Streven. Jaargang 13

[p. 366]

Politiek Overzicht

Internationaal

ER wordt in de laatste tijd in verschillende kringen druk gesproken over de ‘geest van Camp David’. Men doet dit naar analogie van de na de bijeenkomst van de grote vier te Genève in 1955 opgeroepen ‘geest van Genève’, toen bij velen de meest optimistische opvattingen bestonden over de heersende internationale ontspanning. Ondanks het feit, dat dit door het harde optreden van Rusland in Hongarije een jaar later een illusie bleek te zijn, zijn er weer talrijken, die na de besprekingen tussen Eisenhower en Chroestsjef in september ll. zich opnieuw laten leiden door hun wensen en menen, dat er nu werkelijk een ontspanning op internationaal niveau is ingetreden. Het meest onder de indruk van deze ‘geest van Camp David’ is men in Engeland; Chroestsjef zou nu voorstander zijn van een meer vriendschappelijke houding t.o. het Westen, hetgeen zou moeten blijken uit zijn houding in het Chinees-Indische conflict en uit enkele van zijn laatste redevoeringen. Macmillan is van mening, dat men zich moet haasten hiervan profijt te trekken voor de Russische hemel weer verduisterd wordt en het lijkt erop alsof hij hierbij de steun krijgt van Eisenhower, die in dezen wel beïnvloed zal zijn door de voorzitter van de senaatscommissie van buitenlandse zaken, Fulbright, die reeds langer heeft gepleit voor een minder starre houding t.o. de S.U.

Er zijn echter ook nog leidende figuren, die menen, dat er slechts sprake is van een frontverandering, waarbij de S.U. haar strijd slechts met andere wapens voortzet. Lijnrecht tegenover de haast van Macmillan staat het langzame tempo van de Gaulle. De laatste blijft wensen als volwaardig deelnemer te worden beschouwd en wil daarom eerst de beschikking hebben over een eigen atoomwapen en bovendien tenminste zo dicht mogelijk zijn bij een oplossing van het Algerijnse conflict. Zijn vertragingspolitiek heeft tot nu toe succes gehad; vóór het volgend voorjaar is er weinig kans op een bijeenkomst der 4 regeringsleiders en voorlopig houdt men het erop, dat eind april of begin mei 1960 de besprekingen zullen plaats hebben, alhoewel dit nog geenszins vaststaat. Het prestige van de Gaulle zal dan ook versterkt zijn door het bezoek van Chroestsjef in maart aan Parijs; de Gaulle heeft dan evenals Macmillan en Eisenhower zijn tête à tête met de Sovjet-leider gehad en dan nog wel in tegenstelling met Macmillan op eigen terrein.

Als er tenslotte een datum is bepaald - de S.U. heeft pas verklaard bereid te zijn desnoods onmiddellijk het gesprek te beginnen -, is men aan W. zijde nog niet klaar. Welke punten moeten er ter tafel worden gebracht? Rusland wenst te spreken over Berlijn, het Duitse vredesverdrag en de ontwapening. In het W. is men het over deze agenda nog lang niet eens. Terwijl de Gaulle alle aanhangige kwesties wil bespreken - waarom hij ook een ruime tijd van voorbereiding eist en zelfs aandringt op het houden van twee W. topconferenties nl. in december 1959 en voorjaar 1960 -, wil Macmillan niet alles ineens behandelen; hij wenst meerdere samenkomsten met de Russen, zodat hij meent op de eerste plaats te kunnen volstaan met de bespreking van slechts enkele problemen. Adenauer, die

[p. 367]

zelf niet aan de top zit, wenst, dat alleen de ontwapeningskwestie ter tafel komt en de kwestie Berlijn niet aan de orde zal worden gesteld. Eisenhower ziet er echter geen been in ook Berlijn met Chroestsjef te behandelen.

Deze meningsverschillen zullen uit de weg moeten worden geruimd op de bijeenkomst der W. grote vier, die 19 december in Parijs zal beginnen. Om hier succes te bereiken is er reeds een druk onderling beraad gehouden. Van 11-13 november was de Britse minister Selwyn Lloyd te Parijs voor besprekingen met zijn Franse ambtgenoot Couve de Murville. Veel is er over het besprokene niet meegedeeld; als onderwerpen van het gesprek werden de topconferentie, Europa en Atrika genoemd; de standpunten van beide landen zouden ‘nader tot elkaar’ zijn gekomen. Van groter belang was het bezoek, dat Adenauer van 17-19 november bracht aan Londen; ook hierover werden geen officiële mededelingen verstrekt. De verhouding tussen Engeland en de W.-Duitse Bondsrepubliek was de laatste jaren nog al gespannen. Afgezien van een persoonlijke geraaktheid van Adenauer t.o. Engeland tengevolge van diens ontslag als burgemeester van Keulen door de Britten heeft Adenauer het contact van Macmillan met Chroestsjef in februari jl. nooit vertrouwd. Een tweede verwijt heeft betrekking op de weifelende houding van Engeland t.o.v. een verenigd Europa; nu het zich een beetje meer Europees bekent, bestaat de mogelijkheid om tot een betere verstandhouding te komen. Tenslotte is er nog het Engelse spelen met de gedachte aan ‘disengagement’, d.w.z. een militair verdunde zone in Centraal Europa te vestigen, waardoor O. en W. van elkaar zouden worden gescheiden. Dit plan ondermijnt de gehele politiek, die Adenauer na de laatste wereldoorlog heeft gevoerd. Deze is immers geheel gegrond op integratie van D. in W.-Europa en op het W.-Duitse lidmaatschap van de Nato; ‘der Alte’ voelt helemaal niets voor regionale ontwapening; over ontwapening kan alleen gesproken worden als deze algemeen zal zijn. Naar het schijnt heeft Adenauer op dit punt volledig zijn zin gekregen; zelfs zou door Engeland zijn verklaard deze disengagement nooit te hebben gewild. Er blijven echter nog andere meningsverschillen bestaan; zo houdt Adenauer vast aan de overtuiging, dat op de eerste plaats met Rusland moet worden gesproken over ontwapening en dat eigenlijk de Berlijnse kwestie niet moet worden behandeld. Engeland meent echter, dat juist i.c. Berlijn een kans bestaat minstens tot een tussenoplossing te komen en dus moet deze kwestie zeker besproken worden.

Adenauer is enkele weken na zijn reis naar Londen eveneens voor overleg naar Parijs gegaan. De verhouding tussen Bonn en Parijs was de laatste jaren goed. Er bestaat wel geen volledige eensgezindheid, maar in grote lijnen zijn beide partners het met elkaar eens. Zo ook nu; de Gaulle steunt de opvatting van Adenauer, dat de bestaande toestand in W.-Berlijn voorlopig moet worden bestendigd en dat overleg over Berlijn slechts mogelijk is als onderdeel van het gehele Duitse probleem. Frankrijks houding tegenover de Nato kan echter de goedkeuring van Adenauer niet wegdragen.

In het kader van de voorbereiding van de topconferentie moet ook de wereldreis van Eisenhower geplaatst worden. De president heeft blijkbaar na de dood van Dulles de leiding van de buitenlandse zaken steeds meer in eigen hand genomen. Nu gaat hij in december een bezoek brengen aan een tiental landen in Azië, Afrika en Europa. Hij komt hierbij niet alleen in staten, die hecht met de V. St. zijn verbonden, maar ook brengt hij een bezoek aan Marokko, Tunesië en India. Hij hoopt door persoonlijk contact met de regeringsleiders meer begrip te wek-

[p. 368]

ken voor de buitenlandse politiek der V. St., waarbij hij de nadruk zal leggen op de vredeswil van het gehele W., om zo sterker te komen staan bij de a.s. besprekingen met Rusland. Zijn bezoek aan India zal tevens wel bedoeld zijn als manifestatie van steun aan Pandit Nehroe in diens conflict met communistisch China. Bijzonder gewicht moet ook gehecht worden aan zijn bezoek aan Spanje i.v.m. de voortdurende geruchten over Spanje's opname in de Nato. Opmerkelijk is ook het bezoek aan Italië, waarmee de reis aanvangt; de internationale positie van het land wordt erdoor versterkt - de grotere invloed van dit land blijkt overigens ook uit de suggestie van de Gaulle om na de eerste W. topconferentie nog een tweede te houden en in die tussentijd overleg te plegen met andere landen, waarbij hij speciaal Italië noemde -, maar bovendien leidt dit bezoek aan Rome ertoe, dat Eisenhower ook naar het Vaticaan zal gaan. Het zal de eerste maal zijn dat een president van de V. St. een bezoek bij de Paus aflegt. Eigenlijk is deze hele reis trouwens een aaneenschakeling van noviteiten.

In alle gesprekken tussen de drie Europese leiders eventueel aan te vullen met de Italiaan Segni is natuurlijk ook gesproken over de Europese samenwerking. Op 20 november is de Europese Vrijhandelsassociatie, de officiële naam voor de kleine vrijhandelszone, tot stand gekomen. Deze bestaat uit zeven landen w.o. Engeland. Aangezien Zwitserland ook bleek getekend te hebben namens Liechtenstein, zijn het er eigenlijk acht. Finland heeft meegedeeld, dat het bereid is te spreken over deelneming; dit ondanks het feit, dat de S.U. herhaalde malen heeft laten blijken tegen elke blokvorming te zijn of dit nu de E.E.G. is of deze associatie. De laatste verklaart geen enkele politieke binding te willen, maar uitsluitend bedoeld te zijn om een vrije markt tussen de deelnemers te vestigen; ook willen zij geen splitsing in Europa bewerken, maar zien zij in hun daad een stap naar een overeenkomst tussen alle landen van de O.E.E.S. en streven zij naar onderhandelingen met de ‘zes’ van de E.E.G. Ondanks deze verklaring bestaat de vrees voor een handelsoorlog tussen de zes en de zeven. Men tracht nu door onderling overleg te komen tot samenwerking tussen beide groepen, waarbij echter behalve economische moeilijkheden ook meningsverschillen van politieke aard moeten worden opgelost. Speciaal Adenauer ziet in economische samenwerking niet het einddoel; hij stuurt doelbewust aan op een politieke integratie en hij doet nu zijn best om het in Engeland bestaande wantrouwen als zou de E.E.G. een soort machtsinstrument zijn tegen Engeland weg te nemen. Volgens de berichten zou hij met Macmillan hebben afgesproken, dat de twee groepen binnen 3 maanden zullen overleggen om te komen tot een groot vrijhandelsgebied; aan deze besprekingen zouden Amerikaanse en Canadese waarnemers deelnemen.

Vanzelfsprekend is de verhouding met de Zeven ook besproken op de vergadering van de ministerraad van de E.E.G., die in de laatste week van november in Straatsburg werd gehouden. Er werd o.a. gesproken over de verlaging van de binnentarieven van de aangesloten landen; volgens een Frans voorstel moet deze gepaard gaan met een verhoging van de buitentarieven van die landen, die zoals b.v. de Benelux-landen reeds een laag buitentarief hebben, terwijl dan de buitentarieven van Frankrijk en Italië omlaag zouden gaan. Hiertegenover pleit Nederland voor een algemene verlaging van de buitentarieven met 20% mits ook de Zeven hiertoe zouden overgaan. Dit voorstel vond steun bij W.-Duitsland; men is n.l. bang, dat bij aanvaarding van het Franse voorstel de kloof tussen de Zes en de Zeven zal worden vergroot, hetgeen niet in het belang van de beide landen zou zijn en helemaal niet in het belang van Europa.

[p. 369]

De Algerijnse rebellenregering antwoordde 20 november eindelijk op het aanbod van de Gaulle om te onderhandelen. Zij deed dit echter op een manier, die voor Frankrijk praktisch onaanvaardbaar was; zij wees als onderhandelaars aan een vijftal rebellenleiders, die in Frankrijk gevangen zitten, en wenst te spreken over de voorwaarden en de waarborgen van de zelfbeschikking. Zij kon weten, dat de Gaulle hierop niet zou ingaan. Het Algerijnse debat der Verenigde Naties wordt begin december gehouden in afwezigheid van de Franse delegatie, die principieel blijft stellen, dat de V.N. geen recht hebben zich te bemoeien met een Franse binnenlandse aangelegenheid.

Nederland

Een vorige keer schreven wij reeds over de suggestie van prof. Romme om te komen tot een grotere samenwerking tussen de 3 christelijke partijen. In de loop van november heeft nu ook de C.H.U. gereageerd. De fractievoorzitter, dr. Tilanus, wenst geen gezamenlijke kandidatenlijst bij de verkiezingen van een Europees parlement, wel de vorming van één christelijke fractie. In de binnenlandse politiek voelt hij niets voor een gemeenschappelijk program; dit zou n.l. tot in details moeten worden uitgewerkt en de C.H.U. heeft hiertegen principiële bezwaren.

Na ruim twee jaar beraad verscheen het advies van de commissie spreiding Hoger Onderwijs aan de minister. Tijdens deze periode hebben talrijke plaatsen hun kandidatuur gesteld voor een universiteit of hogeschool. De commissie heeft zich terecht door de diverse stedelijke en gewestelijke acties niet laten beïnvloeden, maar verwaarloosde ook vaak gerechtvaardigde verlangens. Zij adviseert een aantal uitbreidingen aan bestaande instellingen en wil daarnaast een technische hogeschool gevestigd zien in de omgeving van het Noordzeekanaal (dus in de randstad) en een nieuwe universiteit omvattende de technische en de A-wetenschappen in Deventer. Dit laatste tot grote teleurstelling van Twente. Het is verheugend, dat men in elk geval 6 jaar voor de geboortegolf het H.O. bereikt reeds een advies heeft; mogelijk zal het H.O. nu niet door de grote toeloop overvallen worden zoals dit tengevolge van het feit, dat men aan het departement een eenvoudig rekensommetje niet kon maken, bij het V.H.M.O. het geval is geweest. Overigens vragen wij ons met schrik af of dit alles wel nodig is. Het is natuurlijk prachtig de kreet te slaken, dat ons land zijn studenten-potentieel zo goed mogelijk moet benutten, maar als men verder gaat met de lapmiddelen voor wat men trouw V.H.M.O. blijft noemen en bovendien de culturele vorming op deze scholen blijft ondergraven, geloven wij, dat men in 1980 voor het te verwachten bijna dubbele aantal studenten van 1959 beter een groot aantal kleuterscholen kan oprichten. Waarom kijkt men nu ook niet naar de V. St., waar men heeft ingezien, dat het een grove fout is geweest het middelbaar onderwijs te maken tot een instelling, die te veel gericht was op het praktische nut met verwaarlozing van culturele waarden?

De benoeming van een staatssecretaris is over het algemeen geen bijzonder vermeldenswaardige gebeurtenis. Als wij een uitzondering maken voor de benoeming van mr. Th. Bot tot deze functie aan binnenlandse zaken belast met de aangelegenheden betreffende Nieuw-Guinea, is het om de vraag te stellen of men plotseling begrip heeft gekregen voor het belang van dit gebied voor ons land?

J. Oomes

[p. 370]

België

Sloeg men in november een krant open, dan trof men er vaak de hoofding ‘de politieke toestand’ aan wat gewoonlijk een teken van politieke crisis is. De regering leek zelfs even de val nabij, en het ergste werd allicht slechts vermeden om de positie van dhr. De Schryver in Kongo niet te ondermijnen.

Naar het woord van C.V.P.-voorzitter Lefèvre heerst er een gezagscrisis. Men kan niet zeggen dat de regering nog ‘regeerde’. De invloed liet zich gevoelen van de maneuvers der liberalen die alle betwiste punten liefst op de lange baan schuiven. Zo blijven een reeks belangrijke en dringende vraagstukken - dhr. Eyskens noemde ze ‘politieke hypotheken’ die op het land rusten - almaar onopgelost: de sanering van de ziekteverzekering, het gewaarborgd weekloon, de repressiewetgeving, de taalwetgeving, de kieswethervorming en zetelaanpassing. Daardoor is de regering aan het schipperen geraakt en de opinie voelt dat aan.

Algemeen werd er geklaagd, dat dhr. Eyskens de zaken onvoldoende in de hand hield. Een Brussels weekblad ging zover, te beweren, dat in feite sedert enkele weken tal van taken die normaal tot de bevoegdheid van de Eerste-minister behoren, vervuld werden door de voorzitter van de C.V.P..... Maar het is natuurlijk waar, dat dhr. Eyskens het met zijn coalitie niet onder de markt heeft. De liberale ministers zijn weliswaar loyaal: dit bleek o.m. uit hun houding op het Liberaal Congres van 7 en 8 november waar zij bepaalde demagogische, tegen de C.V.P. gerichte beweringen de kop indrukten. Maar behalve die ministers, zijn de liberalen niet warm meer voor de regering. De wijze waarop voorgesteld wordt, de politieke hypotheken te lichten, druist in tegen traditionele houdingen van de liberale partij; in C.V.P.-kringen wordt de kieswethervorming tegengewerkt; en dan is daar voornamelijk de verhoging van de taxe op de benzine, een zeer onpopulaire maatregel. Belastingverhoging is voor de liberalen zowat het ergste: en nu moesten ze zulk een verhoging dekken! Op hun Congres was een sterke verzetstendens daartegen merkbaar. Het verbeterde er niet op toen C.V.P.-voorzitter Lefèvre in de Kamer de ‘demagogen’ hekelde die van de regering wel verwezenlijkingen eisen, maar haar niet de middelen ertoe willen geven. Tenslotte onthielden drie liberalen zich bij de vertrouwensstemming op 26 november.

Aan deze stemming was een verklaring-Eyskens en een debat voorafgegaan, waarvan de bedoeling uit hoofde van de regeringsgezinde kringen zeker was, de regering een nieuwe impuls te geven, haar met een onmiddellijk programma te laten uitpakken, dat ze met vernieuwde energie kon gaan uitvoeren. Maar zeer veel nieuws bracht de verklaring niet; dit bleek duidelijk bij vergelijking met de fel-opgemerkte rede van C.V.P.-voorzitter Lefèvre waarin de toestand en de hangende vraagstukken zonder doekjes erom werden aangegeven en stoutmoedige oplossingen voorgesteld. Genoeg om een regering waar nog fut in zit, te enthousiasmeren, hetgeen klaarblijkelijk (veeleer dan kritiek) de bedoeling van de C.V.P.-voorzitter was. Of de regering echter nog op gang te krijgen is, is een andere vraag.

Minister Van Houtte haalde ondanks de ‘demagogen’ zijn slag inzake belastingen thuis. Dan nog waren het maar 1800 miljoen nieuwe inkomsten, waar er volgens de oorspronkelijke raming 3200 miljoen nodig waren om de begroting in evenwicht te krijgen. Toch werd ze in evenwicht ingediend, op een bedrag van niet minder dan 110,6 miljard (gewone begroting). In het geheel van de

[p. 371]

rijksuitgaven zullen niet minder dan 24 miljard door leningen moeten gedekt worden.... Men ziet dat de minister van Financiën nog voor heel wat problemen staat!

De eindstemming van het debat over de verklaring-Eyskens werd ontsierd door hevige incidenten, uitgelokt door B.S.P.-ondervoorzitter Van Eynde. Kamervoorzitter Kronacker sloot de belhamel uit, waarop de B.S.P. de zitting verliet. Volgens sommige geruchten zou dhr. Van Eynde o.m. de bedoeling gehad hebben, iedere verstandhouding tussen zijn partij en de C.V.P. onmogelijk te maken. Dhr. Van Eynde is immers voorstander van de radicale oppositiekuur. Hij wenst met, indien de regering zou vallen, een B.S.P.-C.V.P.-coalitie toe te laten; nieuwe verkiezingen lijken hem inderdaad politiek lonender toe. Maar vanwaar die geruchten over een coalitiemogelijkheid met de B.S.P.? Deze hangen wel samen met de contacten die inzake Kongo genomen werden en waarbij de heren Lefèvre en Collard betrokken waren. De onmiddellijke bedoeling van deze contacten was, een nationale houding t.o.v. de Kongo-evolutie mogelijk te maken.

In december moeten inderdaad de eerste Kongolese verkiezingen plaats vinden, die in de geest van minister De Schryver de basis uitmaken voor de verdere institutionele vestiging van de autonomie. Men weet dat belangrijke politieke groeperingen in Kongo eerst zelf over die institutionele ontwikkeling hun woord willen meepraten, anders zouden ze niet deelnemen aan de verkiezingen. Minister De Schyver legde op 3 november voor de Kamer een verklaring af waarbij hij de vorming van de Kongolese wetgevende en uitvoerende lichamen voor september 1960 in het vooruitzicht stelde en aankondigde dat hij zich nog vóór de verkiezingen voor besprekingen naar Kongo zou begeven. De socialisten weigerden bij de stemming na het debat hun instemming. Zij eisten vóór de verkiezingen een ronde-tafelconferentie te Brussel, tussen de Kongolese partijen en het parlement. Minister De Schryver en de C.V.P.-leiding poogden nog formules voor een nationale instemming te vinden, o.m. zou een afvaardiging van twee parlementairen per nationale partij dhr. De Schryver op zijn Kongo-reis en bij zijn contacten begeleiden. Men zegt dat B.S.P.-voorzitter Collard en socialistische Kongo-specialisten als Housiaux verregaand voor dat nationaal samengaan gewonnen waren, maar Van Eynde in het B.S.P.-bureau een meerderheid voor zijn oppositiehouding wist te vinden.

Een ‘coup de théatre’ was de aanwijzing van een minister zonder portefeuille, belast met de economische en financiële problemen van Kongo: dhr. Scheyven (die aldus het C.V.P.-element in de regering kwam versterken). Daarop reisde dhr. De Schryver op 20 november naar Kongo, waar er heel wat beroering was geweest: congressen van politieke partijen, de vorming van een sterke centrumpartij, de P.N.P. (Nationale Partij voor de Vooruitgang) en, in Ruanda-Urundi, een ware kleine burgeroorlog tussen Batutsi en Bahutu (als bij toeval losgebarsten op de vooravond van de regeringsverklaring van 10 november over de democratisering van deze gewesten). De Kongolese extremistische partijen Abako, P.S.A. en M.N.C.-Kalonji vormden een kartel dat - merkwaardigerwijze net zoals de Belgische socialisten.... - een ronde-tafelconferentie vóór de verkiezingen eiste. Minister De Schryver wist na aanvankelijke moeilijkheden met deze groep in contact te treden en haar verzet tegen de verkiezingen te verzachten. Volledige zekerheid over de houding van deze groep terzake zou echter pas verworven worden na een bespreking te Brussel begin december.

L. Deraedt