair geboden, kan zijn, maar over de middelen, die daartoe worden aangewend. Er zijn namelijk middelen, de voorbehoedmiddelen of anticonceptiva, die zich tegen het laatste wezenlijke verband keren, en middelen die dit verband blijven respecteren: de (periodieke) onthouding. Het verschil tussen die twee soorten ligt niet in de indicatie, noch in de intentie tot het beoogde doel: harmonisatie van het kindertal in het gezinsverband, maar in het feit, dat de geslachtsbetrekking een laatste, wezenlijke, innerlijke dimensie heeft, die van het hoogste, want essentiële, belang is en vervolgens in het feit, dat alle dimensies onlosmakelijk samenhang gen. Dit is geen uitvindsel van de Kerk, noch een kerkelijke wet, maar het is s.v.v. een uitvindsel van de Schepper, die alles zo en niet anders heeft gemaakt.

Aan de Kerk is in directe opdracht de hier het eerst genoemde dimensie toevertrouwd en daarmede vallen. Haar, Bruid van Christus, vanwege het onlosmakelijke verband ook de herderlijke en moederlijke waakzaamheid aangaande de harmonische ordening der overige dimensies toe. Zij begrijpt pas in Waarheid, hoe de samenhang van eerste en laatste dimensie 'n schepping is van de mens naar Gods BEELD, d.i. het vleesgeworden Woord, waarin alle vijf dimensies onderkend worden. Tussen de eerste, transcendente en de laatste, immanente dimensie zijn de drie overige dimensies als het ware in de kosmische samenhang en het heilsbestel opgehangen.

Ook in onthouding van de genitale gemeenschap liggen alle vijf dimensies verwoord als het een onthouding is die een positief gezicht draagt. Degene, die de onthouding alleen ziet in de keerzijde van het vierde aspect, verstoort de harmonisatie der waarden. Onthouding is allerminst iets neutraals, laat staan iets negatiefs; het moet een act van positieve erkenning van alle aspecten der geslachtelijkheid zijn, act van genegenheid en waarachtige vrijheid, van menselijke waardigheid, van voorname verantwoordelijkheid en van evenwichtige gecultiveerdheid

Ook de onthouding typeert de wijze, waarop iemand mens is.