Streven. Jaargang 13

[p. 169]

Politiek Overzicht

Internationaal

NA het bezoek van Chroestsjef aan de V. St. bestaat er een zwak optimisme in de wereld. Niet omdat er nu plotseling een einde zou gekomen zijn aan de koude oorlog, - hetgeen ook niet te verwachten was -, maar wel omdat men aan beide zijden blijkbaar meer dan vroeger ervan overtuigd is, dat alle problemen slechts op vreedzame wijze zijn op te lossen. Er zal dus gepraat moeten worden en zolang beide partijen met elkaar onderhandelen, wordt er niet geschoten en dit is reeds veel gewonnen.

Na zijn Europese reis had Eisenhower er nogmaals de nadruk op gelegd, dat de rechten van het W. in W. Berlijn moesten geëerbiedigd worden en dat er een duidelijke aanwijzing moest zijn, dat de S.U. inderdaad wilde onderhandelen en zo de spanning wilde verminderen; hij verklaarde bereid te zijn te praten over vermindering van de bewapening, maar zei ook, dat hij slechts optrad als vertegenwoordiger van de V. St. en niet als woordvoerder van het gehele W.

Chroestsjef's reis was in de S.U. op propagandistische wijze voorbereid. Op 13 september bereikte voor het eerst in de geschiedenis der mensheid een van de aarde afkomstig voorwerp de maan; de sovjet-wetenschap leverde hiermee een prestatie van de eerste rang en men vroeg zich af wat men meer moest bewonderen: de precisie, waarmee de geleerden de baan der raket hadden berekend of de knappe propaganda, die gelegen was in de lancering op dat ogenblik. Ook het feit, dat de S.U. in diezelfde tijd de eerste proefvaart van de atoomijsbreker Lenin deed houden, bekeek men vooral op zijn propagandistische mérites.

De Sovjetpremier arriveerde op 15 september, vergezeld van zijn familie en talrijke adviseurs, in de V. St. Hij werd er ontvangen met een eigenaardige mengeling van beleefdheid en afkeer, waarbij de laatste een enkele keer misschien iets te sterk op de voorgrond trad. Tijdens zijn dertiendaagse reis werd hij vergezeld door Henry Cabot Lodge, de permanente gedelegeerde der V. St. bij de Ver. Naties. Met enige spanning werd de rede, die Chroestsjef in de Algemene Vergadering der V.N. zou houden, tegemoet gezien. Deze was als uiterst belangrijk aangekondigd, daar de premier zou komen met een ontwapeningsvoorstel. Dit bleek tweeledig te zijn; in een periode van 4 jaar zouden alle landen volledig moeten ontwapenen; zij zouden een beperkte politiemacht mogen behouden met lichte wapens ter handhaving van de binnenlandse orde. Verder verklaarde hij, dat de S.U., als het W. niet volledig wilde ontwapenen, wilde onderhandelen over een gedeeltelijke ontwapening, die zou kunnen beginnen met de vorming van een zone van controle en inspectie met vermindering van de buitenlandse troepen in W. Europa; vervolgens vorming van een atoomvrije zone in Centraal Europa, terugtrekking van alle buitenlandse troepen en opheffing der bases, een niet-aanvalsverdrag tussen Nato en Pact van Warschau en een akkoord over de kwestie van onverhoedse aanvallen. Hij sprak ook over

[p. 170]

een controle op de ontwapening; deze zou geleidelijk verscherpt worden naarmate de ontwapening zou worden voltooid. En hier komt de kern van het meningsverschil tussen O. en W. naar voren. Het W. heeft steeds gesteld, dat er eerst een afdoende controle-systeem moest worden uitgewerkt, daar geen van beide partijen de ander voldoende vertrouwt. Als een bom is de rede van Chroestsjef niet ingeslagen; zijn idee van volledige ontwapening lijkt een utopie; dit zag hij waarschijnlijk zelf ook in, vandaar het alternatief, maar hierbij herhaalde hij slechts oude Sovjetvoorstellen, waarvan hij wist, dat zij in het W. al niet goed ontvangen waren. Een stap verder is men er niet mee gekomen, al heeft het W. beloofd de voorstellen ernstig te onderzoeken.

Het hoogtepunt van het bezoek was het gesprek tussen de Grote Twee in Camp David. Een sensationeel communiqué werd er na afloop niet gepubliceerd. Behalve de in het begin vermelde vreedzame bedoelingen bleek er uit, dat men opnieuw over W. Berlijn zal gaan onderhandelen; Chroestsjef heeft nadrukkelijk ontkend ooit een ultimatum over deze kwestie te hebben willen stellen; een tijdslimiet voor de nieuwe besprekingen is er niet gesteld, maar beide staatslieden zijn het er over eens, dat er niet eeuwig onderhandeld kan worden. Is het inslikken van zijn ultimatum een concessie van Chroestsjef? Dan is zij mager, want hij - evenals Eisenhower trouwens - kan elk ogenblik gaan menen, dat de onderhandelingen gerekt worden en opnieuw met een tijdslimiet komen aanzetten. En dan zijn wij weer even ver als in november '58. Deze onderhandelingen zullen trouwens nog moeilijkheden te over opleveren. Naar W. mening is de vraag Berlijn tevens de kwestie Duitsland en de S.U. ziet dit anders; een oplossing voor W. Berlijn best, maar O. Duitsland moet geheel binnen de Sovjet-invloedssfeer blijven, dus geen Duitse hereniging.

Ook na zijn besprekingen met de Sovjetpremier legde Eisenhower er de nadruk op, dat er over de verdere gang van zaken nog overlegd moet worden met de bondgenoten. Zij zouden eerst moeten instemmen met hernieuwde onderhandelingen over Berlijn en ook moeten beslissen over het houden van een topconferentie. Achtte men de laatste nog niet zeker, omdat Eisenhower eerst nog wel eens wilde afwachten hoe de Sovjetpolitiek zich verder zou ontwikkelen - men gaf dit ook op als de oorzaak van het uitstellen van Eisenhowers tegenbezoek tot het voorjaar van het volgende jaar - nu heeft Macmillan in een verkiezingstoespraak onthuld, dat er binnenkort een datum voor de topconferentie zal worden bekend gemaakt; hij noemde eind november of begin december. Macmillan hoopt op publicatie voor 8 oktober, omdat dit de conservatieven ten goede zou komen bij de verkiezingen op die datum.

Chroestsjef heeft bijna onmiddellijk na zijn terugkeer uit de V. St. Moskou weer verlaten om in Peking het tienjarig bestaan van de Chinese Volksrepubliek te gaan herdenken. Men bekijkt daar Ch.'s ontwapeningsideeën en zijn verlangen naar onderhandelingen nogal wantrouwend. Mao wil juist een grote militaire macht opbouwen en zo snel mogelijk ook atoommogendheid worden; het is vervelend voor hem, dat hij hierbij de hulp van de S.U. nodig heeft en de vraag is nu of Ch.'s invloed op Mao groter is dan omgekeerd. Als een van de redenen van de betrekkelijke welwillendheid van Ch. ziet men in het W. zijn angst voor de groeiende Chinese macht, die binnen niet al te lange tijd wel eens in staat zou kunnen zijn Rusland uit zijn leidende positie in het wereldcommunisme te verdringen.

Een andere reden voor de houding van Chroestsjef ziet men in zijn verlangen

[p. 171]

om het economische zevenjaren-plan in vrede te kunnen voltooien; hij zou er zijn zinnen op hebben gezet Rusland tot een aards paradijs te maken en zo de aantrekkingskracht van het communisme te versterken. Door een topgesprek als nu in Camp David heeft hij ook zijn positie in Rusland versterkt en zal hij dus ook weer beter in staat zijn zijn economische plannen te verwezenlijken. Vastgeroest in zijn Marxistisch-Leninistische opvattingen heeft zijn kennismaking met de V. St. hem niet geleerd, dat elk Sovjetparadijs erg weinig aantrekkingskracht op de W. mens uitoefent. Chroestsjef is nog steeds overtuigd, dat de tijd werkt voor de verwezenlijking van zijn idealen en kan zich niet voorstellen, dat een ander verloop ook mogelijk is al moet men dit niet al te snel verwachten.

Na zijn besprekingen met Eisenhower, die vanzelfsprekend ook betrekking hebben gehad op het Algerijnse probleem, heeft de Gaulle zijn politiek t.a.v. Algerije uiteengezet aan de premiers van de 12 Afrikaanse leden-staten tijdens de zitting van de Uitvoerende Raad van de Franse Gemeenschap op 11 september. Zijn in grote trekken voor hen uitgestippelde plan verwierf de goedkeuring der vergadering. Op 16 september gaf hij eindelijk zijn visie aan de openbaarheid prijs. Hij kondigde aan, dat onmiddellijk nadat de vredestoestand zou zijn bereikt een overgangsperiode van hoogstens vier jaar zou beginnen. In deze tijd zullen de Algerijnen de gelegenheid krijgen om in volledige vrijheid onder toezicht van buitenlandse waarnemers zelf over hun toekomst te beslissen. Zij zullen zich dan kunnen uitspreken voor volledige onafhankelijkheid, algehele eenheid met Frankrijk - de Gaulle vermeed het woord integratie - of zelfbestuur binnen de Frans-Afrikaanse Gemeenschap. De Algerijnse regering in ballingschap o.l.v. Ferhat Abbas wil hij niet erkennen; hij acht haar niet representatief voor de bevolking; zijn verleden jaar gedaan aanbod van de ‘vrede der dapperen’ blijft gehandhaafd; zij kunnen terugkeren naar hun land en vrij de onafhankelijkheid propageren en de plaats innemen, die hen bij de verkiezingen zal worden aangewezen.

Als antwoord op de verklaring van de president richtte George Bidault een nieuwe partij op, de Rassemblement pour l'Algérie Française (RAF), waarvan de naam alleen al een duidelijk stellingnemen tegen de Gaulle's plan aanduidt. Messali Hadj, leider van de gematigde Nat. Alg. Beweging, zag in het plan een basis voor besprekingen. De FLN beraadslaagde lang over haar antwoord. Eerst op 29 september maakte zij bekend in pincipe akkoord te gaan met het plan, maar zij blijft zich opwerpen als gesprekspartner van de Franse regering; daar zij verder nog enkele voorwaarden stelt, komt haar antwoord praktisch neer op een verwerping van het aanbod. Toch waren zij gematigder dan hun bondgenoot Saoedi-Arabië, dat in de Algemene Vergadering der V.N. een felle rede produceerde ter verdediging van de Algerijnse rebellen. Bourguiba van Tunesië zal echter ook met de meer gematigde reactie van Ferhat Abbas niet gelukkig zijn; zijn kans om een bemiddelende rol te spelen in het Fr.-Alg. conflict is er niet groter op geworden. Ferhat steunt kennelijk liever op de VAR c.s. dan op Tunesië, hetgeen wel met het Maghreb-plan, verbond tussen Marokko, Algerije en Tunesië o.l.v. Bourguiba, zal samenhangen. Daarentegen is de Gaulle's plan in het W. over het algemeen gunstig ontvangen; president Eisenhower was vol lof, maar wist nog niet of de houding der V. St. in de V.N. er nu al door zou veranderen en beïnvloeding van de leden der V.N. was toch ook de bedoeling van de Gaulle, toen hij zijn rede hield vlak voor de opening der Algemene Vergadering.

[p. 172]

Nederland

Het heeft lang geduurd eer aan het departement van defensie een opvolger voor minister v.d. Bergh, die zich op 30 juli om persoonlijke redenen gedwongen had gezien zijn ontslag te vragen, kon worden benoemd. Tenslotte werd ir. S. Visser (VVD) bereid gevonden de functie te vervullen; n.a.v. deze benoeming werd de vraag gesteld of de homogeniteit van het kabinet t.a.v. de buitenlandse politiek nu niet in gevaar gebracht werd. Bij de Algemene Beschouwingen over de begroting heeft minister-president de Quay dit tegengesproken.

Reeds enige tijd waren er geruchten over een onwettige postcensuur op Nieuw-Guinea. Deze werden luider, toen aan de advocaat-generaal bij het hof van justitie in Hollandia ongevraagd verlof werd verleend, naar men zei, omdat hij een klacht hierover had ingediend. De minister van zaken overzee a.i., Korthals, ontkende het verband, maar zei toe een strikt onpartijdig onderzoek naar onwettige postcensuur te zullen instellen. De commissie van onderzoek werd op 13 augustus geïnstalleerd en men verwacht haar rapport binnenkort.

Moeilijkheden waren er verder in de loonsector. De regering de Quay heeft zich van begin af aan uitgesproken voor een gedifferentieerde loonpolitiek. Richtlijnen hiervoor waren door haar in overleg met de Stichting van de Arbeid opgesteld: verbetering van de lonen mag niet in de prijzen worden doorberekend; de werkgelegenheid mag niet in gevaar komen; over het algemeen zal er sprake moeten zijn van een verhoging van de productiviteit per bedrijfstak. Het georganiseerde bedrijfsleven heeft zich hiermee accoord verklaard. Bij de verschillende CAO's, die afgesloten moesten worden deden zich moeilijkheden voor. Nadat werkgevers en -nemers tot overeenstemming waren gekomen, vergde de goedkeuring door het college van rijksbemiddelaars soms langer tijd dan men verwacht had. Dit leidde tot ongerustheid en soms tot staking. Zo kende Nederland zijn typografen-staking, die - anders dan de Engelse - slechts een dag duurde.

Traditiegetrouw werd op de derde dinsdag van september de zitting van de Staten Generaal geopend met de Troonrede, uitgesproken door Hare Majesteit. Over het algemeen werd het staatsstuk gunstig ontvangen; men waardeerde, dat er duidelijk een nieuwe geest in het regeringsbeleid uit bleek zonder dat de regering het roer al te plotseling omgooide; ook de aankondiging, dat het bestuursapparaat verder gedecentraliseerd zou worden vond instemming; dat zij hier en daar te vaag was, werd betreurd, maar achtte men begrijpelijk.

De miljoenen-nota van prof. Zijlstra spreekt duidelijke taal. Niet alleen ter zake van de belastingen; zijn aankondiging de belastingtarieven voor ongehuwden te verlagen werd met gejuich ontvangen; minder enthousiast was men over de verlenging van enkele tijdelijke belastingverhogingen, al lag dit volgens de traditie in de lijn der verwachtingen. Duidelijk was ook zijn waarschuwing: te snelle uitbreiding van economische bedrijvigheid kan leiden tot overbesteding en alle noodlottige gevolgen van dien; daarom moet de regering een matigende invloed uitoefenen en zal het aandeel van de overheidsuitgaven in de nationale bestedingen moeten worden verminderd. Hij hoopt zo de conjunctuur te beheersen.

Bij het opstellen van de voordracht voor het voorzitterschap der Tweede Kamer werd dr. Kortenhorst (KVP) onmiddellijk nummer een geplaatst. Na

[p. 173]

herhaalde stemmingen won Mevr. Stoffels-van Haaften (VVD) de strijd om het ondervoorzitterschap op de heer Bommer (PvdA). Hiermee kwam voor het eerst in de Nederlandse parlementaire historie deze functie in handen van een vrouw. Als derde voorzitter werd mr. Roosjen (AR) gekozen.

J. Oomes

België

Onmiddellijk na zijn overname van het departement van Belgisch Kongo en Ruanda-Urundi legde minister de Schryver een verklaring af. Hij bevestigde dat de politiek van 13 januari zou worden voortgezet, dat einde 1959 verkiezingen voor de gewest- en gemeenteraden zouden doorgaan, dat vanaf maart 1960 provinciale instellingen met ruime autonomie en hetzelfde jaar nog wetgevende raden en een uitvoerende macht zouden worden opgericht, dat de afrikanisatie der kaders zou worden geactiveerd.

In het binnenland werd deze verklaring algemeen gunstig onthaald. De BSP echter eiste de onmiddellijke bijeenroeping van het parlement teneinde deze nieuwe stellingname van de regering te kunnen bespreken. Daarop werd niet ingegaan, maar het lijkt niet uitgesloten dat de Kamers in de loop van oktober zullen bijeenkomen: de regering zelf hecht teveel belang aan de nationale instemming met haar Kongo-politiek en die nationale instemming is niet denkbaar zonder die van de socialisten. Naast de ingewikkelde politieke problemen in Afrika bleek ook de Kongolese economische toestand zeer problematisch en dringend ingrijpen te vergen.

Kongo was aanvankelijk verrast door de snelheid waarmee dhr de Schryver het roer van dhr Van Hemelryck had overgenomen. Maar dan kwamen argwanende reacties los en op het einde van september had de Abako verklaard aan haar eigen revolutionaire timing vast te houden, en was dhr Lumumba openlijk in oppositie getreden t.o.v. de geplande verkiezingen en de Belgische Kongo-politiek. Andere persoonlijkheden van de MNC spraken zich na de genademaatregel ten opzichte van dhr Kalondji gunstiger uit over de verkiezingen. Maar er is klaarblijkelijk oneensgezindheid in de MNC. De partijcongressen die einde september te Luluaburg en Stanleystad plaats hadden, zullen wellicht meer klaarheid in deze verhoudingen scheppen. Met dat al waren er eind september weer incidenten te melden.

Minister de Schryver werkt intussen hard voort. Het welslagen van de zittijd van de Raad voor Wetgeving die vanaf 15 september te Brussel bijeenkwam, was een succes voor hem. Deze raad, adviserend maar invloedrijk, keurde o.m. decreten goed betreffende de provinciale autonomie en het vrouwenstemrecht voor na de eerstvolgende verkiezingen.

In België zelf was 20 september een belangrijke datum. Te Antwerpen stapten 14.000 deelnemers op in de betoging voor amnestie die niet zonder incidenten verliep. Dhr Elias was begin van de maand naar een ziekenhuis overgebracht, in naar men zegt ernstige toestand; zijn vrijlating werd verwacht maar was einde september nog niet gebeurd.

Eveneens op 20 september besloot het tweedaags kongres van de BSP zijn werkzaamheden. In de slotresoluties werd een programma goedgekeurd van socialisatie van de energiesector, controle op de holdings en nationale gezond-

[p. 174]

heidsdienst, plus enkele punten voor de traditioneel niet-socialistische landbouw en middenstand. Alles samen leken deze resoluties te wijzen op een overwinning van de doctrinaire tendens-Renard. Deze tendens had op het congres, dat overigens in het teken stond van de socialistische verzoening, een aanzienlijke rol gespeeld. Toen ze echter een motie indiende, om iedere deelname aan de regering van een aanvaarding van het socialistisch programma afhankelijk te maken, werd ze netjes in de minderheid geplaatst. Na tussenkomst van partijvoorzitter Collard zelf, die beloofde in de eventualiteit het Congres te zullen raadplegen, werd die motie verworpen met 678 tegen 230 stemmen. De meeste waarnemers houden dan ook de ‘participationisten’ voor de reële overwinnaars van het congres.

Nochtans is er op dit ogenblik eigenlijk geen sprake van socialistische regeringsdeelname. De moeilijkheden tussen de coalitiepartners werden door een CVP-liberale geschillencommissie besproken en de Eerste-Minister verklaarde dat praktisch voor alle betwiste punten een oplossing werd gevonden; helemaal in orde leek de zaak eind september toch nog niet te zijn. Anderzijds verklaarde ACV-voorzitter Cool, de socialisten in de regering niet nodig te hebben, en aan Eyskens de voorkeur te geven. Aan Eyskens, omdat het ACV meer van hem verwacht.... Het ACV eist inderdaad de fiscale aanpassing, ingrijpen tegen de stijging der prijzen, een wetgeving op de fabriekssluiting; het heeft tegen 10 oktober een betoging te Brussel voor die punten aangekondigd. Tussen deze eisen en die van het ABVV is het parallellisme onmiskenbaar. Het socialistisch vakverbond vraagt bijeenroeping van een sociaal-economische conferentie met op de agenda: fiscale aanpassing, prijzenpolitiek, wetgeving op de fabriekssluiting, tewerkstellingspolitiek en gewaarborgd weekloon. Deze laatste twee punten behoren sinds lang tot de eisen van het ACV. Er komt dus klaarblijkelijk een algemene syndikale actie los, waarmee de regering terdege rekening zal moeten houden.

Hoever staat het intussen met de uitwerking van Eyskens' economische politiek? Het programmatiebureau werd samengesteld zonder socialisten. De begroting voor 1960, belast door uitgaven voor het schoolpact, door salarisaanpassing ingevolge de indexstijging, enz..... zal weer zwaar wegen en links en rechts wordt gevreesd voor fiscale maatregelen. Minister Van Houtte staat onbetwistbaar voor een lastig probleem, al werd de jongste lening met haar 6,5 miljard vers geld een werkelijke meevaller.

Einde september was er heel wat deining omdat de achterstallige gelden in uitvoering van het schoolpact niet uitgekeerd waren; het betreft hier nog sommen voor het verlopen schooljaar! De betaling leek echter imminent te zijn. Overigens vordert de opmaak van de uitvoeringsbesluiten van de schoolwet langzaam maar zeker, niet snel genoeg voor de geïnteresseerden, maar merkwaardig snel voor de verantwoordelijken die, in de schaduw, een buitengewone prestatie leveren.

Dit overzicht mag niet beëindigd worden zonder het afzwaaien te vermelden van duizenden miliciens, na 12 maanden diensttijd, op 26 september; aldus vervulde de regering een van haar voornaamste en lastigste beloften.

L. Deraedt