Streven. Jaargang 13

[p. 568]

Brief uit het Midden-Oosten
O. Hendriks A.A.

DE laatste drie maanden van 1959 zijn in het Midden-Oosten gekenmerkt geworden door belangrijke politieke gebeurtenissen. Twee feiten overheersen deze situatie: de wending in de politiek van Nasser en de felle opleving van de Palestijnse kwestie.

Nasser heeft op de eerste plaats zijn houding tegenover Syrië herzien. Deze maatregel werd hoofdzakelijk ingegeven door de moeilijke situatie in Syrië zelf, welke tot een uitbarsting moest leiden of tot een aansluiting met Irak. Generaal Amer, vice-president, die tot pro-consul van de noordelijke provincie (Syrië) werd benoemd, heeft onmiddellijk de toestand ingezien en maatregelen getroffen om Syrië van de zware economische druk te bevrijden. Syrië kan in de huidige omstandigheden niet terugkeren tot de vrij-handel, maar generaal Amer heeft reeds de invoerrechten verminderd, de transito-handel met de naburige landen verbeterd en de agrarische hervorming herzien. Door dit kordaat ingrijpen is de Unie natuurlijk in haar wezen aangetast, daar er geen sprake meer is van een monetaire en economische eenheid. Maar Nasser heeft voor het ogenblik zijn prestige weer gered. Het is de vraag of Amer ook een zekere politieke vrijheid zal toestaan door de herleving der partijen. Sinds de laatste verkiezingen (juli 1959) bestaat er hoofdzakelijk één partij (Partij der nationale eenheid); zelfs de Baath-partij, welke steeds een grote invloed heeft gehad en de unie met Egypte heeft gesloten, is uitgeschakeld. Syrië heeft ook een politieke veiligheidsklep nodig, doch hierin schijnt de hervorming van Amer te stuiten op de wil van Saraj. Het overhaast vertrek van Amer naar Caïro (bezoek, dat tegen alle verwachtingen in meer dan een week geduurd heeft) gaf aanleiding tot allerlei veronderstellingen: onenigheid tussen Amer en Saraj, Amer keert niet terug, wanneer Saraj blijft, enz. Al deze ‘verzinsels’ zijn natuurlijk door Caïro ontkend geworden.

Door de aanwezigheid van generaal Amer is de aantrekkingskracht van Irak op Syrië verminderd: en feitelijk heeft Egypte zijn maatregelen tegen Irak genomen. Meer en meer wil Nasser Irak isoleren, na ingezien te hebben dat een samenwerking onmogelijk is. Eind december is er plotseling een openbaar conflict ontstaan tussen Amer en de vier ministers van de Baath-partij, die gezamenlijk hun ontslag hebben ingediend uit protest tegen de herziening van de agrarische hervorming door Amer. De ministers beweren, dat Amer hun socialistisch plan heeft ondermijnd: Amer beweert, dat hun plan onmenselijk was. De vier ministers bezetten de sleutelposities van de hervorming; nu zal Amer beroep moeten doen op de oude politieke partijen (volkspartij, nationale partij) en zelfs op medewerkers van kolonel Sjichahli, welke allen tegen de unie waren.

Een tweede politieke verandering, welke minder duidelijk te verklaren is, bestaat in het feit, dat Nasser de politieke betrekkingen met Engeland heeft hernomen en de hulp van Amerika aanvaard. Wij kennen de politieke en psychologische fouten, welke Amerika, bij gebrek aan doorzicht in het probleem of de

[p. 569]

problemen van het Midden-Oosten, hier steeds begaan heeft, en waarvan Rusland handig voordeel heeft weten te trekken. Toen in 1956 Eugène Black hulp aanbood, werd hij door Nasser betiteld als een ‘tweede Lesseps’, die Egypte wilde onderwerpen; nu wordt de grootste hulp, welke tot nu toe aan Egypte verleend is, graag aanvaard. Amerika leent 55 miljoen dollars voor de onderneming van zeven werk-objecten, de BIRD 56 miljoen 500.000 dollars voor de uitbreiding van het Suez-kanaal: daarnaast leent Amerika nog geld voor allerlei noodzakelijke ondernemingen, zoals b.v. de installatie van de televisie en het bouwen van een fabriek voor het maken van T.V.-toestellen (5½ miljoen Egyptische ponden). Al deze leningen kunnen in Egyptisch geld worden terugbetaald. De ware reden van deze omkeer is moeilijk te achterhalen. Het is zeker, dat de oplossing van het economisch probleem in Egypte voor Nasser primordiaal is: het is trouwens steeds zijn doel geweest de levensstandaard van het volk te verhogen. Ook heeft hij ingezien, dat Rusland alleen niet in staat is hem totaal te ondersteunen, en dikwijls in de uitvoering der werken te laat is. Wellicht vreest hij werkelijk het communistisch gevaar in het Midden-Oosten, waaraan hij van de andere kant hard meewerkt door het psychologisch succes van Rusland steeds te vergroten. Voor Rusland is het minder belangrijk hier en daar een weinig ‘vervolgd’ te worden, wanneer het maar het vertrouwen der Arabieren behoudt. Amerika van zijn kant heeft steeds gewerkt om door Nasser zijn positie in het Midden-Oosten te herstellen. Het maakt dus gretig van deze gelegenheid gebruik om weer ‘aanvaard’ te worden, vooral daar het hoopt zo spoedig mogelijk de Palestijnse kwestie met Nasser te kunnen regelen.

Het Sionisme blijft nog steeds de doorn in het vlees der Arabische staten: hier heeft de rede geen rechten meer, alleen de hartstochten spreken. De Palestijnse kwestie is plotseling weer fel opgelaaid, terwijl gedurende de zomer, toen Hammarskjoeld een oplossing voorstelde, alle Arabische staten gezwegen hebben. Nu wordt echter én van de kant van Israël, én van de kant der Arabieren een gevaarlijk spel gespeeld. Nasser houdt het Suez-kanaal voor Israël gesloten, Saoedi-Arabië dreigt de Golf van Akaba te sluiten, terwijl Israël als een uitdaging de laatste fase van de Jordaan-werken aankondigt. Door de besproeiing van de Negerev-woestijn door het water van de Jordaan kan Israël 4 miljoen mensen meer opnemen en voeden, hetgeen de Arabische staten als een bedreiging beschouwen. Het werk is bijna voltooid, terwijl de Arabische Liga pas eind januari moet samenkomen om ‘gezamenlijk’ maatregelen te treffen.

Daar deze conferentie te Caïro gehouden wordt zal Irak zeker niet aanwezig zijn. Trouwens Kassem volgt zijn eigen politiek. Na eerst in oktober geschermd te hebben met ‘de vruchtbare halve maan’ (oud idee van Noury Said), heeft Kassem als reactie op de Arabische verontwaardiging tegen Israël voorgesteld wederom de staat Palestina te stichten door de strook van Gaza en Cis-Jordanië te verenigen en zelfstandig te maken, daar deze streken door Egypte en Trans-Jordanië in 1950 geannexeerd zijn. Voor de verwezenlijking van hun plan speculeren Amerika en Egypte op de interarabische economie, door Hammarskjoeld voorgesteld als basis van een mogelijke oplossing van de Palestijnse kwestie: Kassem speelt op het gevoel der vluchtelingen, en wellicht op vele landen van de Uno. Het proces tegen de aanvallers van Kassem is, zoals dit te verwachten was, uitgegroeid in een diatribe tegen Egypte en Jordanië. Maar men weet nog steeds de ware motieven van deze aanslag niet, nog minder de werkelijke toestand in Irak of de juiste politieke richting van Kassem. Steeds hoort men tegenstrijdige

[p. 570]

berichten: nu eens zijn de communisten uitgeschakeld, dan is er weer opstand; het conflict met Iran wordt alleen onderhouden om de inwendige moeilijkheden te verbergen, enz. Men moet echter de situatie in Irak niet overdrijven: Irak is een land van positieve inslag, doch in het mengelmoes van allerlei minderheden en communiteiten is het moeilijk onmiddellijk een ‘democratische’ staat te vormen.

In Libanon was het eind van het jaar niet erg gunstig voor de regering van 8 ministers. Zoals u weet staat het bestuur van president Sjeab in het teken van een hernieuwing van het staatsapparaat op basis van eerlijkheid en bekwaamheid. Na enigszins de rust hersteld te hebben - steeds hebben hier en daar nog aanvallen en bomaanslagen plaats - heeft de regering-Karame zich aan de administratieve hervorming gewijd. Deze hervorming bevat drie stadia: 1. het uitvaardigen van decreten en wetten betreffende de nieuwe administratie; 2. het organiseren van de ambtelijke functie in al haar geledingen, technische kaders vormen en bekwame ambtenaren aanstellen, die in de nieuwe geest kunnen en willen werken; 3. de nieuwe institutie in beweging brengen, de nodige aanpassingen doen en toezicht houden. Op 17 december 1959 moest het tweede stadium afgewerkt zijn: het derde stadium eindigt op 30 juni 1960. Tot nu had een ieder vertrouwen in de oprechtheid en grote werkzaamheid van de regering: het Libanees scepticisme was overwonnen en men hoopte, dat Libanon eindelijk een nieuwe administratieve en politieke geest zou ademen. Deze hoop steunde op tastbare feiten: de benoemingen voor de ‘Conseil de la Fonction publique’ en de ‘Inspection générale’, twee lichamen welke de administratie moeten herscholen en controleren, waren uitstekend; ook in de streekbesturen (mohafazat en caza) waren eerlijke en bekwame mannen aangesteld, ofschoon men hier altijd beweert dat verstand en eerlijkheid nooit samen gaan. Doch de ingrijpende verandering moest plaats hebben in de topfuncties der ministeries en staatsinstellingen (secretarissen- en directeuren-generaal). Deze kopstukken hebben in Libanon aan alle pogingen van hervorming weerstaan, doch nu hoopte men dat ook deze zone gezuiverd zou worden. Dit had reeds deze zomer gedaan moeten worden, doch door zijn lange afwezigheid heeft Karame zich aan zijn plicht onttrokken. De 16de december was het de laatste dag voor deze benoemingen. Deze dag is nefast geworden voor de regering Karame. Op enige kleine verschuivingen na, zijn alle kopstukken gebleven: de regering heeft hen niet kunnen of durven veranderen, zodat de hoofdleiding corrupt blijft en de hervorming moeilijk door te voeren. De algemene opinie is ontgoocheld en heeft geen vertrouwen meer, de pers is losgebarsten in een heftige verontwaardiging tegen de ministers en de oude bonzen, die ook deze hervorming overleefd hebben en hun systeem van corruptie en connectie kunnen voortzetten. Zelfs het parlement, dat noch contact met het volk noch met de regering had, is plotseling uit de dood opgestaan en eist met groot tumult de rechten der communiteiten op. De regering had slechts een meerderheid van 7 stemmen bij de vertrouwensstemming, waarvan 4 stemmen van de ministers: het zal moeilijk zijn het vertrouwen te herwinnen. Toch gaat het briljante leven in Libanon gewoon door: er worden overal grote hotels, flats en huizen gebouwd, het Casino bij Beiroet is op schitterende wijze ingewijd met 2000 gasten, een diner van 500 genodigden en een cocktail van 15.000 snoepers; in het intiem, hemelsblauw geschilderd salonnetje ‘Tout va’ mag men alleen maar miljoenen L.L. verspelen: de regering werkt hard aan de nieuwe verkiezingswet, de schoolkaart (verplicht gratis onderwijs), ziekteverzekering,

[p. 571]

vermindering der prijzen voor de levensmiddelen en vooral voor de medicamenten, en stelt als gift voor het nieuwe jaar 100 miljoen L.L. voor openbare werken ter beschikking; niemand weet hoe, maar Libanon blijft een rijk land. Daarom moet men in het Midden-Oosten zich niet al te veel storen aan de wisselende dagelijkse feiten, geïnspireerd door een ‘moderne’ geest en zwaar beladen met atavisme. Men moet hier vooral oog hebben voor de steeds groeiende ontwikkeling van het Arabisch nationalisme, dat naar eenheid zoekt in een sfeer van haat tegen Israël, van afkeer tegen het Westen en van vertrouwen in Rusland. Libanon heeft zijn bedding gevonden: zijn probleem is de handhaving van het inwendig evenwicht van een islamo-christelijke symbiose. Het is wellicht paradoxaal te beweren, dat Libanon weer het centrum van de Arabische cultuur kan worden door zich juist in acht te nemen tegen de eenheidsdrang, zoals deze zich in de andere Arabische landen ontwikkelt. Hierin bestaat de huidige roeping van Libanon in de Arabische wirwar van politieke en godsdienstige tendensen. Maar ik ben bang verdwaald te raken in deze hoge beschouwingen: 1960 zal ons genoeg verrassende feiten brengen om mijn te lange Arabische brieven te vullen.