Streven. Jaargang 12

[p. 472]

Politiek Overzicht

Nederland

HET komt niet vaak voor, dat in de Nederlandse kranten het internationale nieuws praktisch geheel van de voorpagina verdwijnt en vervangen wordt door de gebeurtenissen in eigen land. Als dit toch het geval is, moet daar wel een zeer voorname reden voor zijn. Aangezien de val van een kabinet bij ons geen alledaagse gebeurtenis is, werden wij afgelopen maand geconfronteerd met bovenvermeld ongewoon verschijnsel.

Reeds lang was het duidelijk, dat de hooggeroemde brede basis ernstige scheuren begon te vertonen. Vanaf 1946, toen de eerste regering op brede basis werd gevormd, waren er nu en dan volkomen normale meningsverschillen geweest tussen de K.V.P. en de P.v.d.A., de twee grootste partijen, waarop deze regeringen steunden. De laatste jaren waren deze echter ernstiger geworden; bij verkiezingen vielen soms zeer onaangename woorden aan elkaars adres en men begon zich af te vragen hoe het gesteld was met de samenwerking binnen de regering. Terwijl de verhouding tussen de partijen vooral na de voor de P.v.d.A. nadelige uitslagen van de Staten- en gemeenteraads-verkiezingen van 1958 slechter werd, bleef de samenwerking in de regering toch gehandhaafd.

De meningsverschillen tussen de fracties traden scherp aan het licht bij de behandeling van het w.o. vervreemding landbouwgronden in oktober j.l. Bij de P.v.d.A. werd het verlangen naar de oppositie steeds sterker in de hoop het geleden verlies te herstellen; zij wilde nog wel aan de regering blijven deelnemen, maar dan slechts op haar eigen voorwaarden, die door mr. Burger op Fakkeldragersdag nog eens uitdrukkelijk werden geformuleerd. Toch hadden deze 7 eisen op zichzelf nog niet tot een regeringscrisis hoeven te leiden; moeilijker te verteren voor de andere partijen was de P.v.d.A.-opvatting, dat haar ministers eigenlijk slechts haar zaakgelastigden waren in de regering. Meer en meer werd het duidelijk, dat een conflict niet lang kon uitblijven.

Dit ontstond n.a.v. de belastingvoorstellen van min. Hofstra, waarin hij enkele tijdelijke verhogingen met twee jaar wilde verlengen, terwijl de Kamermeerderheid voorlopig slechts een verlenging voor een jaar wilde toestaan en zich bereid verklaarde een eventuele verlenging voor 1960 in de loop van 1959 te zullen overwegen, zoals in het amendement Lucas en de motie Romme (beide K.V.P.) stond; men zou dan na het bekend worden van het S.E.R.-advies de gehele economische situatie kunnen bespreken en niet bij voorbaat bepaalde categorieën zwaarder dan noodzakelijk belasten. De minister wilde tenslotte niet verder gaan dan de belofte in 1959 te zullen nagaan of het alsnog mogelijk zou zijn de verlenging tot een jaar te beperken. De meerderheid van de Kamer ging hiermee niet akkoord. Nadat min. Hofstra zowel het amendement als de motie onaanvaardbaar had verklaard en min.-pres. dr. Drees had meegedeeld, dat alle socialistische ministers en staatssecretarissen hun ontslag zouden aanbieden bij aanvaarding van het amendement, viel op donderdag 11 december de beslissing in een door de radio uitgezonden vergadering der Tweede Kamer; zowel de motie als het amendement werden met 88-55 stemmen aangenomen. De volgende dag boden de socialistische leden der regering hun ontslag aan H.M. aan, terwijl de

[p. 473]

andere leden van het kabinet hun portefeuilles ter beschikking stelden. Daarmee was een einde aan het 10-jarig minister-presidentschap van dr. W. Drees en aan een nog langere samenwerking tussen K.V.P. en P.v.d.A. gekomen.

Na de gebruikelijke adviezen te hebben ingewonnen verzocht H.M. aan dr. Beel op te treden als informateur om na te gaan welke mogelijkheden er waren om de bestaande crisis op te lossen. Enkele dagen later werd hij aangezocht als formateur. Zijn opdracht luidde een kabinet te vormen met een nauwkeurig omschreven taak n.l. de Tweede Kamer te ontbinden en de staatszaken te behartigen tot het ogenblik van vervroegde verkiezingen. Hij aanvaardde deze onmiddellijk en vormde een oud-nieuw kabinet, bestaande uit de rechtse leden van het vorige nu onder leiding van hemzelf als minister-president. Bij de debatten over de regeringsverklaring op 23 december noemde de heer Burger (P.v.d.A.) het een rechts kabinet, ofschoon het geheel buiten de rechtse fracties om is tot stand gekomen, en bestreed, dat kamerontbinding noodzakelijk zou zijn. Een motie, waarin dit laatste tot uitdrukking werd gebracht, werd echter met 86-54 stemmen verworpen; vóór stemden de P.v.d.A. en de beide communistische groepjes.

Op 12 maart a.s. zullen de verkiezingen gehouden worden. De verkiezingsstrijd was eigenlijk al begonnen voor de val van het kabinet Drees. Zowel de rede van de P.v.d.A.-fractievoorzitter als die der communisten op 11 december in de Kamer was berekend op de grote massa. En dit herhaalde zich na de regeringsverklaring van dr. Beel. Of de P.v.d.A. werkelijk zo weinig bang is voor de resultaten, als zij zegt, staat nog te bezien. Anderhalf jaar oppositie zou haar aangenamer zijn geweest, maar zij moest daarbij het risico van Kamerontbinding nemen. De verkiezingsstrijd zal fel worden en zoals gebruikelijk verklaren alle partijen het volste vertrouwen te hebben in de uitslag. Van de V.V.D. kunnen wij ons dit voorstellen, voor verschillende andere partijen zal het echter tegenvallen.

Ook voor de P.v.d.A. ondanks al haar pogingen om zich in een goede positie te manoeuvreren. O.i. deed min. Suurhoff dit, toen hij tijdens de debatten tengevolge waarvan de kabinetscrisis ontstond zijn w.o. voor een algemene weduwen- en wezen-verzekering bij de Tweede Kamer indiende. Dit geschiedde enigszins overhaast. Waarom die haast, nadat de K.V.P. reeds in 1954 een voorstel had gedaan voor een noodvoorziening voor weduwen en wezen en nadat min. Suurhoff de hele kwestie had vertraagd door te laat advies te vragen aan de S.E.R.? Was de toestand van de weduwen plotseling zoveel slechter geworden? Tegen de regeling zelf hebben wij maar een bezwaar n.l. hetzelfde als bij de A.O.W. Weer mogen alle ambtenaren het volle pond aan premie betalen en weer zullen zij (bij de A.O.W.) of hun weduwen en wezen (bij deze regeling) niet het volle pond ontvangen. ‘De ambtelijke pensioenen zullen, evenals bij de A.O.W., worden aangepast’. Is het mogelijk dan ook de premies aan te passen?

Internationaal

Op 16 december kwam te Parijs de jaarlijkse Nato-conferentie bijeen. Hieraan gingen besprekingen vooraf tussen de ministers van buitenlandse zaken van de W. grote vier. De voornaamste besproken punten waren de kwestie Berlijn en de vrijhandelszone. Het was te verwachten, dat als resultaat van deze besprekingen een communiqué zou komen, waarin de Russische voorstellen zouden worden

[p. 474]

verworpen. Maar dit zou slechts een negatieve reactie zijn; het W. moet tegenover het Russisch dreigement komen met een positief voorstel over de toekomst van Berlijn en heel Duitsland. Vooral Engeland drong hierop aan en wilde zelfs met Rusland gaan praten over de Europese veiligheid. In het communiqué der ministersconferentie werd er in het geheel niet over gesproken. Ook de Nato-conferentie verwierp het Russische ultimatum unaniem. Zij liet echter de mogelijkheid open tot een gesprek met de S.U. over W.-Berlijn; deze kwestie zou geregeld moeten worden in een overeenkomst over Duitsland als geheel. In de nota's van de V. St., Engeland en Frankrijk, die einde december te Moskou werden overhandigd, is deze opvatting uitgesproken. De nota van W.-Duitsland volgde later, daar min. von Brentano eerst overleg wilde plegen met de oppositiepartijen om zo te komen tot een duidelijke manifestatie van eenheid in heel W.-Duitsland t.o. de Sovjetplannen. Een dergelijke manifestatie had W.-Berlijn reeds gegeven bij de verkiezingen voor een nieuwe gemeenteraad op 7 december; de socialisten behaalden daarbij de absolute meerderheid n.l. 78 zetels, terwijl alle overige 55 zetels aan de christen-democraten kwamen; geen der andere partijen behaalde de door de zgn. sperclausule voorgeschreven 5% van het aantal geldige stemmen.

Over de Russische bedoelingen blijft men intussen in het onzekere verkeren. Terwijl Gromyko over Berlijn spreekt als over het Serajewo van 1959, wordt van andere Russische zijde gezegd, dat de S.U. bereid is W. voorstellen aangaande Berlijn te bespreken. Rusland blijft hopen verdeeldheid onder de W. mogendheden te bewerken, maar het lijkt er meer op, dat elke stap van Chroestsjef de W. eenheid versterkt.

De onderhandelingen over de vrijhandelszone liepen geheel vast; bemiddelingspogingen o.a. van de W.-Duitse minister Erhard mislukten. Ook op de vergadering der O.E.E.S., in de zelfde tijd als de Nato-conferentie te Parijs gehouden, werd geen overeenstemming bereikt; zelfs dreigde er een openlijke breuk tussen Engeland en Frankrijk, maar tenslotte kwam er een soort wapenstilstand tot stand tot de volgende bijeenkomst op 15 januari 1959.

Wel werd een andere voor de ontwikkeling van de wereld- en Europese handel zeer belangrijke maatregel genomen. Een aantal Europese landen besloot tot beëindiging van de Europese Betalings Unie; in de plaats hiervan zal de Europese Monetaire Overeenkomst (E.M.O.) in werking treden, die reeds in 1955 was ondertekend. Dit besluit werd genomen door de Engelse, Franse en W. Duitse ministers van financiën; de andere Europese regeringen waren van de plannen op de hoogte en sloten zich er bij aan. De besluiten houden in, dat de saldi van niet-ingezetenen op b.v. transferabele guldensrekeningen kunnen worden omgezet in dollars (de zgn. externe convertibiliteit); het is een stap in de richting van volledige convertibiliteit der valuta; misschien wordt nu een oplossing voor de problemen omtrent de E.E.G. en de vrijhandelszone ook gemakkelijker.

Tegelijkertijd maakte min. Pinay in Frankrijk bekend, dat de franc zou worden gedevalueerd. Hij had de moed het hierbij niet te laten, maar kondigde tevens drastische bezuinigingen o.a. vermindering van subsidies op verbruiksgoederen en nieuwe belastingen aan; dit gaat gepaard met een geringe verhoging van de minimum-lonen. Het verzet der socialisten binnen het kabinet tegen deze maatregelen had geen succes; het land nam alles tot nu toe zeer kalm op, maar het wachten is op de uiteindelijke houding der vakbonden.

[p. 475]

Intussen is de Gaulle op 21 december met overweldigende meerderheid tot president gekozen. Zijn ambtsperiode begint op 8 januari, maar hij schijnt niet tot die datum te willen wachten met de vorming van een regering. Niet Soustelle maar de tegenwoordige minister van justitie en de ontwerper van de nieuwe Franse grondwet, Michel Debré, zou premier worden.

Op de Nato-conferentie is binnenskamers ook over Cyprus gesproken. Voor het eerst na 3 jaren had er een direct - zij het informeel - contact plaats tussen de ministers van buitenlandse zaken der drie bij de kwestie betrokken landen. Het overleg zal langs diplomatieke weg worden voortgezet. Er wordt al gewaarschuwd tegen al te groot optimisme.

In het Midden-Oosten blijft het gisten. Premier Kassim wordt in Irak uit angst voor nauwere aansluiting bij de V.A.R. steeds meer in de armen van Rusland gedreven. Zijn bedoeling om een strikt neutrale houding aan te nemen was gezien de grote economische betekenis van zijn land niet te verwezenlijken; de communistische partij profiteert van zijn afkeer van Nasser en versterkt haar positie.

Nasser krijgt in eigen land ook steeds meer moeilijkheden met de communisten. Vooral in het Syrische deel wordt een heftige campagne tegen hen gevoerd; zij worden ervan beschuldigd de federatie van begin 1958 ongedaan te willen maken. Ook waren er berichten over een optreden van de Egyptische regering tegen de ondergrondse communistische activiteit in Cairo. Dit belette Nasser echter niet met de S.U. een akkoord aan te gaan, waarbij de laatste 400 miljoen roebel aan Egypte leent voor de bouw van de Assoeandam. Het is goed, dat de W.-Duitse financiële wereld zich voor dit project interesseert en het zou nog veel beter zijn, wanneer men erin zou slagen de nog bestaande geschillen tussen Engeland en Egypte uit de weg te ruimen, waartoe de president der Wereldbank, Black, nu een poging doet. Misschien kan men zo verhinderen dat Nasser zich economisch te sterk bindt aan Moskou en mogelijk kan men zo ook nog steun geven aan de anti-communistische elementen in Irak.

De vrees voor te grote communistische invloed in de Afrikaans-Aziatische gebieden kwam ook tot uiting op de vergadering van economen uit deze landen te Cairo; er werd bezwaar gemaakt tegen Rusland als volwaardig lid van de conferentie. In deze kringen begint men te merken, dat er bijbedoelingen zijn bij de Russische hulp aan onderontwikkelde gebieden. Dit is nog niet helemaal duidelijk voor de politici, die aanwezig waren op de op initiatief van dr. Nkroemah te Accra bijeengekomen pan-Afrikaanse conferentie. Hier bleek de meerderheid niets te voelen voor een Gandhiaans geweldloos verzet tegen het kolonialisme en wenste men nog niet in te zien, dat het imperialisme, zoals Nkroemah zei, ook van een andere zijde dreigt.

Er kwamen herhaalde berichten over opstanden in communistisch China; deze zouden voornamelijk het gevolg zijn van de plannen tot strikte doorvoering van het commune-stelsel op het platteland en in de steden. Tenslotte werd bekend gemaakt, dat Mao het leiderschap van de Chinese Volksrepubliek zou neerleggen, maar voorzitter blijft van het Centrale Comité der communistische partij. De invoering der communes zal minstens vertraagd worden. Of dit aftreden van Mao ook samenhangt met de Russisch-Chinese verhouding is in het W. niet bekend. Chroestsjef, die Serov als hoofd van de geheime politie ontsloeg en Boelganin schuld liet bekennen als lid van de anti-partijgroep, was het met het commune-plan niet eens.

J. Oomes

[p. 476]

België

Bij het begin van de maand december leek het ernaar, dat de regering Eyskens een moeilijke periode tegemoet ging. Op het einde van de maand echter bleek haar positie althans voorlopig weer aanzienlijk bevestigd en kon men niet zeggen dat haar prestige intussen erg zou hebben geleden.

De stakingen en de verhogingen of wederaanpassingen van een aantal indirecte taksen eind november waren allesbehalve populair geweest. Maar toch hadden zich onmiddellijk stemmen doen horen om begrip te vragen voor de fiscale politiek die noodzakelijk was omwille van de financiële toestand en waartegen trouwens de politiek tot sanering van een drietal belangrijke sectoren zou opwegen. De cijfers die minister van Financiën Van Houtte vóór het Parlement citeerde trokken ook fel de aandacht. Het was nodig geweest in 1958 voor 11.674 miljoen bijkredieten te stemmen; de inkomsten van 1958 hadden ondanks de taksaanpassingen nog een achterstand van 3 miljard op de ramingen; het totale begrotingstekort voor 1958 bedroeg meer dan 10 miljard en zou zeker op het peil van 8 miljard blijven, na al de nodige rectificaties. Ondanks meer dan 4 miljard besparingen stond de huidige regering voor de noodzakelijkheid in 1959 ruim 106 miljard uit te geven, waar haar inkomsten op een kleine 102 miljard geraamd werden. De heer Van Houtte verklaarde nochtans tezelfdertijd dat geen nieuwe belastingen zouden worden geheven.

Inderdaad onthield de regering zich van verdere maatregelen in die richting waarvan de onpopulariteit al te duidelijk gebleken was. Ze verzette zich ook tegen een verdere stijging van prijzen, vnl. van de broodprijs en stelde een maximumprijs vast voor minerale oliën. Ze wist dreigende stakingen in de mijnen en in de banken te vermijden.

En de Eerste-minister nam voor de opinie het offensief in de hand, terwijl een parallelle actie, weliswaar als ‘cavalier seul’, gevoerd werd door minister Vanaudenhove. Aldus wees de regering op de maatregelen die zij trof tot bestrijding van de werkloosheid en tot verhoging van de werklozensteun, herinnerde aan de sensationele verhogingen van sociale vergoedingen tijdens het homogeen bewind Eyskens en schetste de saneringsplannen in de steenkolensector en de N.M.B.S. Andere populaire maatregelen als die met het oog op de verkeersveiligheid en de steun aan de regionale economie hielpen haar blazoen opnieuw te vergulden.

Daarbij dient gezegd, dat de oppositie nog niet doeltreffend wist te ageren. Natuurlijk, zowel wat belastingen en prijzen, als wat het lot van de Borinage betreft, kon heel wat demagogische agitatie gevoerd worden en het A.B.V.V. kwam met zijn stokpaard van Nationale Conferentie voor de dag. Maar de socialistische partij is de crisis na haar nederlaag van 1 juni nog niet te boven gekomen, en dit remt haar natuurlijk in haar oppositie-actie. In de B.S.P. hebben zich inderdaad de reeds vroeger bestaande twee tendensen zeer scherp afgetekend: de doctrinaire van André Renard en een machtige fractie van het A.B.V.V. enerzijds, de tamelijk opportunistische van Van Acker, thans vooral door Spinoy verdedigd, anderzijds. De doctrinairen keuren het bewind Van Acker af, het heulen met het liberalisme, het op zij schuiven van structuurhervormingen in onvervalste marxistisch-collectivistische zin; zij menen dat het socialisme weer een eigen karakter moet krijgen, een resoluut marxistisch programma moet opstellen, zonder het antiklerikalisme te overdrijven; dat het aldus weer de eerste

[p. 477]

rang als sociale partij zal innemen en opnieuw grotere aantrekkingskracht op de arbeidersmassa's uitoefenen. De ‘realpolitici’ erkennen weliswaar het failliet van de antiklerikale politiek; maar ze vrezen dat de opinie nog niet rijp is voor de revolutionerende formules inzake structuurhervorming, en dat het scherpstellen van de collectivistische doctrine de vlottende massa waarvan verkiezingsoverwinningen afhangen zal afstoten. Beide groepen botsten met onverwachte hevigheid tegen elkaar op het socialistisch congres van 12, 13 en 14 december. De groep ‘La Gauche’ (ze beschikt thans ook over een Vlaams blad, ‘Links’) liet er haar macht voelen; haar standpunten, indrukwekkend verdedigd door A.B.V.V.-secretaris Genot, vonden luidruchtige bijval; het kwam tot incidenten tegen Van Acker en tegen Spinoy. Er moet heel wat werk achter de coulissen nodig geweest zijn om tegen de volgende dag deze groep over te halen, opnieuw het vertrouwen aan voorzitter Buset en ondervoorzitter Van Eynde te schenken, en in te stemmen met de nieuwe resoluties. Het is waar, dat de belangrijke programmapunten van de linkse groep als de herinrichting van de energiesector als openbare dienst, als de kosteloosheid der gezondheidszorgen, als het streven naar het pensioen op 75% van de lonen in die resoluties waren opgenomen, en dat een nieuw congres binnen zes maanden werd aangekondigd, te houden in Luik, de burcht van de vleugel Renard. Anders gezegd, de doctrinairen zullen zwaar drukken op het nieuwe programma dat de B.S.P. tegendien zal voorstellen. Het ware verkeerd, in deze gebeurtenissen alleen een crisis in de B.S.P. te zien; deze partij is sterk en levenskrachtig genoeg om in de oppositie haar organisatie en haar programma te hernieuwen, en opnieuw als geduchte concurrent op te treden in de strijd om de plaats van sterkste partij in België.

Binnen de regering trouwens liep alles ook nog niet gesmeerd. Het duurde tot januari eer minister Moureaux van Openbaar Onderwijs zijn wetsontwerp tot uitvoering van het schoolpact klaar had en het zal met uiterste waakzaamheid moeten onderzocht worden. Van de andere kant werden verschillende punten die bijna zeker in het regeringsprotocol staan door C.V.P. of liberalen tegengewerkt: de C.V.P. tracht klaarblijkelijk de hervorming van de kieswet uit te stellen en zo mogelijk te vermijden; de liberalen weigerden reeds met concrete maatregelen voor den dag te komen inzake opruiming van de repressiegevolgen; minister Merchiers brak zelfs de belofte van clementiemaatregelen rond kerstmis. Dit werd door de Vlaamse pers niet mals onthaald; evenmin trouwens als de benoemingen van minister Wigny op Buitenlandse Zaken: voorlopig komt er van taalevenwicht nog niets in huis.

De Koning benoemde de voorzitter van de C.V.P., dhr. Theo Lefèvre tot Minister van State, samen met senaatsvoorzitter Struye (C.V.P.), oud-eerste minister Van Acker en de nieuwe voorzitter der liberale partij, dhr. Motz (verkozen op 7 december).

Op Europees gebied was Brussel de zetel voor een reeks belangrijke vergaderingen van de Europese Economische Gemeenschap en Euratom, waar nieuwe wegen gebaand werden voor de samenwerking met Groot-Brittannië, en die mede het hunne bijdroegen om het herstel van de vrije convertibiliteit mogelijk te maken op de vooravond van de inwerkingtreding van de Europese Markt. Er werd niet verwacht dat dit enige wijziging in het Belgisch muntstelsel zou veroorzaken.

L. Deraedt