Streven. Jaargang 12

[p. 969]

Politiek Overzicht

Internationaal

DE 27e mei, die tengevolge van het door Chroestsjef gestelde ‘ultimatum’ aangaande W.-Berlijn met spanning werd tegemoet gezien, is rustig verlopen. Op die dag bevond minister Gromyko zich te Washington om de laatste eer te bewijzen aan de op 24 mei overleden oud-minister John Foster Dulles. Nadat deze in april zijn ontslag aan Eisenhower had aangeboden, verergerde zijn ziekte zo snel, dat men zich verbaasd moet afvragen hoe het mogelijk is geweest, dat Dulles, terwijl zijn lichaam al zo ver was ondermijnd, de kracht heeft kunnen opbrengen het uiterst zware en verantwoordelijke ambt van Secretary of State te blijven uitoefenen. Hier past - hoe men ook denkt over zijn politiek; ook aan W. zijde was er nogal kritiek vooral op zijn politiek t.a.v. het Midden-Oosten en speciaal in Nederland kon men zijn houding tegenover Indonesië in het geheel niet waarderen - slechts eerbied voor de geweldige wilskracht en het grote plichtsgevoel, waarmee hij zijn taak - het behoud van de vrijheid van de wereld - heeft vervuld.

Diezelfde 27e mei was Chroestsjef in Albanië voor een officieel bezoek, van twaalf dagen. Allerwegen werd geraden naar de bedoeling. Wilde hij hiermee aangeven geen waarde meer te hechten aan de beruchte datum? Komt hij bemiddelen in een conflict tussen premier Sjehoe en partijleider Hodzha? Daar heeft hij echter geen kleine 14 dagen voor nodig. Wil hij de verhouding met Joego-Slavië weer verbeteren en begint hij nu met Hodzha, de meest felle tegenstander van Tito, te matigen in zijn uitlatingen? De in vriendelijke toon gestelde felicitatietelegrammen van Rusland aan Tito bij gelegenheid van het 40-jarig bestaan der Joego-Slavische communistische partij en de verjaardag van Tito zouden in die richting kunnen wijzen, maar ook hiervoor lijkt ons een dergelijk langdurig bezoek overbodig. Of wil hij vanuit Albanië sterkere pressie uitoefenen op Italië en Griekenland om te bewerken, dat genoemde Nato-landen geen raketbases op hun gebied zullen toelaten? Inderdaad werd er het plan geopperd om een atoomvrije zone te vormen op de Balkan, waartoe ook Italië zou moeten toetreden. Er waren echter meer leidende communistische figuren in Tirana de afgelopen week, zelfs was de Chinese minister van defensie aanwezig, en men acht het daarom mogelijk, dat er maatregelen besproken zijn voor het geval, dat het W. als tegenactie tegen een eventueel optreden van Rusland in Berlijn de Straat van Otranto zou afsluiten, waardoor Albanië zou worden geïsoleerd.

Intussen waren op 11 mei te Genève de ministers van buitenlandse zaken der grote vier: Couve de Murville, Gromyko, Herter en Selwyn Lloyd bij elkaar gekomen ter voorbereiding van de topconferentie. Van het begin af aan was het duidelijk, dat deze bijeenkomst geen oplossing zou kunnen leveren voor de kwesties, die er aan de orde zouden komen. Chroestsjef wil een topconferentie, liefst een, waarop Rusland en de V. St. zouden proberen tot een akkoord te komen; daar Eisenhower duidelijk liet blijken hier niets voor te voelen, stelde hij zich tevreden met een bijeenkomst der grote vier; in een voorbereidende ministersconferentie stemde hij slechts toe, omdat de V. St. uitdrukkelijk verklaarden geen

[p. 970]

behoefte te hebben aan een bijeenkomst der regeringsleiders, als er van tevoren niet een redelijke kans op succes zou blijken te zijn en ook niet te willen onderhandelen onder druk van Russische dreigementen. Het gaat er in Genève dus niet om beslissingen te nemen; die moeten bewaard blijven voor een volgend stadium. Wel proberen beide partijen hier een zo gunstig mogelijke positie in te nemen voor de daaropvolgende onderhandelingen op het hoogste niveau.

Nog voor de officiële besprekingen aanvingen waren er al moeilijkheden. Eerst over de vorm van de conferentietafel. Terwijl het W. een vierkante tafel wenste, verlangde Gromyko een ronde, waarmee hij de mogelijkheid wilde openlaten, dat ook andere landen op voet van gelijkheid aan de conferentie zouden kunnen deelnemen. Tevens verlangde de S.U., dat O. en W.-Duitsland als gelijkwaardige partners aan de conferentie zouden deelnemen, hetgeen een erkenning van O.-Duitsland zou inhouden. Na enig heen en weer gepraat werd overeengekomen, dat een ronde tafel zou worden gebruikt en dat O. en W.-D. bij de besprekingen mochten aanwezig zijn, echter niet gelijkwaardig met de grote vier. De volgende dag rees een nieuwe moeilijkheid, doordat Gromyko voorstelde Polen en Tsjecho-Slowakije tot deelname uit te nodigen, maar hij had hiermee geen succes.

Pas op de derde dag der conferentie konden de ministers hun openingsverklaringen afleggen. Het kwam erop neer, dat O. en W. het volledig met elkaar oneens waren. Terwijl het W. de kwestie Berlijn onverbrekelijk verbonden acht met de kwestie Duitsland en de Europese veiligheid, wil de S.U. alleen spreken over Berlijn en over een vredesverdrag met de beide Duitslanden; de Duitse hereniging is volgens Gromyko een Duitse aangelegenheid, waarmee de andere mogendheden niets te maken hebben en de kwestie van de Europese veiligheid is iets, waarover men op deze conferentie niet zou kunnen praten. Daar komt bij, dat het W. voortdurend spreekt over een oplossing voor geheel Berlijn, dus het O. en W. deel, en de S.U. slechts praat over W.-Berlijn.

Namens het W. legde minister Herter aan de conferentie een plan voor tot hereniging van Duitsland en een vredesverdrag met dit land, verbonden met een plan om de Europese veiligheid te verzekeren. Hierbij werden vrije verkiezingen in heel Duitsland niet meer vooropgesteld en trachtte men de Russische angst voor een bewapend Duitsland zoveel mogelijk weg te nemen. Herter verklaarde, dat dit plan als een geheel moest worden gezien en dat het niet mogelijk was, dat de S.U. er uit nam, wat van haar gading was en de rest verwierp.

Ook Gromyko kwam met een plan, dat in grote trekken overeen kwam met de reeds in januari gedane voorstellen n.l. een vredesverdrag met O. en W.-Duitsland en demilitarisering van Berlijn. Dit plan was bedoeld als basis voor bespreking; het W. plan was volgens hem als geheel onaanvaardbaar, al waren er wel punten in, waarmee Rusland akkoord kon gaan.

In verschillende bijeenkomsten kwam men geen stap verder. Opvallend was hierbij de vaak scherpe toon van de Franse minister Couve de Murville, de enige, die Gromyko met gelijke munt terugbetaalde; Herter zei een enkele keer hetzelfde op een meer gematigde toon. De Engelsman probeerde, zoals te verwachten was, te bemiddelen.

Tengevolge van het overlijden en de begrafenis van Dulles werd de conferentie twee dagen onderbroken. In Washington heeft Eisenhower nog met de vier heren overleg gepleegd en daarna volgde een bijeenkomst op - in letterlijke zin - hoog niveau, toen zij gezamenlijk in een Amerikaans vliegtuig terugkeerden

[p. 971]

naar Genève. Dit was tevens de eerste geheime zitting. Een ogenblik waren de berichten meer optimistisch gekleurd, maar tot nu toe schijnt men ook in geheime zittingen, waartoe nog voor het vertrek naar Washington besloten was, niets concreets te hebben bereikt.

Toch blijft men optimistisch; men bereidt zich voor op een lange duur der conferentie en de Russen hebben het contract voor directe telefoonverbinding met Moskou verlengd. Dit optimisme is gebaseerd op het verlangen van Chroestsjef om deel te nemen aan een topconferentie; Rusland zou om dit te bereiken wel tot concessies bereid zijn, al zal het natuurlijk proberen zijn zin te krijgen zonder ook maar iets te hoeven toegeven. Geen van beide partijen, meent men, kan het odium op zich laden de conferentie te laten mislukken, gezien de indruk, die dit zou hebben op de Afrikaans-Aziatische landen. Dat Rusland eventueel wel concessies wil doen, leidt men ook af uit de Russische houding op een andere Geneefse conferentie, die nu al zes maanden zonder resultaat bijeen is om een verbod van kernproeven te regelen. Deze was i.v.m. de ministersconferentie verdaagd tot 8 juni, maar Chroestsjef heeft nu plotseling ingestemd met een voorstel van Eisenhower om de mogelijkheid te onderzoeken van controle op kernproeven op grote hoogte. Het is echter ook mogelijk, dat de tegemoetkomende houding der S.U. hier slechts dient om beter te kunnen vasthouden aan de starre eisen inzake Berlijn.

Wij vermeldden boven de krachtige toon, die Couve de Murville te Genève aanslaat. Dit lijkt ons een gevolg van het algemeen herstel, dat zich in het laatste jaar in Frankrijk heeft voltrokken. De Gaulle gaat rustig zijn gang in Algerije. Zelfs heeft hij verklaard, dat de dag, waarop dit gebied gepacificeerd zal zijn, in zicht is. De ultra's blijven tegen zijn politiek ageren, maar de 13e mei, de dag, waarop Massu en Salan een jaar geleden in verzet kwamen tegen de regering Pflimlin, is in Algiers rustig verlopen.

Economisch heeft Frankrijk zich zo snel hersteld, dat men zou kunnen spreken van een Frans ‘Wirtschaftswunder’. In 4 maanden heeft Pinay bereikt waarvoor hij een jaar dacht nodig te hebben. Vluchtkapitaal keert snel naar Frankrijk terug; het land heeft geen deviezenschuld meer in het buitenland; de handelsbalans was de eerste 4 maanden van 1959 in evenwicht en de aflossing van buitenlandse leningen is verzekerd voor 1959 en 1960, terwijl de begroting voor 1960 in evenwicht zal zijn zonder belastingverhoging. Wij zouden echter liever van een politiek dan van een economisch wonder willen spreken.

Terwijl Soekarno zijn wereldreis maakt, debatteert men in Indonesië over zijn voorstel om terug te keren naar de revolutionaire grondwet van 1945, waarbij grote macht aan de president werd verleend. Dit voorstel ontmoette hevig verzet bij de islamitische groeperingen en ondanks alle pogingen van premier Djuanda om een twee-derde meerderheid te halen, is hem dit niet gelukt. Men wacht af wat het leger onder Nasoetion nu zal gaan doen.

Nederland

Zoals wij in ons vorig overzicht nog konden meedelen werd na de mislukking van de formatiepoging de Quay door H.M. aan prof. Beel opgedragen te proberen een spoedige oplossing van de crisis te vinden. Opnieuw heeft hij daarop onderzocht of samenwerking met de P.v.d.A. mogelijk was. Daar hij oordeelde,

[p. 972]

dat vóór men overging tot verdere onderhandelingen eerst overeenstemming moest zijn bereikt over enkele essentiële punten van het regeringsbeleid, verzocht hij aan de fractievoorzitters der 5 grote partijen schriftelijk hun standpunt ten deze bekend te maken. Hierbij bleek andermaal, dat herstel van de brede basis onmogelijk was. Na enkele dagen bracht prof. Beel zijn eindrapport uit en ontving weer prof. de Quay de opdracht om een kabinet samen te stellen, dat op een vruchtbare samenwerking met de volksvertegenwoordiging zou kunnen rekenen. Kort daarop, op 19 mei, was er een nieuwe regering, bestaande uit 6 K.V.P.-, 3 V.V.D.-, 2 A.R.- en 2 C.H.U.-ministers.

Dit is het eerste na-oorlogse kabinet, waarin K.V.P. en P.v.d.A. niet samenwerken. Het is te hopen, dat het erin zal slagen aan te tonen, dat een goede regering in ons land mogelijk is zonder P.v.d.A. Voor de werking van een gezond constitutioneel stelsel is het noodzakelijk, dat er verschillende regeringscombinaties mogelijk zijn. De mening, dat regeren zonder P.v.d.A. onmogelijk was, heeft deze partij ertoe verleid de hegemonie voor zich op te eisen en zij deed dit tijdens het laatste kabinet Drees door haar formuleringen op de beruchte fakkeldragersdag te Utrecht en tijdens de formatiepogingen daarna door vast te houden aan de strakke binding tussen regering en partijfracties.

Het zal nu nog moeten blijken hoe de nieuwe basis zal werken. In de verschillende personen heeft men voldoende vertrouwen; ook meent men, dat de psycholoog de Quay in staat zal zijn een goede teamgeest te ontwikkelen. Het voornaamste zal echter zijn of dit ministerie in staat is een eigen politiek te voeren m.a.w. of het een eigen cachet zal hebben, waardoor het zich van de vorige kabinetten onderscheidt. Zou het hierin niet slagen, dan zou er weinig anders opzitten dan in een latere fase toch te moeten toegeven aan het socialistische streven naar de hegemonie.

Tengevolge van het bezoek van Z.M. de Sjah van Iran moest de regeringsverklaring tot 26 mei worden uitgesteld. Daar de regering zich in concrete aangelegenheden nog nader wilde oriënteren - waarvoor zij tijd vroeg tot de begroting 1960 - volstond zij nu met de beginselen aan te geven, waarop zij haar beleid wil baseren. Als zodanig noemde zij naast versterking der democratie bevordering van maatschappelijke en culturele ontplooiing van de mens in de samenleving en erkenning van het gezin als basis van deze samenleving. Verder verklaarde zij zich voorstandster van een vrije loonvorming en erkende zij een nieuwe huurverhoging en afschaffing van de consumentensubsidie op melk noodzakelijk, waarvoor een looncompensatie werd aangekondigd.

Bij monde van de heer Burger verweet de P.v.d.A. aan de regering, dat zij geen prioriteit verleende aan de opheffing van de bestedingsbeperking boven huurverhoging; zij was tegen een vrijere loonpolitiek en verklaarde elk kabinet zonder socialisten voor conservatief. De heer Burger beloofde echter een constructieve oppositie te zullen voeren. De andere grote partijen waren welwillender, maar lieten eveneens kritiek horen, waarmee zij tevens er nog eens de nadruk op legden, dat er geen binding tussen kabinet en partijen bestaat.

Nadat prof. de Quay in zijn repliek had verklaard aan het adres der P.v.d.A., dat de regering voorrang wenste te geven aan het invoeren van loonsverhogingen per bedrijfstak boven de huurverhoging en dat zeer binnenkort hierover besprekingen met het bedrijfsleven zouden worden gevoerd, werden 2 socialistische moties verworpen.

J. Oomes

[p. 973]

België

Het is lang geleden dat de Belgische aangelegenheden in de hele internationale pers zulk een weerklank vonden als tijdens de afgelopen maand mei. Voor het buitenland zag het er klaarblijkelijk naar uit dat een nieuwe koningskwestie was gerezen. Met dit verschil - wanneer we met 1950 vergelijken - dat ditmaal bijna de hele opinie, zeker wat betreft uiting in de pers, zich tegen het Hof verzette in zover het de grondwettelijke spelregels niet volgde.

Het is wel pijnlijk dat de druppel die de maat deed vollopen, juist de voorgenomen inzegening van het huwelijk van prins Albert door de paus moest zijn. Andermaal - alle geruststellende en achteraf de Kroon dekkende verklaringen ten spijt - waren de onderhandelingen dienaangaande buiten de regering om gevoerd. Komende na een voorafgaande reeks eigenmachtige handelingen (de koninklijke boodschap van 13 januari inzake Kongo, de ontwerpen voor een nieuw paleis, de reis van koning Leopold naar Afrika, de eis tot behoud van gouverneur-generaal Cornelis, de onderhandelingen over het huwelijk van de troonopvolger) gaf dit aanleiding tot een algemene reactie. De anti-klerikale opinie kon het niet verkroppen dat er geen burgerlijk huwelijk op Belgisch grondgebied zou plaats vinden. Al degenen die het goed menen met onze grondwettelijke instellingen en de dynastie konden niet aanvaarden dat de Kroon aanstalten maakte om aan de regel van de onverantwoordelijkheid te ontsnappen. Uit deze reactie werd een dubbele conclusie getrokken. Ex-koning Leopold liet op 26 mei mededelen dat hij zich met zijn familie buiten Laken zou vestigen. En in de allerlaatste meidagen liet de paus weten dat hij omwille van de opinie in België het huwelijk van de prinsen niet zou inzegenen. Dit huwelijk, zowel burgerlijk als kerkelijk, zal dan ook te Brussel plaats hebben en deze beslissing werd algemeen gunstig onthaald. Het is voor de dynastie en het land te hopen dat voortaan de Kroon de grondwettelijke regels weer nauwgezet zal eerbiedigen en dat ze ervoor zal zorgen een beter en hartelijker contact met de volksopinie te onderhouden, dan zulks tot nog toe, langs het medium van een helemaal inadequate omgeving en onder bepaalde onverantwoordelijke invloeden, het geval was.

In heel deze aangelegenheid kwam immers de sympathie van de bevolking voor het staatshoofd zelf geenszins in het gedrang. Met levendige belangstelling werd de schitterende reis van de koning in de V. St. gevolgd. En bij zijn terugkeer werd de vorst in de hoofdstad verwelkomd met een nog nooit geziene geestdrift. Alle voorwaarden zijn dus wel aanwezig voor een harmonische oplossing van het probleem.

Ook op andere gebieden van de politiek had de regering het deze maand niet gemakkelijk. Op 1 mei j.l. was door de socialistische gemeenschappelijke actie overal - en te Luik, door André Renard, op zeer brutale wijze - aangekondigd dat op 29 mei een grote protestdag tegen de sociale en economische politiek van de regering Eyskens zou worden gehouden. De manifestatie zou vooral gericht zijn tegen de werkloosheid en de fabrieksluitingen, twee verschijnselen die samenhangen met de laagconjunctuur en dan ook reeds onder de regering Van Acker waren opgetreden. De timing van de socialistische manifestatie was wel zeer ongelukkig gekozen. Inderdaad werkten de verbetering van de conjunctuur en de maatregelen van de regering Eyskens samen om de werkloosheid een gevoelige slag toe te brengen: sedert februari 1959 daalde ze met ongeveer 50%.

[p. 974]

De economische verbetering kwam ook tot uiting in de stijging van de fiscale ontvangsten en de recordcijfers van in- en uitvoer. Het succes van de socialistische protestdag was dan ook zeer mager....

Men weet echter dat de regering vooral een structurele economische politiek wil voeren: aanwakkering en reoriëntering van de investeringen, samen met een eerste stap naar indicatieve planning. In dat opzicht is slechts een langzame vooruitgang te noteren. Een deel van de christelijke opinie wil de nieuwe investeringen aan strikte voorwaarden, onder meer inzake lokalisatie, onderwerpen om de terzake toegekende fiscale gunsten hun ‘kapitalistisch’ karakter te ontnemen. De voornaamste woordvoerder van deze groep, de heer De Saeger trok zijn amendementen in op voorwaarde dat alle fiscale beschikkingen in een afzonderlijk nieuw ontwerp zouden worden samengevat. Voor die fiscale maatregelen is het gevaar dus nog niet geweken en ondertussen gaat kostbare tijd verloren. Steeds omwille van de factor tijd had de regering zich akkoord verklaard met een beperkte formule van programmatiedienst, op te richten bij koninklijk besluit. Door een eensgezind advies gaf de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven echter te kennen dat alle beroepsorganisaties verder wensten te gaan in de zin van een institutioneel en meer algemeen indicatief karakter van dit program. Het Nationaal Comité van de C.V.P. sloot zich bij deze zienswijze aan.

Alsof het op economisch gebied nog niet lastig genoeg is eensgezindheid tussen de beide partners te verkrijgen, kwam ook de kwestie van de kieswethervorming weer ter sprake. Op een vergadering van het Nationaal Comité van de C.V.P. werd het ontwerp van de minister van Binnenlandse Zaken dienaangaande hevig aangevallen. Ingevolge een indiscretie in de pers raakte dit standpunt bekend. Dit leidde natuurlijk tot een scherpere houding vanwege de liberalen die, zij het dan ook onopvallend, het ontwerp op 6 mei indienden en er alles op zullen zetten om de goedkeuring ervan vóór het parlementair reces te bekomen. Vastgesteld dient, dat dit ontwerp voornamelijk tot doel heeft de kansen van de liberale partij - en deze partij alleen - bij de volgende verkiezingen aanzienlijk te doen stijgen. Met deze uitgesproken bedoeling, een der partijen aan het bewind te begunstigen, is het een weinig interessant precedent. Het is echter een feit dat deze kieswethervorming deel uitmaakt van het protocol dat tussen de regeringspartijen werd afgesloten. Het laatste woord in deze aangelegenheid is zeker nog niet gezegd.

Vermelden we tenslotte dat minister Merchiers zijn ontwerp indiende waarbij de vervallenverklaring der rechten van artikel 123 sexies ongedaan wordt gemaakt voor al degenen waarvan de straf na herleiding de vijf jaar niet te boven gaat en herzieningsmogelijkheden voor andere gevallen worden geopend. De minister van Binnenlandse Zaken gaf met zijn voorontwerp inzake de herziening van de taalwetten aanleiding tot een geweldige polemiek tussen de voorstanders van de taalvrijheid en diegenen die eens voor altijd een vastlegging van de taalgrens en een beperking van het tweetalig gebied rond Brussel wensen. De gewezen C.V.P.-minister Duvieusart interpelleerde hierover de regering in de Senaat; de regering verklaarde voor dit nationaal probleem een nationale oplossing te willen vinden. Het schijnt reeds vast te staan dat de nieuwe talentelling op strikt wetenschappelijke basis zal worden doorgevoerd zodat de misbruiken van 1947 zullen worden uitgeschakeld. Toch blijft een zeer grote waakzaamheid vanwege de Vlamingen geboden.

L. Deraedt