Streven. Jaargang 12

[p. 771]

Politiek Overzicht

Nederland

OP 12 maart hadden de verkiezingen plaats voor de Tweede Kamer als gevolg van de Kamerontbinding in december. De verkiezingsstrijd was gedurende de laatste maanden heftig gevoerd en enkele politieke partijen hadden hun houding na de verkiezingen reeds van te voren bepaald. Dat men zich daarbij wel eens te veel door partijbelang en te weinig door landsbelang liet leiden, kwam er blijkbaar niet op aan.

De uitslag heeft enkele belangrijke wijzigingen opgeleverd. Zoals te verwachten was heeft de liberale V.V.D. een aanzienlijke winst behaald; dat zij echter haar zetelaantal zou zien stijgen met bijna 50% nl. van 13 tot 19, zullen de meesten wel niet voorzien hebben. Te verwachten was ook, dat de C.P.N. een gevoelige klap zou krijgen; de ruzie tussen de Groot en Wagenaar en het als gevolg daarvan optreden van de zgn. Bruggroep wezen in deze richting; een deel der oude C.P.N.-stemmen zal wel gegaan zijn naar de voor het eerst aan de verkiezingen deelnemende Pacifistisch Socialistische Partij.

Opmerkelijk was het herstel van de P.v.d.A.; terwijl zij aan de ene kant verloor aan de juistgenoemde P.S.P., wist zij aan de andere kant weer talrijke kiezers tot zich te trekken en zo haar verlies aan kamerzetels tot 2 te beperken, waardoor zij nu - zij het op het nippertje - kwam op 48 zetels. Vergelijken wij de cijfers met die van de verkiezingen voor de Provinciale Staten verleden jaar, dan is dit verlies zeer gering.

De rechtse partijen gezamenlijk leden verliezen. Zowel de A.R. als de C.H.U. verloren een zetel; samenwerking tussen de verschillende protestants-christelijke groeperingen zou dit verlies zeker gecompenseerd hebben en misschien nog een kleine winst hebben opgeleverd.

De K.V.P. handhaafde haar fractie op 49; hiermee blijkt men in sommige kringen nogal tevreden; men schijnt erg blij te zijn, dat de K.V.P. weer de grootste fractie vormt, maar vergeet, dat dit te danken is aan verlies van de P.v.d.A. en niet aan eigen groei; men prijst de grote stabiliteit van de katholieke kiezers, maar is er nu werkelijk zoveel reden tot juichen? Eerlijk gezegd vinden wij, dat de K.V.P. achteruit is gegaan; men had minstens op 50, misschien op 51 zetels gerekend; zij bleef zelfs net onder het percentage van 1956 terwijl men er gezien de groei van het kiezerskorps toch eigenlijk een stuk boven uit had moeten komen. Men realisere zich in K.V.P.-kringen goed, dat nog steeds vele katholieken op de P.v.d.A. stemmen; dat verder talrijken deze keer hun stem op de V.V.D. hebben uitgebracht. Maar men realisere zich ook, dat er onder de K.V.P.-stemmers een zekere ontevredenheid heerst over de houding der partij; zeer velen hebben van hun onbehagen blijk gegeven door het uitbrengen van een voorkeurstem. Voor het eerst in de geschiedenis van de evenredige vertegenwoordiging werd een kandidaat gekozen door middel van voorkeurstemmen en mr. van Rijckevorssel behaalde zelfs ruim voldoende stemmen voor 2 zetels. Natuurlijk is dit resultaat te danken aan de bekwaamheid van de betrokken

[p. 772]

kandidaat en aan de - toch niet zo intensief - gevoerde propaganda, maar de ruim 90.000 stemmen op deze en de talrijke voorkeurstemmen op andere kandidaten van de K.V.P. wijzen o.i. ook op het feit, dat men in bepaalde kringen zeer kritisch staat tegenover het optreden van de partij. Het zou zeer gewenst zijn wanneer deze eens ernstig begon aan een gewetensonderzoek en daarin niet alleen de beruchte groslijstkwestie betrok.

De politieke situatie is er met dit alles niet duidelijker op geworden. De oude coalitie van K.V.P., A.R. en C.H.U. heeft precies de helft van het totaal aantal zetels gekregen en kan dus niet verder komen dan elk voornaam w.o. bij staken van stemmen te laten verwerpen. Men zal of met de V.V.D. of met de P.v.d.A. tot een vorm van samenwerking moeten komen; en geen van beide is goedkoop. In deze omstandigheden is het prettig als men beschikt over een ‘patroon voor moeilijke zaken’ in de persoon van prof. Beel. Op verzoek van H. Majesteit is hij onmiddellijk aan het werk gegaan. Nadat zijn onderzoek voltooid was, werd eerst oud-minister van den Brink als formateur aangezocht, die echter om persoonlijke redenen weigerde. Een andere politiek niet te sterk geprononceerde figuur, prof. de Quay, hield de opdracht in beraad.

Men verwacht, dat er een extra-parlementair kabinet uit de bus zal komen, dat zonder strakke binding met de fracties toch voornamelijk zal steunen op de rechtse groeperingen en de V.V.D. Hoewel deelname van de P.v.d.A. aan de regering nog niet helemaal uitgesloten wordt geacht, is samenwerking tussen deze partij en de K.V.P. toch wel erg moeilijk geworden na de weigering van de eerste om mee te werken aan de herbenoeming van dr. Kortenhorst als voorzitter van de Tweede Kamer en de daarop volgende verklaring van prof. Romme (K.V.P.), dat hij het in deze omstandigheden niet gewenst achtte, dat een lid van de P.v.d.A. deel zou uitmaken van het kamerpresidium.

Internationaal

Er hebben in de afgelopen weken talrijke besprekingen op hoog niveau plaats gehad. Zij hebben allemaal een ding gemeen: men kan slechts raden naar de werkelijke resultaten.

Allereerst het bezoek van Macmillan aan Moskou. Al was het slotcommuniqué inderdaad een beetje vriendelijker dan het zich een gegeven ogenblik tijdens de reis liet aanzien, eigenlijk stond er niet veel anders in, dan dat men het over geen enkel punt eens was behalve dan dat er gepraat moest worden. Hiertoe was ook Chroestsjef bereid blijkens zijn verklaring, dat hij geen bezwaar had tegen een bijeenkomst van de ministers van buitenlandse zaken als voorbereiding voor een topconferentie.

In het communiqué werd ook gesproken over ‘disengagement’. De moeilijkheid is, dat men dezelfde term gebruikt en er een totaal verschillende betekenis aan hecht. Er zijn voorlopig drie omschreven plannen, nl. een van Eden, daterend uit 1954, een van de Amerikaan Kennan en een van de Pool Rapacki; verder zijn er nog altijd tussen-oplossingen mogelijk. Over het algemeen staat men in het W. afwijzend tot huiverig tegenover elk van deze plannen; men bekeek derhalve Macmillan bij zijn terugkeer nogal wantrouwend. En dit niet alleen hierom, maar ook omdat men zowel in Europa als in de V. St. geïrriteerd was

[p. 773]

door zijn optreden. Men vreesde, dat hij hier de Gaulle en Adenauer wilde passeren terwijl de V. St. bang waren, dat hij van de ziekte van Dulles zou gebruik maken om diens rol bij de a.s. onderhandelingen op hoog niveau over te nemen.

Dientengevolge voorzag men grote moeilijkheden voor Macmillan bij zijn volgende bezoeken aan Parijs, Bonn en Washington. Aan de Gaulle en Adenauer gaf Macmillan echter de verzekering, dat Engeland in de verste verte niet dacht aan neutralisatie van Duitsland, maar slechts aan een zgn. verdunde zone, waarbinnen de bewapening niet verder zou worden uitgebreid en onder wederzijdse controle zou worden geplaatst. Alhoewel niet enthousiast wilden Parijs en Bonn dit toch niet geheel verwerpen en kwam men tot de traditionele overeenstemming.

De voornaamste besprekingen in dit kader waren die tussen Eisenhower en Macmillan in het zwaar bewaakte Camp David. Van te voren had Eisenhower de kwesties besproken in de Nationale Veiligheidsraad en met de leiders van beide partijen in het congres. Het besprokene was uiteraard geheim, maar men was - naar gebleken is - wel unaniem van mening, dat de V. St. hun rechten in Berlijn moesten handhaven. Van deze vastberadenheid heeft de President herhaaldelijk blijk gegeven. Zijn houding gaat echter gepaard met een zekere souplesse; reeds voor de aankomst van Macmillan gaf Eisenhower te kennen niet meer zo afkerig te zijn van een topconferentie als dat nog in februari het geval was. Waarschijnlijk is hier de invloed van senator Fulbright merkbaar, die nog verder wil gaan en - evenals Macmillan - praat over het houden van min of meer regelmatige bijeenkomsten der regeringsleiders. Wel blijft Eisenhower vasthouden aan succesvolle voorbereiding door de ministers, daar hij absoluut niets voelt voor een herhaling van de propaganda-conferentie te Genève in 1955. Door deze wijziging was een van de grootste moeilijkheden voor Macmillan reeds voor zijn komst uit de weg geruimd; daar bovendien ook de wrevel over Macmillans optreden al sterk verminderd was, konden de besprekingen vruchtbaar zijn. In grote lijnen bleek men het met elkaar eens te zijn.

De situatie is nu zo, dat begin april de ministers van buitenlandse zaken van de W. grote drie en van W.-Duitsland te Washington bij elkaar komen ter bespreking van een gezamenlijke politiek; dat vervolgens de plannen besproken worden in de Nato - die haar tienjarig bestaan viert - en waar, volgens min. Luns de kleine landen de gelegenheid krijgen hun visie op de wereldproblemen ten beste te geven, en dat daarna op 11 mei te Genève een ministersconferentie der grote vier zal plaats hebben; tot nu toe heeft het W. er nog niet mee ingestemd, dat Polen en Tsjecho-Slowakije zullen deelnemen, zoals Rusland terwille van de pariteit verlangd heeft. Wel was er al sprake van, dat dan ook Italië zou moeten deelnemen, terwijl Joego-Slavië zijn wens kenbaar maakte.

Tussen al deze bedrijven door hadden er nog talrijke andere internationale besprekingen plaats. Zo kwamen op 4 maart de Gaulle en Adenauer te Marly bij elkaar en bevestigden nog eens hun onderlinge samenwerking. Deze zal echter wel weer een deuk gekregen hebben tengevolge van de uitlating van de Gaulle, dat z.i. bij een hereniging van de beide Duitse delen de huidige grenzen, m.a.w. de Oder-Neissegrens, moesten gehandhaafd blijven, iets waarvan men officieel in W.-Duitsland niets wil weten. Een andere beslissing van de Gaulle was niet bevorderlijk voor de Atlantische samenwerking, nl. die waarbij de gehele Franse Middellandse Zeevloot ook in oorlogstijd aan het Nato-opperbevel werd onttrokken. Strategisch misschien geen ramp, maar tactisch onjuist.

Ook Chroestsjef had zijn besprekingen. Hij bezocht de Leipziger-Messe en

[p. 774]

onderhandelde tevens over een eventueel vredesverdrag met de O.-Duitsers. Tijdens dit bezoek verzwakte hij zijn ultimatum van november j.l. en zei geen belang te hechten aan de datum van 27 mei, mits het W. bereid was onderhandelingen over Berlijn te openen. Tevens maakte hij van de gelegenheid gebruik om in O.-Berlijn een gesprek te hebben met de voorzitter van de W.-Duitse Socialistische Partij, Ollenhauer; later gingen de S.P.D.'ers Schmidt en Erler naar Moskou, maar zij konden slechts tot de conclusie komen, dat er op dit ogenblik niet met Rusland te praten viel over de Duitse hereniging, iets wat Adenauer vaker gezegd had.

In het Midden-Oosten had premier Kassem in Irak met een nieuwe opstand te kampen. Op 8 maart was kolonel Sjawaf in Mosoel in verzet gekomen; hij verweet Kassem te zijn afgeweken van de beginselen van de revolutie van juli 1958, te weinig solidair te zijn met de overige Arabieren en teveel invloed te geven aan de communisten. Kassem slaagde erin de opstand te onderdrukken, maar kon dit slechts doen door de communistische macht nog meer te vergroten. Daardoor kon Nasser zijn plan om alle Arabische volken onder zijn leiding te verenigen wel opgeven. Daar hij tegenover dit prestige-verlies wel een overwinning zou willen plaatsen, vroeg men zich reeds af waarheen hij zich zou wenden; het makkelijkste zou zijn om zijn invloed in Libye te vestigen, maar Nasser ontketende een heftige actie tegen Kassem en het communisme en riep zelfs op tot een heilige oorlog van alle Arabieren tegen het atheïsme.

Hoewel Chroestsjef in zijn nopjes was met het verloop van de gebeurtenissen in Irak, waar hij niet alleen een der rijkste oliegebieden beheerst, maar tevens een wapen heeft tegen Perzië, dat zich nauwer met het W. heeft verbonden, wil hij dit voordeel toch niet kopen ten koste van de vriendschap met Nasser. Chroestsjef is niet tevreden met Irak; hij wil de hele Arabische wereld beheersen en daarom reageerde hij nogal vaderlijk op de felle aanvallen van Nasser en zag hij er geen aanleiding in om de Russische economische hulp aan Egypte te staken. Hij heeft van de V. St. geleerd, dat de Assoeandam voor de Egyptenaren een erg teer punt is en hij wil Nasser zeker niet in de armen van het W. drijven.

In het Verre Oosten had de Chinese communistische regering te kampen met een opstand in Tibet. Eigenlijk is dit niets nieuws, daar sedert de vestiging van de suzereiniteit van China in 1950 er een voortdurend verzet, is geweest van de Khamba-stam. Lange tijd is dit latent gebleven, maar toen vorig jaar duidelijk bleek dat Peking zich niet wenste te houden aan de belofte van autonomie voor Tibet en probeerde ook hier het commune-stelsel door te voeren, groeide het uit tot een openlijke opstand. De Dalaï Lama, de geestelijke leider, koos de zijde der opstandelingen, terwijl de wereldlijke leider, de Pantsjen Lama, aan de communistische kant stond. De opstand bereikte de hoofdstad, Lhasa, en was neergeslagen voor de eerste berichten de buitenwereld bereikten.

De kwestie is natuurlijk vooral van belang voor de Tibetanen zelf, die aan den lijve ondervinden, dat Pekings beloften niet steeds te vertrouwen zijn. Daarnaast is zij belangrijk voor de houding der naburige landen. Men toont zich daar ernstig ongerust over dit imperialistische optreden van China. Het zal voor Pandit Nehroe moeilijk zijn om nu zijn neutrale houding te handhaven en mogelijk zal India zowel als Indonesië nu erkennen, dat communistisch China er op uit is zijn hegemonie over Azië te vestigen, een streven waarvan op de duur ook zij het slachtoffer zullen worden.

J. Oomes

[p. 775]

België

De sociale bijverschijnselen van de lage conjunctuur werkten zich in maart verder tenvolle uit. De werkloosheid bleef hoog, het speciale probleem van de grensarbeiders bereikte zijn culminerend punt in betrekkelijk ernstige onlusten, de sluiting van fabrieken bleef dreigend over het hoofd van de arbeiders hangen vnl. in de textielsector, de steenkolensector was nog niet volledig tot rust gekomen. De regering-Eyskens moest het hoofd bieden aan al deze vraagstukken, met onmiddellijke maatregelen. In principe werd met Frankrijk een overeenkomst bereikt die de werkhervatting der grensarbeiders mogelijk maakte, mits een ernstige tussenkomst van de Belgische regering. De daadwerkelijke hervatting van het werk liep echter ingevolge de houding van het Franse patronaat nog niet zo vlot van stapel. Inzake steenkolen kon van de E.G.K.S., overigens niet bereid tot internationalisering der Belgische moeilijkheden, toch een tijdelijke hulp van 100 miljoen ten voordele van de werkloze Belgische mijnwerkers verkregen worden. Sociale wrijvingen in deze sector vonden nog geen oplossing. Het probleem van de fabriekssluiting werd concreet gesteld n.a.v. de voorgenomen sluiting van ‘Calcutta’ te Sleidinge. Een algemene proteststaking in het arrondissement Gent was echter het gevolg. De vooropzeg werd ingetrokken, maar het is duidelijk dat zich hier een principekwestie zal stellen. De vakbonden vragen een regeling waarbij geen fabrieken zullen gesloten worden, zonder dat in andere werkgelegenheid voor de getroffen arbeiders is voorzien. Deze eis is het logisch gevolg van de analoge belofte gedaan inzake sluiting van kolenputten. Van socialistische zijde werd een wetsvoorstel in die zin ingediend, het principe wordt door het A.C.V. tenvolle aanvaard, en zelfs in zekere patronale kringen werd erkend, dat de christelijke doctrine zich tegen een dergelijke regeling niet verzet.

De regering spant zich echter vooral in om de werkloosheid aan de wortel zelf aan te tasten. Het sleutelplan van dhr. Eyskens vond veel bijval bij de Raad voor het Bedrijfsleven en de Arbeidsraad, alsook op het C.V.P.-congres, waar de behoefte aan een regionale politiek wel zeer duidelijk tot uiting kwam. De wetsontwerpen, waarvan het doel juist is, de nodige investeringen te oriënteren naar gebieden waar werkkrachten voorhanden zijn werden ingediend; zijn ze voor de enen te dirigistisch, voor de anderen niet doeltreffend genoeg, toch was de algemene indruk gunstig.

De kwestie van de broodprijs vond een definitieve regeling: van 1 april af wordt de prijs van het huishoudbrood op 8 Fr. gebracht, die van het andere brood op 8,25 Fr.

De sanering van de ziekteverzekering laat op zich wachten; het probleem is dan ook zeer complex. Intussen werden de geneesheren verzocht van de verhoging der honoraria af te zien. De aandacht blijft echter uitgaan naar de structuur van de sociale zekerheid in haar geheel. Senator Custers bracht er op het C.V.P.-congres een fel-besproken verslag over uit, dat o.m. door de mutualiteiten heftig werd bestreden. Pasklare oplossingen bestaan in deze sector nog niet. Maar klaarblijkelijk zijn nieuwe, progressieve formules aan het doorbreken.

De eigenlijke politieke problemen brachten de doelbewustheid van de regering, en vnl. van de C.V.P., en tevens de ontreddering van de oppositie wel heel duidelijk tot uiting. C.V.P.-voorzitter Lefèvre kondigde te Luik de imminente verkorting van de militaire dienst tot 12 maanden aan. Enkele dagen later werd

[p. 776]

dit door minister Gilson in het Parlement bevestigd: de nieuwe diensttijd zal vanaf begin september een aanvang nemen. Dit is een schoon succes voor de regering. Zonder de socialisten in hun demagogische doorvoering van de 18 maanden na te doen, heeft ze de moed gehad, eerst de nodige zeer zware reorganisatie van het leger aan te pakken. De socialistische oppositie volgde in de debatten de argumenten van de anti-hervormingsgezinde generaals: ze verdiende dan ook de haar toegevoegde bijnaam van ‘parti des culottes de peau’.

Halsstarrig houden de socialisten aan een negatieve politiek vast. Ze beklemtonen officieel, niet te denken aan een economisch-sociaal pact op nationale basis. Ze weigeren mede te werken aan een oplossing van de Vlaams-Waalse problemen waarvoor staatsminister De Schryver op het C.V.P.-congres de formule ‘ronde-tafel-conferentie’ voorstelde. Deze problemen nemen anders weer hinderlijke vormen aan. Er is duidelijk, van Franstalige Brusselse zijde, een tendens waar te nemen om de verworvenheden van vroegere wetsontwerpen en programma-uitspraken van de C.V.P. weer ter sprake te brengen, iets wat noch door de Vlaamse opinie noch door de instanties van die partij kan aanvaard worden. De liberale minister Lefèbvre liet echter doorschemeren, een minder radicale oplossing op het oog te hebben dan door het ontwerp Moyersoen werd voorzien.

Op onderwijsgebied schijnt de nieuwe geest zich verder door te zetten. De zeer vriendelijke verschijning van minister Moureaux op het congres van het Vrij Technisch Onderwijs was er symptomatisch voor. Het ontwerp op het schoolpact zal na het paasverlof aan de Kamer worden voorgelegd. Elke nationale partij heeft een verslaggever aangewezen: de behandeling belooft een manifestatie van nationale eensgezindheid te worden.

De Kongolese vraagstukken stonden weer volop in het middelpunt. Toen minister Van Hemelrijck op 10 maart naar Leopoldstad vertrok, voorzag niemand de sensationele gebeurtenis van 14 maart waarbij de minister praktisch de Abakoleiders Kasavubu, Kanza en Nzeza naar Brussel meebracht. De stoutmoedigheid van dit ingrijpen wekte bewondering en verbazing. Het gaf natuurlijk ook aanleiding tot kritiek, vnl. waar men meende dat met deze personaliteiten besprekingen zouden worden gevoerd over het lot van Kongo. Minister Van Hemelrijck gaf bevredigende uitleg in een senaatszitting, waar de onwil van zekere liberale kringen niet verborgen bleef, maar waar vooral de socialisten het schouwspel boden van de ergste verdeeldheid. Inzake Kongo weten zij, als partij, klaarblijkelijk niet waarheen. Intussen maakten verdere uitvoeringsmaatregelen van de verklaring van 13 januari vooruitgang en werden besprekingen met Kongolese vertegenwoordigers in het vooruitzicht gesteld. Het verslag van de parlementaire onderzoekscommissie werd, na een voorafgaande indiscretie, gepubliceerd; het ligt helemaal in de lijn van de politiek die door de regering gevoerd wordt. De persoonlijke noot die dhr. Van Hemelrijck aan deze politiek geeft, kan voor sommigen prikkelend werken, zijn maatregelen en de wijze waarop hij ze ten uitvoer brengt, dienen de zaak perfect. De benoeming van een nieuwe gouverneur-generaal blijft echter uit. De grote vraag is, vooral na de weigering van oud-minister Scheyven: wie?

L. Deraedt