Streven. Jaargang 12

[p. 679]

Politiek Overzicht

Internationaal

KORT voor zijn bliksembezoek aan Europa had Dulles een lang gesprek met de voorzitter der Senaatscommissie voor buitenlandse zaken. Bij het vaststellen van de buitenlandse politiek moeten zowel de president als zijn secretary of state terdege rekening houden met de mening van de Senaat d.w.z. met bovengenoemde commissie. Het voorzitterschap wordt steeds bekleed door een lid van de meerderheidspartij, dus nu de democratische; als zodanig treedt sedert einde januari op James W. Fulbright. Zijn naam is in Europa bekend door zijn initiatief om de opbrengsten van de in Europa verkochte Amerikaanse surplusgoederen te bestemmen voor een uitwisselingsprogramma voor professoren en studenten, de zgn. Fulbright-beurzen. I.z. de buitenlandse politiek huldigt deze senator enigszins andere opvattingen dan Dulles; hij noemt diens politiek te star, bepleit een andere houding t.o. communistisch China en voelt wel iets voor de vorming van een bufferzone tussen O. en W. in Europa. Het ligt voor de hand, dat Dulles' politiek in de naaste toekomst de invloed zal ondergaan van deze uiterst belangrijke figuur.

Dulles bezocht op zijn reis van 4-9 februari Londen, Parijs en Bonn. Officiële mededelingen over het besprokene zijn niet gedaan. Wel is gebleken, dat men aan W. zijde niet van plan is ook maar in enig opzicht toe te geven i.z. W. Berlijn; in dezen schijnt het standpunt van Adenauer en de Gaulle te hebben overwonnen. Tijdens zijn bezoek aan Londen werd ook gesproken over de reis van Macmillan naar Moskou; Dulles heeft hier zijn goedkeuring aan gehecht, zodat Macmillan op 5 februari officieel in het Lager Huis kon meedelen naar Moskou te zullen gaan.

Na zijn terugkeer in Washington nam Dulles ziekteverlof om een operatie te ondergaan. Daarbij bleek hij opnieuw aan kanker te lijden. Onmiddellijk rees de vraag of hij nog in staar zou zijn het State Department te blijven leiden en wie zijn eventuele opvolger zou zijn. Dulles heeft steeds een sterk persoonlijk stempel gedrukt op de buitenlandse politiek der V. St. en reeds eerder hoorde men herhaaldelijk het verwijt, dat hij te weinig zelfstandigheid liet aan zijn medewerkers. Wat nu als Dulles tengevolge van zijn ziekte niet meer in staat is die leiding te blijven geven juist op een zo kritiek moment als de crisis rond Berlijn? Voorlopig schijnt dit nog niet het geval te zijn; zelfs in het ziekenhuis blijft hij beschikbaar voor overleg met Eisenhower en zijn eigen medewerkers; het lijkt er niet op, dat hij aan Herter, zijn onder-minister, de problemen rond Berlijn wil overlaten. Het is overigens nog de vraag of Dulles eventueel door Herter zou worden opgevolgd; door sommigen wordt Dillon, onder-minister voor economische zaken, sterk naar vor engeschoven. Voorlopig heeft Eisenhower echter een einde gemaakt aan alle gissingen door te verklaren, dat er naar zijn mening geen sprake van is Dulles van zijn taak te ontheffen.

Op 16 februari werden in Moskou de antwoorden overhandigd van de V. St., Engeland, Frankrijk en W. Duitsland op het Sovjetvoorstel van 10 januari, waarin er op werd aangedrongen binnen 2 maanden een internationale conferentie over het gehele Duitse probleem te houden. Hierin verklaart het W. nogmaals

[p. 680]

zich niet te laten dwingen W. Berlijn te verlaten; het zegt tevens bereid te zijn tot een conferentie van ministers van Buitenlandse Zaken der grote vier om het Duitse vraagstuk te bespreken; dit zou dan moeten gebeuren in aanwezigheid van adviseurs uit W. en O. Duitsland. Dit voorstel vormde volgens de Russsiche radio geen basis voor een oplossing, waarmee het officiële standpunt van de Russische regering vrij juist schijnt weergegeven te zijn.

Ook de reis van de Engelse premier Macmillan heeft niet bijgedragen tot een wijziging in het Russische standpunt. Hij maakte voor deze reis gebruik van een uitnodiging daterend van het bezoek van Chroestsjef, toen nog samen met Boelganin, aan Londen in 1956. Eden accepteerde toen deze invitatie, maar kon de afspraak tengevolge van zijn aftreden n.a.v. de Suez-affaire niet nakomen. Twee jaar lang vond ook Macmillan de tijd niet geschikt voor een tegenvisite. Nu n.a.v. Berlijn wil hij - zoals Mikojan dit deed op zijn reis door de V. St. - de opvattingen van de Russische leiders gaan peilen; hij heeft uitdrukkelijk verklaard niet te gaan onderhandelen, maar alleen te willen proberen beter inzicht te krijgen in het standpunt van Rusland en het laatste beter inzicht te verschaffen in de W. opvattingen. In Frankrijk en W. Duitsland stond men enigszins wantrouwend tegenover de Britse reis; men vreesde, dat Macmillan een eigen politiek wenste te voeren ten nadele van het eensgezinde optreden, dat in dezen toch noodzakelijk is.

De reis, die op 21 februari begon, is nog niet geheel voorbij, maar de tekenen zijn niet gunstig. Nadat de eerste besprekingen in een gunstige sfeer schenen te zijn verlopen, heeft Chroestsjef plotseling in een in het Kremlin gehouden verkiezingsrede aan Engeland een vriendschaps- en non-agressiepact aangeboden; hij vond de W. voorstellen voor het houden van een ministersconferentie minder juist en prefereerde een bijeenkomst der regeringsleiders; verder wenste hij niet te spreken over de Duitse hereniging. Volgens de berichten waren deze punten niet tevoren met Macmillan besproken.

De atmosfeer in Moskou is nu sterk afgekoeld en het verwonderde niemand, dat Chroestsjef tengevolge van een al dan niet diplomatieke kiespijn afzag van zijn plan om de Britse premier te vergezellen op een rondreis door Rusland. Men verwachtte weinig meer van verdere besprekingen, daar beide staatslieden nog slechts een keer bij elkaar zouden komen voor het opstellen van een communiqué. Toch blijken er op deze reis nog verschillende kwesties besproken te zijn met de onverwacht in Leningrad aanwezige vice-premier Mikojan en de Russische minister van buitenlandse zaken, Gromyko, en men meent - of hoopt -, dat er toch nog grotere waarde gehecht moet worden aan de besprekingen tussen Chroestsjef en Macmillan op 2 maart.

Mogelijk heeft de gedecideerde W. reactie na de rede van Chroestsjef hierop enige invloed uitgeoefend. Onmiddellijk na deze rede verklaarde Eisenhower op een persconferentie nog eens duidelijk, dat de V. St. geen duimbreed zullen wijken in Berlijn; wel zijn zij steeds bereid te onderhandelen zolang er nog iets overblijft, waarover onderhandeld kan worden.

Dat onderhandelingen kunnen leiden tot de oplossing van een internationale moeilijkheid is bewezen in de kwestie Cyprus. Nadat er 4 jaren lang een diepgaand geschil had bestaan tussen alle daarbij betrokken partijen en Engeland enkele malen geprobeerd had een oplossing te vinden, waarin met de belangen van Cyprioten, Griekenland, Turkije en Engeland zoveel mogelijk rekening werd gehouden, was er op de Natoconferentie in december een informeel contact tus-

[p. 681]

sen Grieken en Turken tot stand gekomen. Dit heeft tenslotte geleid tot besprekingen tussen beide landen te Zürich. Daar troffen Karamanlis en Averoff voor Griekenland en Menderes en Zorlu voor Turkije een voorlopig akkoord, dat op 16 februari in Londen door Selwyn Lloyd werd goedgekeurd. Daarna werd het op de rondetafelconferentie, waaraan ook Aartsbisschop Makarios en de leider van de Turks-Cyprioten, dr. Koetsjoek, deelnamen, besproken. Makarios had nog ernstige bezwaren, maar tenslotte gaf hij deze op. Binnen een jaar zal Cyprus een onafhankelijke republiek worden; de centrale regering zal voor 70% uit Grieken en voor 30% uit Turken bestaan; deze verhouding zal ook in andere instanties worden toegepast, alhoewel de Turken slechts 18% der bevolking vormen; de president zal een Griek, de vice-president een Turk zijn; Engeland behoudt de volledige souvereiniteit over de 2 Britse bases op het eiland. Onmiddellijk is men begonnen met het opheffen van de noodtoestand; talrijke Cyprioten werden in vrijheid gesteld en op 1 maart keerde Makarios na een driejarige verbanning op het eiland terug.

Dit akkoord waarbij de Grieken de eis van Enosis en de Turken hun bij gebrek aan beter gestelde eis van verdeling opgaven, betekent tevens een herstel van de Z.O. flank van de Nato. De onenigheid had immers er toe geleid, dat de Griekse officieren uit Turkije werden teruggeroepen, waardoor feitelijk het nato-apparaat werd lamgelegd. Dit laatste was ook het geval met het tussen beide landen en Joego-Slavië gesloten Balkanpact. De geruchten, dat dit nu ook weer tot nieuw leven zou worden gewekt, werden echter van Joego-Slavische zijde tegengesproken; wel gaat Tito na afloop van zijn bezoek aan president Nasser ter gelegenheid van het eenjarig bestaan van de V.A.R via Athene naar Belgrado terug.

Of op Cyprus nu inderdaad de rust zal terugkeren zal vooral afhangen van de vraag of aartsbisschop Makarios erin zal slagen zijn aanhangers ervan te overtuigen, dat zijn politiek de juiste is geweest; de tweede man in de Grieks-Cypriotische leiding, bisschop Kyprianos, heeft hem al beschuldigd de zaak der Eoka te hebben verraden en gezwicht te zijn voor op hem uitgeoefende druk; hijzelf wenst de strijd voor Enosis voort te zetten. En hoe zullen de guerilla's van kolonel Grivas reageren? Het is te hopen, dat de grondwet, die nu voor Cyprus tot stand gebracht moet worden, de sfeer van het akkoord zal weerspiegelen.

De versterking van de Z.O. flank van de Nato is ook van belang i.v.m. de vermindering van de betekenis van het pact van Bagdad. Na de revolutie van juli 1958 moest dit het al zonder Bagdad stellen, maar nog steeds heeft Kassim niet besloten officieel het pact op te zeggen. Veel verschil maakt dit niet, daar Irak steeds meer in de Sovjetsfeer raakt.

Tot het Bagdadpact behoort ook Perzië. Terwijl de andere deelnemers, Turkije, Pakistan en Engeland hetzij in de Nato, hetzij in de Seato met het W. verbonden waren, was voor Perzië het Bagdadpact de enige binding. Sedert Kassims revolutie zocht Perzië naar een nauwere verbinding met het W., maar dit vlotte niet erg. Misschien om de onderhandelingen met de V. St. te stimuleren heeft het gedurende enige tijd gesproken met Rusland over een niet-aanvalsverdrag. Dit leidde tot niets en er kwam wel een Am.-Perzische militaire overeenkomst tot stand tot grote woede van Rusland, dat Perzië beschuldigde van een dubbelzinnige houding; de betrekkingen tussen beide landen zijn grondig bedorven.

In het Midden-Oosten is een nieuwe reden voor onrust. Nasser ziet met lede ogen de immigratie van duizenden O. Europese Joden in Israël. Tot nu toe waren het hoofdzakelijk Roemenen, maar men meent, dat er spoedig ook anderen zul-

[p. 682]

len volgen. Egypte is bang voor een aanzienlijke versterking van het Israëlische leger. Men ziet in deze immigratie een politieke manoeuvre van Rusland, dat door zijn toestemming te geven voor het vertrek Nasser, die de communistische partij in de V.A.R. verbood en met Tito heult, zou willen dwars zitten.

In Italië heeft president Gronchi eerst nog geprobeerd door het ontslag van Fanfani niet te aanvaarden een wel heel simpele oplossing voor de regeringscrisis te vinden. Daar Fanfani echter voet bij stuk hield, werd de gematigde christen-democraat Segni als kabinetsformateur aangewezen. Hij vormde een minderheidskabinet, dat uitsluitend bestaat uit leden van zijn partij, maar kan rekenen op steun van liberalen monarchisten en - op bepaalde voorwaarden - neofascisten. Segni zal allereerst moeten proberen om links en rechts in eigen kring met elkaar te verzoenen, voordat er kans is op een vaste lijn in het Italiaanse beleid.

Nederland

De nationalisatie van Nederlandse ondernemingen in Indonesië gaat voort. Dit is nu gebeurd met alle grote ondernemingen en tevens is een lijst opgesteld welke van de 248 ‘overgenomen’ ondernemingen eveneens genationaliseerd zullen worden. De nationalisatie zal geschieden tegen vergoeding, die echter pas zal worden uitbetaald, nadat Ned. N.-Guinea aan Indonesië zal zijn overgedragen.

Men brengt dit besluit in verband met het plan van Djakarta om o.a. de tabaks- en thee markt vanuit Nederland te verplaatsen naar resp. Bremen en Antwerpen. In Nederlandse kringen acht men het op zijn zachtst gezegd een onvriendelijke daad van deze beide landen; bovendien vraagt men zich af of men in staat zal zijn om in korte tijd een groep experts te vormen, zoals die speciaal bij het verhandelen van thee vereist zijn.

Er is verder nog al enig rumoer geweest over het bezoek van de Indonesische minister van buitenlandse zaken, Subandrio, aan Australië van 10-15 februari. In het na afloop uitgegeven communiqué werd o.a. verklaard, dat Australië zich niet zou verzetten, als tussen Indonesië en Nederland een overeenkomst over Ned. N.-Guinea zou tot stand komen. Hierin las men, dat Australië het vroeger ingenomen standpunt had verlaten. De oppositie in Australië had het een en ander op deze verklaring aan te merken; zij achtte overdracht aan Indonesië een gevaar voor de inheemse bevolking en deze belangen moeten op de voorgrond staan. Minister Casey verklaarde, dat Australië geen advies wenste te geven aan een der beide regeringen aangaande het beginnen van onderhandelingen over deze kwestie, maar alleen wilde aangeven, dat - als beide landen tot een overeenkomst zouden komen - Australië deze zou eerbiedigen.

De interim-regering Beel heeft het w.o. op de weduwen- en wezenverzekering, vlak voor zijn aftreden door minister Suurhoff ingediend, in behandeling gebracht. Dit was mogelijk, omdat de commissie van voorbereiding in haar geheel van mening was, dat dit w.o. het staatsblad moest bereiken en er dus geen controverse was. In de Kamer waren er wel bezwaren, maar om de verzekering op 1 januari 1960 te kunnen laten ingaan, wilde men dit w.o. wel aanvaarden om dan nadat er enige ervaring met deze sociale voorziening is opgedaan, eventueel later met wijzigingsvoorstellen te komen.

J. Oomes

[p. 683]

België

Op 9 februari keurde de Nationale Raad van de Steenkolenmijnen het saneringsprogramma van de regering goed, dat o.m. vermindering van de subsidies en sluiting van een aantal infra-marginale mijnen meebracht. De reactie van de Borinage was zeer hevig en de socialisten waren er als de kippen bij om ze voor hun politiek uit te buiten. Stakingen en incidenten volgden elkaar op. De toon van de socialistische politiek werd aangegeven op de grote meeting van 16 februari te Quaregnon, waar het Comité voor Gemeenschappelijke Actie de nationalisatie vooropstelde, en een uitbreiding van de staking tot de andere bekkens, ja een mars op Brussel in het vooruitzicht stelde. Op 19 februari was de staking in de Waalse mijnen vrij algemeen en sloten zich daarbij nog andere sectoren aan. Het A.B.V.V. eiste die dag nationalisatie van de energie, uitstel van de sluiting van mijnen tot 1 januari 1960 en een plan tegen de werkloosheid. Maar bij nader toezien en hoe verder de tijd evolueerde, bleek de staking een mislukking te worden. Intussen confereerden werkgevers en vakbonden, nu eens afzonderlijk, dan eens met de regering, dan weer met leden van de Hoge Autoriteit van de E.G.K.S. Op een dezer vergaderingen zette de Eerste-Minister zijn sleutelplan uiteen, tot algemene gezondmaking van de nationale economie; hij stelde daarin o.m. oprichting van een dienst voor economische programmatie voorop (een soort planbureau), en van een nationale investeringsmaatschappij; hij beloofde ook fiscale maatregelen om verbruik en investeringen te stimuleren en voorzag ruime geldmiddelen (25 miljard) voor die politiek; de werking van het cyclisch begrotingsstelsel werd verder gepreciseerd en voor het einde van de maand werden wetsontwerpen dienaangaande voorbereid: het rentefonds wordt de grote regulator. De uiteenzetting van dit plan voor een uitgelezen groep technici kon niet anders dan een grote indruk nalaten: eindelijk een Eerste-Minister die de problemen ziet en de moed heeft, de zaken aan te pakken en desnoods de wonde plekken weg te snijden. Dit bracht de leiders van het A.B.V.V. die voor de demagogie geopteerd hadden al aan het wankelen. Daags nadien gaf E.G.K.S.-Voorzitter Paul Finet, gewezen secretaris-generaal van het A.B.V.V. (!) hen de genadeslag door te bewijzen, dat de sluiting van de deficitaire mijnen geen uitstel meer duldde. Diezelfde dag, op 23 februari, kwam het tot een akkoord tussen regering, werkgevers en A.C.V. Het A.B.V.V. onthield zich aanvankelijk, haastte zich echter in de nacht een akkoord met de werkgevers te treffen dat in feite een herhaling van het eerste was. De deficitaire mijnen zullen gesloten worden, maar er zullen geen afdankingen plaats hebben zonder nieuwe werkgelegenheid. Daarnaast werd een akkoord bereikt over structuurhervormingen: het dagelijks beheer van de mijnen zou bij de mijnbazen blijven berusten, maar er komen gewestelijke en een nationaal controlecomité tot stand, waarin werknemers en verbruikers hun woord mee te praten hebben. Reeds op 25 februari was de werkhervatting praktisch algemeen en keerde de algemene rust weer, vooral in de Limburgse mijnen waar de arbeiders ertegen hadden geprotesteerd, dat de werkloosheidsdagen werden verminderd.

Aldus kwam de regering de zwaarste moeilijkheid waarvoor ze al geplaatst werd, glansrijk te boven en lijkt ze nu wel stevig in het zadel te zitten om haar saneringspolitiek door te zetten. De politieke moed blijkt in België toch nog beloond te worden. Te vermelden is, dat dhr. Eyskens, na nationale instemming

[p. 684]

te hebben gekregen voor zijn school- en zijn Kongopolitiek, klaarblijkelijk ook zijn economische politiek door allen zal weten te doen aanvaarden. Nog geen negen maanden na de overwinning van 1 juni is dit een merkwaardig resultaat.

Anderzijds is de afloop van deze Borinage-kwestie voor de socialisten zeer ongunstig. Zelfs in die streek, die ze altijd beheerst hebben bleek hun ster ten zeerste aan het tanen. De arbeiders wensen zich niet meer door demagogie te laten misleiden. Het is waar dat de socialisten de algemene staking niet behoorlijk hadden kunnen voorbereiden; het is ook waar dat het congres van hun verdeeldheid nog al te kort achter de rug ligt; ze hebben te vroeg geloofd, hun blazoen opnieuw te kunnen vergulden; ze staan er slechter voor dan voorheen.

Hoe moeilijk de toestand alles samen ook was, toch boekte de regering-Eyskens overal successen. De jongste staatslening bracht ruim 4 miljard vers geld op. De saneringsmaatregelen inzake ziekteverzekering zijn nu ook degelijk voorbereid. Minister Van Hemelrijck, op 14 februari te Brussel teruggekomen, mocht voor zijn uiteenzetting over zijn reis en zijn politiek in de Senaat algemeen applaus oogsten: de Kongo-politiek gaat beslist nieuwe banen op, al is de geestdrift overal niet even groot.... Na een laatste discussie over de weerslag van het schoolpact op de begroting van Binnenlandse zaken en de behandeling van het niet-universitair hoger onderwijs kwam de commissie met het wetsontwerp tot uitvoering van het schoolpact klaar; tegen het einde van de maand kon het aan de Raad van State voorgelegd worden; een ogenblik leek de verdere medewerking van de socialisten twijfelachtig; maar gelukkig kon het akkoord gehandhaafd worden. Minister Gilson zette zijn politiek tot hervorming van het leger dapper door, ondanks de tegenwerking van sommige hogere officieren. Zo nam generaal Hartéon ontslag als stafchef. Maar de minister volhardde en de twaalf maandendienst blijkt in het verschiet te zijn.

Zelfs in het repressieprobleem kwam er schot. Minister Merchiers kondigde algemene maatregelen aan, zowel voor de gedetineerden als inzake teruggave van rechten aan degenen wier straf de vijf jaar niet overschreed. Voor de straffen tot tien jaar zou individuele herziening mogelijk worden. Zelfs het delicate probleem Daels-Elias geraakte in volle evolutie. Op 26 februari keerde Prof. Daels uit Zwitserland terug. Hij werd naar een verplegingsinstelling gebracht en zou vanaf begin maart een relatieve vrijheid genieten. Deze maatregelen kregen de instemming zelfs van de linkse, zeer ‘resistentialistische’ pers: in ‘Le Peuple’ werd zelfs de eventualiteit van de vrijlating van M. Elias niet onwelwillend onder ogen genomen.

Zo mag de regering-Eyskens in lastige omstandigheden werken; zo mag ze nog te kampen hebben met het vraagstuk der grensarbeiders, met dat van de talentelling, en met andere. Ze gaf toch de indruk, alle moeilijkheden te boven te kunnen komen. Veel zal afhangen van het verder verloop der algemene economische conjunctuur. Veel zal wellicht ook afhangen van de snelheid waarmee de socialisten hun eenheid en een strijdprogramma terugvinden. Maar men mag hopen dat intussen een reeks problemen die jarenlang waren blijven liggen, uit de weg geruimd zullen zijn. En dan zullen dhr. Eyskens en zijn partij er wellicht niet zo slecht voor staan.

L. Deraedt