Streven. Jaargang 12

[p. 541]

Kongo-kroniek
J. Lefebvre
De nieuwe Kongo-politiek

OF de regeringsverklaring van 13 januari 1959 werkelijk een nieuwe Afrikaanse politiek van België inluidt, kan slechts uitgemaakt worden door het onderzoek van haar draagwijdte, grondlijnen en basis-gedachten.

Zowel de regeringsverklaring als de koninklijke boodschap die er aan voorafging, hebben in duidelijke bewoordingen een welomschreven doel aangegeven: men wil van Kongo een onafhankelijke staat maken. Deze onafhankelijkheid houdt in dat men aan Kongo een volledig moderne staatsapparatuur wil schenken die op zichzelf kan bestaan en de fundamentele vrijheden der bewoners kan waarborgen, zoals ze door de Rechten van de Mens en door de moderne grondwetten zijn bepaald. M.a.w. de politieke organisatie moet de persoonlijke ontplooiing van alle bewoners mogelijk maken.

Deze formele onafhankelijkheidsbelofte uitgesproken op 13 januari l.l. heeft bij sommigen een reactie van vrees uitgelokt, omdat heden maar al te dikwijls onafhankelijkheid gelijk staat met vijandigheid t.o.v. een andere politieke grootheid, zoals duidelijk blijkt uit de historische evolutie van een aantal koloniale gebieden. Om alle dubbelzinnigheid te vermijden, heeft de regering nadrukkelijk onderstreept dat ze Kongo wil leiden naar de onafhankelijkheid van een werkelijk democratisch gestructureerde staat, waarbij de individuele vrijheid wordt gewaarborgd en de bevolking zich kan regeren volgens eigen belangen.

Sluit deze onafhankelijkheid de secessie in, d.w.z. een volledige breuk met het moederland? A priori lijkt dit niet noodzakelijk. Het Belgische beheer stelt zich nochtans ten doel Kongo hierin de vrije hand te laten, als het ogenblik gekomen is om zich zodanig te organiseren dat de onafhankelijkheid mogelijk en noodzakelijk is. Op dat ogenblik zal door gemeenschappelijke overeenkomst, volgens het verlangen van beide partners, maar vooral van Kongo, dit land beslissen over de secessie of over een mogelijke politieke of economische band met België.

Sommigen hebben beweerd dat het onzin is een dergelijke keuze toe te staan. België, zo menen ze, mag omwille van zijn aandeel in het welzijn der bevolking die keuze beperken in zoverre het op een zekere erkentelijkheid mag rekenen. Het moet duidelijk maken - zoals Frankrijk deed met zijn overzeese gebieden - hoe noodzakelijk het is bepaalde banden te behouden tussen het vroegere moederland en de vroegere kolonie. Deze mening is te waarderen, maar o.i. volledig illusorisch. Immers, een staat die volledig is gestructureerd, acht zich niet meer gebonden door een beslissing die door het voormalige moederland in zijn plaats werd genomen. Meestal dragen dergelijke beslissingen in zich het principe zelf van hun veroordeling en geven juist daarom aanleiding tot de volledige secessie, omdat de nieuwe staat tevoren niet gerechtigd was zelfstandig te oordelen over de eindbeslissing.

Welke middelen worden voorgesteld om Kongo tot een onafhankelijke staat uit te bouwen en hoe wil men de Afrikaanse bevolking hierbij betrekken? Want

[p. 542]

het is van essentieel belang dat de middelen die in de regeringsverklaring werden vooropgesteld, er ook effectief in slagen deze volledige staatsstructuur te verwezenlijken in samenwerking met de Afrikaanse bevolking, en meer nog volgens haar eigen verlangens en wensen.

Het gevaar is niet denkbeeldig dat men door het aanwenden van bepaalde middelen, strikt Europese oplossingen opdringt in vraagstukken die de andersgeaarde Afrikaanse bevolking aanbelangen. Indien dit zou gebeuren dan loopt de nieuwe staat gevaar op het ogenblik zelf van zijn totstandkoming, over een politieke en sociale structuur te beschikken, die fataal aanleiding geeft tot wanorde, troebelen, oproer en dies meer.

In Kongo bestaan thans reeds een aantal politieke organen; wil men echter komen tot een werkelijk democratische staat, dan moeten deze organen hervormd worden, zodat ze werkelijk beantwoorden aan de wensen van de gehele bevolking. Deze wensen omvatten zowel de verlangens van de traditionele Afrikaanse milieus als de nieuwe aspiraties geboren uit de moderne verworvenheden van diezelfde milieus.

Daarom heeft men geoordeeld dat op het plan van de gemeenten, van de steden en van de gewesten, onmiddellijk, over heel het land, raden moeten worden opgericht. Deze raden zullen vertegenwoordigd zijn op tweevoudige wijze: enerzijds, in de zin die wij eraan geven in onze landen, omdat de meerderheid uit rechtstreeks gekozen leden zal bestaan; anderzijds, in de zin die bepaalde Afrikaanse milieus eraan geven, omdat ook traditionele Afrikaanse notabelen erin zullen zetelen. Zo kunnen we van een werkelijke vertegenwoordiging spreken. Bovendien hebben deze raden beslissingsrecht, doordat hun bepaalde verantwoordelijkheden worden toegekend met betrekking tot het beheer der openbare aangelegenheden en tot de verdere uitbouw van de bestuursorganen zelf.

Niet alleen op het laagste vlak worden zulke raden opgericht, maar ook de vroegere administratieve lichamen krijgen een nieuwe samenstelling en bevoegdheid, nl. op het plan van de provincie en van het Goevernement Generaal. Die raden zullen indirect gekozen worden, zodat de meerderheid van de leden aangeduid wordt door de verschillende gemeente-, stads- en gewestelijke raden, terwijl een minderheid bestaat uit leden die het traditionele milieu en de nieuwe economische en sociale belangen vertegenwoordigen. Hier gaat het dus ook om raden, die vertegenwoordigende lichamen zijn met beslissingsrecht in zake reglementeringen, begroting, enz.

Ten slotte wordt de Algemene Raad voor iets meer dan de helft gekozen door lagere raden en voor de rest samengesteld uit vertegenwoordigers van het traditionele milieu en van de sociale en economische organen. Bij wijze van piramide wordt aldus een volksvertegenwoordiging opgebouwd die zich kan doen gelden, van de aanvang af, van het laagste tot op het hoogste vlak, nl. in de Algemene Raad, die later tot een Kamer van Volksvertegenwoordigers kan uitgroeien.

Daar men geopteerd heeft voor een twee-kamer-stelsel - wat o.i. wijs is in de huidige omstandigheden -, wordt naast de Algemene Raad een Raad van Wetgeving opgericht, die de thans bestaande Koloniale Raad zal vervangen. Ook deze raad wordt deels gekozen, deels uit benoemde leden samengesteld, volgens een stelsel dat nog niet volledig vastligt. Aldus beschikt Kongo over een volledig wetgevend orgaan, waarin de verschillende - traditionele zowel als nieuwe - aspiraties tot uiting kunnen komen.

Het is zeer belangrijk dat de verkiezingen en de afvaardigingen door de hele

[p. 543]

bevolking, Afrikaanse en Europese, worden bepaald; ieder ‘burger’ heeft precies dezelfde rechten; er is slechts één kiescollege. Elke andere oplossing zou getuigd hebben van een rassenonderscheid, dat uitdrukkelijk door de regeringsverklaring wordt verworpen. Indien men een staat wil opbouwen waarin de individuele vrijheden worden geëerbiedigd en waarin iedereen hetzelfde recht van spreken heeft, dan is een enig kiescollege onvermijdelijk. Eén blanke kan nooit gelijk zijn aan 10.000 zwarten. We vinden het dan ook jammer dat sommige Europese milieus dit nog niet begrepen hebben.

Aldus werden de voorwaarden geschapen om met aangepaste middelen tot een onafhankelijke staat te komen. De organen die over deze onafhankelijkheid zullen beslissen, worden van nu af zodanig ingericht, dat de verlangens van iedereen er zich kunnen doen gelden. De laatste beslissingen betreffende 's lands organisatie zullen dus geen beslissingen van Europeanen zijn, maar die van de plaatselijke raden, m.a.w. de beslissingen zullen Afrikaans zijn. Structureel gezien, is er geen sprake van een Europees pre-fabricaat, maar van een synthese van de Afrikaanse en Europese waarden. In laatste instantie zal alles dus afhangen van de waarde van hen die deel zullen uitmaken van de raden. Deze organen moeten worden aangevuld door de geleidelijke toekenning van alle individuele vrijheden, die tot nog toe slechts gedeeltelijk werden toegekend: persvrijheid, meningsvrijheid, onschendbaarheid van woning, enz.

Deze politieke ontwikkeling zal vrij snel geschieden, daar de minister sinds zijn reis naar Kongo herhaaldelijk de nadruk heeft gelegd op de versnelde evolutie der instellingen. Het is geen vrome wens gebleven; vóór het einde van dit jaar moeten de rechtstreekse verkiezingen plaats hebben. Hiertoe is minstens een jaar vereist, aangezien vooraf de kiezerslijsten moeten worden opgesteld. Daar de burgerlijke stand buiten de centra dikwijls vrij onvolmaakt is, zal men zich laten helpen door de lijsten der belastingbetalers. Nog ingewikkelder is het vrouwenstemrecht, want de regeringsverklaring gewaagt van een ‘algemeen’ stemrecht. Pas bij volgende verkiezingen, wanneer de lijsten der stemgerechtigde vrouwen zijn opgesteld, zal men tot de toepassing van dit stemrecht kunnen overgaan.

Een zeker tijdsbestek was dus onvermijdelijk en één jaar mag in dit opzicht relatief kort heten, om zulk een resultaat te bereiken. Des te meer, omdat de regering zich voorgenomen heeft alle maatregelen met betrekking tot Kongo door de reeds bestaande organen te laten bespreken volgens de bevoegdheid, waar ze thans over beschikken. Dit heeft zijn belang, omdat aldus elke breuk wordt vermeden; het is immers nodig dat men vanaf het begin van deze evolutie rekening houdt met de openbare mening van de Afrikaanse bevolking, in de mate nochtans van haar geldigheid in de bestaande raden; deze waren noch rechtstreeks verkozen, noch beslissend. De openbare mening die ze uitdrukten werd dus bepaald door hun samenstelling; daarom mogen ze thans slechts raadgevend zijn.

Werkelijk nieuw in deze regeringsverklaring lijkt ons het feit dat men zich niet bevreesd heeft getoond voor de woorden. Men aanvaardt de werkelijkheid zoals ze is. Het doel dat België nastreeft, de onafhankelijkheid van Kongo, werd - op enkele uitzonderingen na - door niemand betwijfeld. We wisten zeer goed waartoe we ons verbonden, toen we aanvaardden, volgens de Keure der Verenigde Naties, ‘het land zodanig te ontwikkelen dat het in staat wordt gesteld zichzelf te beheren’. Dat dit de onafhankelijkheid betekende, wisten we sinds lang, maar we zwegen erover.