Streven. Jaargang 12

[p. 945]

Brief uit Libanon
Buitenlandse kroniek
Olaf Hendriks A.A.

MAART en april zijn gekenmerkt geweest door een grote politieke activiteit in het Midden-Oosten. Sinds de mislukte aanslag van Aref op Kassem (6 februari) en vooral sinds de mislukte revolutie van Mossoul onder leiding van Sjawaf werd Irak wederom het brandpunt van de Arabische politiek. In Irak zelf gaat het én om het behoud van het gezag van Kassem en het leger tegenover de democratische partij (volksweerstand), én om de strijd tussen de grote stammen, vooral tussen die van Sjammar en de Koerden. Op het ogenblik is het nog niet mogelijk met zekerheid te bepalen in welke mate Kassem gebonden is aan het communisme. Zelfs reizigers uit Bagdad zijn niet in staat een oordeel over de juiste toestand te geven. Natuurlijk zijn er vele feiten welke op een communistisch overwicht wijzen, doch kort geleden waren er nog meer aanduidingen dat Nasser aan Moskou verkocht was: Egypte ondersteunde Rusland in de Uno, zelfs bij de Hongaarse kwestie, radio en pers waren vol van Russisch nieuws en Russische commentaren, de levering van onderzeeërs, wapens en geld maakten van Alexandrië en Lattakije Russische zeehavens, en grote leningen werden gegeven voor de Assouandam.

Tegenover deze twee situaties is de reactie zeer verschillend: het Westen zocht Nasser uit te schakelen of minstens te isoleren, terwijl het Kassem probeert te redden. Nu er geen hoop meer bestaat dat de Baath-partij in Irak het land in de handen van Nasser zal spelen, doch integendeel, er groot gevaar bestaat dat Syrië met Irak samen wil gaan, is Nasser een wanhopige strijd tegen Kassem begonnen door het communistisch gevaar in Irak te bestrijden. Doch het eerste gevolg is geweest dat Kassem nog meer naar links is gaan overhellen.

Bij gelegenheid van de buitengewone bijeenkomst van de Arabische Liga te Beiroet (maart) heeft Nasser kunnen verkrijgen dat de Arabische landen, welke aanwezig waren, een verklaring hebben afgelegd, waardoor de nadruk werd gelegd op de onafhankelijkheid en de ‘non-alignement’ (neutraliteit) van de Arabische landen: Deze resolutie kan als een verwijt beschouwd worden tegenover Irak: in zover zij dit werkelijk is, is zij een propaganda-overwinning van Nasser, doch in feite, behalve Yemen, heeft geen enkel Arabisch land de politiek van Nasser in deze aangelegenheid gevolgd. De resolutie is een staaltje van Arabische welsprekendheid zonder praktische gevolgen. Trouwens de Libanese minister van buitenlandse zaken heeft moeten verklaren dat de neutraliteit van Libanon hierdoor niet in het geding komt, Soudan heeft de resolutie verworpen omdat zij niet overeenkomt met zijn neutraliteit en Jordanië merkt op dat de Liga slechts in dienst staat van enige van haar leden.

Nasser is vastgelopen in zijn politiek met Syrië en is nu verplicht Syrië te redden, zelfs ten koste van zijn vriendschap met Moskou. De strijd is verder gegaan dan men aanvankelijk gedacht had: de Russische leningen worden wellicht ingetrokken en Egypte publiceert nu pas een documentatie over de gebeurtenissen in Hongarije onder de titel ‘Dit gebeurt in het land waar het communisme heerst’. De andere Arabische landen, welke vrijer staan, en zich ook niet aan Nasser wil-

[p. 946]

len onderwerpen om het communisme te bestrijden, hebben begrepen, dat de eerste noodzakelijkheid nu bestaat in het scheppen van een modus vivendi met Irak. Nasser heeft wederom verhinderd dat de Arabische Liga een sterk organisme voor de vrede wordt.

Libanon heeft bij deze gelegenheid veel gewonnen op politiek gebied. Toch schijnt ook Nasser zijn conclusie uit deze gebeurtenissen getrokken te hebben. Het is b.v. een feit dat hij nu Kouatly met eer heeft ontvangen: vóór de gebeurtenissen, toen Kouatly naar Egypte kwam om aan Nasser de ware toestand van Syrië uiteen te zetten, heeft deze hem zelfs niet willen ontvangen. Doch wanneer Nasser een grotere vrijheid aan Syrië geeft, wordt het gevaar van een afscheiding nog groter, en wanneer hij doorgaat met de noordelijke provincie te onderdrukken komt het tot een uitbarsting.

Terwijl heel het Midden-Oosten in een politieke spanning verkeert, is koning Hussein rustig op reis gegaan naar Indië, Amerika en Engeland. Jordanië, dat kort geleden op het punt stond verdeeld te worden, is nu het rustigste land. De minister van buitenlandse zaken verklaarde, dat wanneer Jordanië finantieel gesteund wordt, het binnen enkele jaren de sterkste macht is tegen het communisme in het Midden-Oosten, terwijl Israël getuigde dat de kans voor een vrede met de Arabieren nooit zo groot is geweest als nu. Toch heeft de koning geen waarborg van Amerika en Engeland kunnen verkrijgen voor de verdediging van zijn onafhankelijkheid.

Ondertussen is de regering in Jordanië veranderd doordat Rifai zijn ontslag heeft genomen. De nieuwe regering brengt geen verandering in de politiek; de anti-communistische strijd zal eerder toenemen.

In het huidig conflict tussen Irak en Egypte kan Libanon geen partij kiezen zonder zijn inwendige eenheid in gevaar te brengen. Er is hier een sterke tendens welke de politiek van Nasser ondersteunt en nu plotseling ook anti-communistisch is geworden, er is ook een andere stroming, welke hoopt Nasser door Kassem klein te krijgen. Van de andere kant zou men kunnen verhopen, dat, nu de moslims de heilige oorlog tegen de communisten zijn begonnen, er een gemeenschappelijk terrein geschapen is voor verzoening en eenheid. Doch ofschoon de christenen ook het communisme bestrijden, zijn de motieven totaal verschillend. Nasser verklaart steeds dat zijn strijd tegen het communisme niet dezelfde is als die van het westen. Dit betekent dat wanneer Nasser Kassem overwonnen heeft, hij weer communist wordt om de andere Arabische landen aan te vallen. De strijd tegen het communisme plaatst hem niet aan de kant van het Westen, hij houdt vast aan zijn non-alignement - positieve neutraliteit is een afgezaagd deuntje -, doch de andere Arabische landen zijn wel verplicht partij te kiezen voor Nasser. Tenslotte is de nasseriaanse anti-communistische strijd een Arabische strijd, de eeuwige strijd tussen Irak en Egypte om Syrië.

In Syrië blijft de toestand gespannen. Het langdurig verblijf van Nasser aldaar heeft de ontevredenheid niet verminderd, alleen kan zij zich moeilijker uiten. Men behoeft de propaganda van Bagdad niet te geloven, maar het is zeker dat Syrië meer en meer een politie-staat wordt. Zelfs degenen, die enige tijd geleden, toen Nasser Chroestsjef omhelsde, hun sympathie voor Moskou betuigden, maar helemaal niet communist zijn, worden nu uitgemaakt voor ‘communisten’.

Tegenover Libanon gaat Syrië voort met kwetsende maatregelen te treffen. Ofschoon Nasser heeft toegestaan dat er weer vakantiegangers van de V.A.R. naar Libanon komen, verscherpt Syrië de invoerrechten voor Libanon: er is zelfs

[p. 947]

sprake, dat de rekeningen en invoerrechten onmiddellijk aan het Syrisch consulaat betaald moeten worden, ook mag de geraffineerde olie uit Tripoli (I.P.C.) niet meer door Syrië naar de andere landen vervoerd worden. Syrië wil Libanon van zijn achterland afsnijden: reeds ondervindt de handel van Beiroet daarvan de gevolgen. De Libanese vrij-handel wordt sterk bedreigd: de Libanese regering wil echter geen tegenmaatregelen treffen, maar zij zal dan een andere oplossing moeten zoeken om de economie van Libanon op gang te houden. Er wordt nu een groter economisch contact gezocht met Soedan.

Al deze feiten geven geen hoge gedachte van de Arabische eenheid, toch meen ik dat die eenheid daardoor haar eigen weg vindt. Immers een jaar geleden meende Nasser Irak, Jordanië en Libanon in één stoot omver te werpen en ze onder zijn hegemonie te brengen. De Arabische eenheid zal nooit door geweld tot stand komen: de huidige omstandigheden hebben duidelijk bewezen dat deze eenheid slechts geleidelijk zal groeien wanneer men het karakter van elk land eerbiedigt. Deze overtuiging wint meer en meer veld in de Liga zelf en wordt versterkt door de tegenwoordigheid van Marokko en Tunis. Nasser zelf heeft te Beiroet duidelijk gevoeld dat de andere Arabische landen zijn politiek niet delen. Ook zijn anti-communistische oorlog heeft niet het succes, dat hij verwacht had, en dit wegens de reeds aangegeven redenen en ook omdat eenieder overtuigd is dat hij het communisme in het Midden-Oosten heeft binnengevoerd. Trouwens eind april was er sprake van een geheime boodschap van Chroestsjef aan Nasser, die onmiddellijk begon te spreken over de mogelijkheid van een verzoening met Moskou, wellicht om Amerika te dwingen grotere steun te verlenen. Het Westen heeft zich echter zeer voorzichtig getoond: het kende wellicht de inhoud van de Russische boodschap, en het heeft eindelijk geleerd dat het Arabische nationalisme naar de hoogste onafhankelijkheid streeft en neutraal wil blijven. Het was te voorzien dat Nasser zijn strijd tegen Moskou niet vol kon houden.

De afwezigheid van Irak, dat zelf half april een vredesconferentie heeft gehouden, waarbij 18 landen vertegenwoordigd waren, heeft de samenkomst van de Arabische Liga doen mislukken en de olie-conferentie te Kaïro tot een fiasco gemaakt. Zoals men weet was deze olie-conferentie reeds verschillende malen aangekondigd en telkens weer, om verschillende redenen, uitgesteld. In het plan van Nasser was zij bedoeld als een grote propaganda om de Arabische eenheid nog meer onder het gezag van Kaïro te brengen en om druk op het Westen uit te oefenen. Door de afwezigheid van Irak is deze politiek totaal mislukt. Het offensief van Kaïro tegen de olie-concessies liep op niets uit, daar Irak geen nationalisatie wil, maar alleen hogere aandelen: Irak wil in princiep trouw blijven aan zijn overeenkomsten met de andere landen. Derhalve is deze conferentie meer een technische uitwisseling geweest dan een politiek spel, dat zeker grote gevolgen had kunnen hebben. Dit verlies kan Nasser moeilijk inhalen, terwijl Kassem daardoor zijn positie tegenover de communisten in Irak en tegenover de Arabische landen versterkt heeft. Er is geen sprake geweest van de olie-tentoonstelling, welke ook aangekondigd was. In Irak zelf wordt de olie-situatie steeds steviger. De Irak-Petroleum met zijn filialen Basrah- en Mossoul Petroleum Co. wil in 1962 de olieproduktie tot 70 miljoen ton per jaar opvoeren, dit is het dubbele van de produktie in 1958. Ook is er een overeenkomst getroffen tussen de staat en deze olie-maatschappijen, dat de olie-raffinaderijen van Daura, Kaiarah en Muftiak, welke tot nu toe alleen in de behoefte van Irak voorzagen, nu ook hun produktie kunnen uitvoeren. Irak, dat zich in grote finantiële moeilijkheden

[p. 948]

bevindt, wil zelfs aan de olie-maatschappijen een voorschot vragen (150 miljoen dinars). Het is jammer dat 33% van de nieuwe begroting, beraamd op 103 miljoen dinars, voor het leger bestemd is, slechts 11% voor het onderwijs en 6,8% voor de volksgezondheid. Om de invloed van Rusland te beperken levert Engeland wederom wapens aan Irak.

Wij zijn reeds bijna half mei: het is wederom opmerkelijk hoe plotseling in de eerste weken van mei de politieke lijnen zich scherper hebben afgetekend. Niet dat de houding van Nasser en Kassem duidelijk bepaald is, doch er zijn nieuwe elementen in het spel gekomen, welke voor het ogenblik ons alleen enige gissingen veroorloven. Vooreerst wordt het spel der partijen in Irak beter onderscheiden door de terugkeer tot het Nationale Front. Deze partij met communistische inslag kwam bij de verkiezing van 1954 naar voren: zij werd gesteund door de clandestiene communistische partij en werkte samen met de Istiklal en de Nationale Democratische Partij. Met de ontbinding van het parlement, uit deze verkiezing voortgekomen, verdween ook het Nationale Front. Na de juli-revolutie om een bredere basis te vormen heeft Kassem deze partij weer hersteld: zij groepeerde toen behalve de Istiklal en de Nationale Democratische Partij ook de C.P. en de Baath-partij. De Baath-partij wilde te vlug een unie met Egypte forceren en werd daarom uitgestoten: het Nationale Front is daardoor versterkt en steunt nu op de C.P., de Nationale en de Koerdische Democratische Partij: wellicht kan de Istiklal een grotere invloed krijgen: de strijd gaat nu vooral tussen de C.P. en de Nationale Democratische Partij. De C.P. in Irak is goed georganiseerd: zij zal echter de toestand niet forceren, maar geleidelijk haar doel trachten te bereiken: dat wil niet zeggen dat zij absoluut zeker zullen slagen, tenslotte zijn ook Egypte en Syrië aan de communistische greep ontkomen. De diplomatieke betrekkingen van Irak ontwikkelen zich op neutrale wijze: er zijn zo juist bezoeken afgelegd te Moskou, te Bonn en te Ankara, en de Arabische staten worden niet verwaarloosd. Men moet toegeven dat deze betrekkingen ‘positiever’ zijn dan die van Nasser, die het ‘communisme’ bestrijdt en wederom technici naar Moskou stuurt om de economische betrekkingen te herstellen, doch noch met het Westen, noch met de Arabische staten zijn betrekkingen heeft verbeterd. Gesteund door Joegoslavië en India, doch zonder de Arabische landen geraadpleegd te hebben, stuurt hij Fawzi naar Genève om het Westen te vragen zich niet met de Arabische kwesties te bemoeien. Doch Fawzi vertegenwoordigt alleen de V.A.R. en vergeet zeker dat Rusland door de communistische partijen reeds in de Arabische staten gevestigd is. Trouwens Amerika heeft reeds duidelijk zijn houding uiteengezet: het heeft geleerd geen partij meer te kiezen voor een Arabisch land tegen een ander Arabisch land, en heeft daardoor een groter begrip getoond voor de Arabische kwestie. Amerika is tegen elke verandering van de Arabische status quo en erkent het recht van de Arabische staten hun eigen bestaan te regelen in overeenkomst met de internationale vrede en veiligheid. Deze duidelijke taal is een keerpunt in de Amerikaanse politiek ten opzichte van de Arabische landen, welke deze beslissing zeker zullen waarderen.

De inzet van het spel blijft nog steeds de Arabische eenheid. Nasser heeft daarop zijn leiderschap gebaseerd en zich met deze beweging vereenzelvigd, doch daardoor is hij juist een factor van onrust geworden voor zijn buren. Dit element wordt door Rusland ondersteund, ofschoon Moskou een andere opvatting heeft over de Arabische eenheid dan Nasser. Ook het Westen ondersteunt dit leider-

[p. 949]

schap niet, het wil evenwicht in het Midden-Oosten en maakt zich daarom ongerust over de Arabische eenheid onder de hegemonie van Nasser, of van Kassem of van het communisme. Ook de houding van Libanon is nog niet zuiver bepaald. Libanon is het enige vrije land in het Midden-Oosten, doch toont op het ogenblik de meeste tegemoetkomingen aan Nasser, ofschoon het de neutraliteit natuurlijk handhaaft. Hoe groot de innerlijke spanning nog is, bewijst de grote voorzichtigheid weermee men aan de feiten van het vorig jaar herinnert. Op 8 mei was het een jaar geleden dat de hoofdredacteur van El Telegraf werd doodgeschoten en de onlusten in heel het Midden-Oosten begonnen. Men heeft aan het feit herinnerd, meer niet: en Pierre Gemayel is een ‘maand voor de nationale eenheid’ begonnen.

Men vraagt zich af of de lont, welke het vorig jaar de revolutie aanstak, is weggenomen. De aandacht is nu gericht op Genève, doch men vreest dat Moskou, volgens de bekende methode, weer spoedig een afleidingsmanoeuvre in het Midden-Oosten zal beginnen.