Streven. Jaargang 12

[p. 652]

Brief uit Beiroet
Buitenlandse kroniek
Olaf Hendriks A.A.

SINDS mijn laatste brief uit Libanon heeft de algemene politiek in het Midden-Oosten even plotselinge als nog niet overzienbare veranderingen ondergaan. Rondom de wenteling van het jaar begon Nasser zijn actie tegen de communisten (niet tegen het communisme) in Syrië, terwijl Kassem in Irak de leiders van de unionistische partij (aansluiting met Egypte) ter dood veroordeelde en daarbij juist op de communisten steunde. De communisten in het Midden-Oosten zijn voorstanders van een arabische eenheid op grondslag van een federatie en niet van een unie. Hierin vinden zij steun bij de hedendaagse tendens van de arabische beweging, welke een eenheid verlangt zonder hegemonie van de een of de ander. Deze tendens vormt een ernstige bedreiging voor de situatie van Nasser, vooral daar Syrië, waar zich op het ogenblik enorme economische en administratieve moeilijkheden voordoen, zich gaarne los zou willen maken van Egypte om in een arabische federatie te treden, waarin de communisten natuurlijk de macht zouden hebben. Nasser moest daarom wel fel reageren tegen de communisten, die hij plotseling als de vijanden van het arabisch nationalisme beschouwde; daardoor kon hij ook strenger ingrijpen in Syrië en overtuigd aan het Westen tonen, dat hij een neutrale politiek volgt. Dit laatste punt is een belangrijke factor in de partij, welke nu gespeeld wordt. Wij komen er straks op terug.

Kassem van zijn kant heeft zijn absolute onafhankelijkheid tegenover Nasser willen bewijzen. Alleen bestond het grote gevaar, dat de communistische beweging hem over het hoofd zou groeien en het Midden-Oosten zou overrompelen. Dit gevaar schijnt Kassem nu ook verwijderd te hebben door de handhaving van de orde alleen in handen van het leger te geven en haar niet meer aan de leiders der volkspartij toe te vertrouwen. Het gerucht ging eind januari, dat Irak in federatief verband met de V.A.R. wil samenwerken. De neutraliteit van Irak zou dus gehandhaafd blijven, doch Moskou zou niet totaal op Kassem kunnen bouwen, zoals dit zich in het begin liet aanzien. Het is reeds lang bewezen, dat Nasser geen vertrouwbare bondgenoot van Rusland is, ofschoon hij toch aan Rusland gebonden is en zelfs het onderscheid maakt tussen Moskou en communisme. Van de andere kant heeft Nasser steeds contact met het Westen gehouden; hij vreest totaal afgesloten te worden. Vandaar dat Nasser onder de drang van het communistisch gevaar, dat hij zelf ontketend heeft, zijn houding tussen west en oost moet herzien, hetgeen zeker niet gemakkelijk is.

Tot nu toe zijn er slechts weinig landen geweest, welke in de neutraliteit van Egypte geloofden. Toch mogen wij niet blind zijn voor de feiten, welke wijzen op een meer ‘positieve’ neutraliteit. Wij kunnen deze wending naar rechts constateren in de economische uitwisseling met het buitenland. Van de gehele Egyptische handel met het buitenland bedroeg de uitwisseling met China en Moskou in 1955 15,7%, in 1956 22% en in 1957 35%: in het eerste semester van 1958 viel deze verhouding terug tot 30,2%. Tegelijkertijd was de verhouding met het Westen in 1955 57,5%, in 1956 49,5%, in 1957 30,5% en in het eerste semester van 1958 steeg zij tot 36,9%. De handel met de arabische en met de afro-

[p. 653]

aziatische niet-communistische landen steeg van 76 miljoen dollar in 1956 tot 103,5 miljoen in 1957 en tot 47 miljoen in het eerste semester van 1958. Deze tendentie naar economische vrijheid wordt ook bewezen door zijn inter-arabische handel en door zijn inspanning voor de oprichting van een algemene arabische markt en bank.

Door deze wending en vooral door zijn reactie tegen de communisten heeft Nasser het risico op zich genomen de wraak van Rusland te ondergaan. Reeds eerder had Nasser de communisten vervolgd, dus dat risico was niet groot, doch het bestond. Van de andere kant mogen wij niet vergeten, dat vijf dagen na de anti-communistische redevoering te Port-Said het russsisch pact aangaande de Assouan-dam werd geratificeerd en dat de russische secretaris Nikotine, die zo juist overleden is, een bezoek aan Syrië bracht om de economie gezond te maken. Bij het bezoek van de Spaanse minister Castiella aan Kaïro werd geen woord gerept over de strijd van Spanje tegen het communisme, en de russische pers beschuldigde hem ervan de arabische landen van Rusland te willen verwijderen. Tegelijkertijd rezen er ook weer moeilijkheden tussen Engeland en Egypte over de geldregeling, welke door Black bijna opgelost was.

De russische reactie bleef echter niet achterwege en kwam sterk tot uiting in het 21ste congres der communistische partij. Chroestsjef verklaarde de 27ste januari dat de arabische communisten onjuist beschuldigd worden de strijd tegen het imperialisme te saboteren. Hij voegde er op handige wijze aan toe: ‘Wij ontkennen niet, dat er meningsverschil bestaat tussen ons en enige leiders van de V.A.R. wat de leer betreft. Maar onze posities ontmoeten elkander op vele andere terreinen’. Moskou verdedigt dus Khaled Bagdache tegen Nasser, die het tevens waarschuwt geen onderscheid te maken tussen Moskou en het communisme. Nasser en Kassem worden echter omhelsd met een zelfde sympathiek gebaar: zij symboliseren de zogenaamde ‘tegenspraak’, waaruit het communisme steeds munt weet te slaan. Toch wordt de houding van Nasser tegen de communisten gebrandmerkt als een reactie. Chroestsjef verklaart duidelijk dat het communisme (de communisten) in het Midden-Oosten in een nieuw stadium is getreden. Tot nu toe hebben de communisten met de arabische beweging samengewerkt om het imperialisme te bestrijden. Deze strijd is met de Bagdad-revolutie beëindigd: de communisten moeten nu overgaan tot de sociale omwenteling, waarin zij absoluut vrij moeten zijn, daar deze niet nationalistisch, maar ethisch en sociaal is. Communisten gevangen zetten is een ‘reactionaire’ daad, welke Moskou in dit stadium niet meer kan dulden. Nasser heeft deze openhartige taal begrepen en bij monde van de pers geantwoord, dat Moskou gewaarschuwd was en dat hij deze uiting beschouwt als een aanslag op de arabische onafhankelijkheid. Deze positie van Moskou tegenover het Midden-Oosten is zeer gevaarlijk: wij kunnen op het ogenblik nog niets over haar verdere ontwikkeling zeggen. Wellicht brengt zij Nasser en Kassem dichter bij elkander, doch Nasser kan met Kassem niet doen hetgeen hij deed met Noury Said: hij moet nu zijn slagen regelen door eerst het spel van Kassem te raden. Het is echter wel opvallend, dat er gesproken wordt over een samenwerking en dat nu pas aan het licht wordt gebracht dat een jaar vóór de Bagdad-revolutie Nasser door Kassem en Aref door bemiddeling van Sarraj op de hoogte werd gebracht van deze aanval.

De anti-communistische actie van Nasser had echter ook een ander gevolg: het Westen zocht onmiddellijk een grotere toenadering om Nasser op te vangen.

[p. 654]

Fanfani profiteerde ervan zijn idee van een pact der Middellandse-Zee-landen te versterken. Zijn bezoek te Kaïro werd gevolgd door het bezoek van Castiella. Italië is de eerste westerse mogendheid, welke officieel de neutraliteit van Egypte heeft erkend (8 januari). Het kabinet-Fanfani is ondertussen gevallen, wij wachten dus de houding van Italië af.

Er zijn derhalve in de politiek van het Midden-Oosten nog vele onberekenbare factoren. Het zou zeker een grote overwinning der arabische beweging zijn wanneer Nasser en Kassem zouden samenwerken, vooral nu Moskou duidelijk zijn bedoelingen heeft bekend gemaakt. Doch dan zou Nasser zijn unie-ideaal of hegemonie moeten prijs geven, en het federatie-systeem als principe moeten aanvaarden, hetgeen voor hem zeker een nederlaag is of minstens een achteruitgang. Doch wellicht kiest hij het minste kwaad.

De toestand in Libanon zelf is ook moeilijk te bepalen. Het politiek evenwicht van twee ministers uit de oppositie, die hoofdzakelijk de buitenlandse politiek regelen, en van twee christelijke ministers, die meer de binnenlandse ordening in handen hebben, handhaaft voorlopig een zeer betrekkelijke rust. Behalve de dagelijkse vendetta's, wijzen de verschillende stakingen, het gevecht tussen het leger en de bevolking van Arsal, de aanval op drie monniken in de streek van Akkar (bij Tripoli), de kwestie van het onderwijs van het recht en de politieke wetenschappen in het arabisch, enz. op een toestand, welke onzeker blijft, des te meer daar er niet meer gesproken wordt over de inlevering der wapens door de bevolking. De grenzen zijn nog niet gesloten, en ofschoon er niet over geschreven wordt, weet eenieder dat de buitenlandse invloeden weer sterk aan het werk zijn.

Behalve het herstel van de orde heeft de regering de zware taak op zich genomen de basis te leggen voor een nieuwe administratieve- en sociale structuur, terwijl zij nog gebonden is aan een parlement van oudere vorm en dat praktisch het volk niet meer vertegenwoordigt. Weliswaar heeft de regering onder bepaalde voorwaarden volmacht gekregen om deze hervorming door te voeren, doch het is moeilijk een corrupt systeem gezond te maken, vooral wanneer er geen sociaal verantwoordelijkheidsgevoel bestaat. De vorige regeringen hebben met hun volmachten nooit iets in die richting kunnen bereiken.

De buitenlandse politiek heeft openlijk de richting van de V.A.R. gekozen, ofschoon Karame alle giften van Amerika, welke niet gering zijn, glimlachend in ontvangst neemt. Libanon heeft zich uitgeput in vriendschapsbetuigingen tegenover de V.A.R., ofschoon het onrecht steeds van de kant van Egypte en Syrië is gekomen. Het is pas na het bezoek van Karame aan Kaïro, dat Syrië en Egypte enigszins de rechten van Libanon beginnen te erkennen, ofschoon de transit door Syrië nog vele moeilijkheden kent.

De vier ministers ontplooien een enorme activiteit, doch soms te veel in ondergeschikte kwesties, terwijl de grote lijnen niet uitgetekend worden. Ofschoon er hevig tussen de ministers getwist wordt en er grote meningsverschillen bestaan (zij vertegenwoordigen twee totaal uiteenlopende richtingen) zijn zij toch bereid hun zware taak voort te zetten en hebben, na bittere ondervindingen besloten gezamenlijk de besluiten te nemen. Er blijft echter één groot gemis, waarvan de gevolgen zich meer en meer laten gevoelen en dat reeds sterk bekritiseerd wordt n.l. het feit, dat sinds 15 oktober de regering er niet in geslaagd is een vaste principiële politiek te bepalen. Men lost na lange discussies de kwesties op zonder terug te grijpen naar de princiepen.

[p. 655]

Elke richting heeft een groot vertrouwen in zijn ministers, die feitelijk spreken en handelen in naam van de oppositie en van de tegen-oppositie, doch het psychologisch ogenblik van totale eenheid is voorbij: vandaar dat de aanvallen in de kamer en in de pers reeds beginnen. Deze regering is voorlopig nog de enig mogelijke, doch het kan niet zo blijven: een uitbreiding is zeer moeilijk; zou de regering komen te vallen dan is de toestand hopeloos, daar er geen plaatsvervangers zijn en nieuwe verkiezingen de zaken nog zouden verergeren (wel wordt een nieuwe kieswet met nieuwe kiesdistricten voorbereid). Verschillende malen is de spanning in de regering zeer sterk geweest, zodat wij dikwijls het ergste gevreesd hebben.

Er is nog steeds een partij, welke handelt alsof zij de overwinning had behaald, terwijl de andere, terecht, niet beschouwd wil worden als overwonnene. Het evenwicht of compromis is dan ook niet de vrucht van wederzijds begrip en rechtvaardige concessies, doch het resultaat van de angst: beide partijen zijn bang voor elkaar en staan klaar bij een te sterke wending de barricaden weer opnieuw op te werpen. Er is ook nog een andere factor in het spel gekomen: Karame heeft gedurende deze vier maanden een zekere ontwikkeling doorgemaakt, waardoor hij zijn partij- en strijdmakkers ver overtreft. Deze menen nu dat Karame niet meer sterk genoeg is hun eisen door te voeren: zij willen buiten hem om met de V.A.R. onderhandelen en hem, als het gaat, ten val brengen. Na de gebeurtenissen in Akkar heeft Saeb Salam echter verklaard dat hij de regering volledig ondersteunt. Het zal voor de regering zeer moeilijk zijn een volledige doorbraak te forceren, met het gevolg dat de oude toestand bestendigd wordt met een blijvende angst, of dat de ontwikkeling van de sociale toestand een nieuwe revolutie ontketent.

Beiroet, 1959.