Streven. Jaargang 12

[p. 432]

De nationaliteiten op de Wereld-Tentoonstelling
Dr. M. van Haegendoren

DE voorbije W.T. was gewijd aan het geluk van de Mens. De promotoren en inrichters van de W.T. behoorden tot de zakelijk-economische Brusselse kringen en de culturele instanties werden er eerst veel later bijgehaald. Uit dit alles volgt dat men op de W.T. de abstract cosmopolitische mens op het oog had. Nu is de W.T. voor allen die van dichterbij hebben toegekeken in feite toch uitgevallen als een expositie van nationaliteiten. Ongetwijfeld waren het ‘regeringen’ en niet ‘volkeren’ die de diverse paviljoenen verzorgden; de inrichters waren dus functionarissen bij de genade van de regerende meerderheid of het regerend regime en dus niet noodzakelijk de meest vooraanstaande personaliteiten. Van verdrongen nationaliteiten kwam dus maar weinig aan het licht. Toch weerspiegelde de W.T. juist en echt de nationale mens en niet een (overigens onbestaand) universeel mensentype dat de inrichters aanvankelijk bedoelden. Uit de diverse secties en paviljoenen traden de nationaliteiten naar voren en in vele paviljoenen werd het eigen nationale streven sterk belicht.

Sommige jonge landen toonden zodoende misschien eerder een toekomstbeeld dan een actuele realiteit, maar juist deze visie op wat men hoopt te doen is uitermate reëel en wellicht reëler dan het uitpakken met wat men gedaan heeft, doch niet meer doet noch kan doen (zie b.v. Frankrijk). Eén van de meest nationale paviljoenen was ongetwijfeld het paviljoen van Israël, waar de oudste cultuurtradities zo wonderwel werden geharmonieerd met de trots om de huidige verwezenlijking en de stoutste hoop in de toekomst. Zeer sterk nationaal ook het paviljoen van de Arabische Landen. Het gaf wel een indruk van improvisatie maar ook daar wilde men fier zijn zowel op verleden als toekomst. Deskundigen citeerden Joegoslavië als zijnde architecturaal het mooiste paviljoen. Joegoslavië is een federaal georganiseerde Staat met drie godsdiensten en zes nationaliteiten. Het wilde ons tonen (wij hopen voor deze volkeren: terecht) hoe zelfzeker en kordaat er daar gewerkt wordt aan het algemeen welzijn van deze traditioneel zo verscheiden onderdelen. Zwitserland zeide het ons reeds bij de ingang dat het een federalistisch land is voor zijn viertalige bevolking. Het paviljoen was beslist een demonstratie van wat Zwitserland werkelijk is en van het Zwitsers nationaal genie gevestigd op een evenwichtige en rijpe democratie, op binnenlandse vrede, algemene welstand en in zekere zin: rust en probleem-loosheid. Als nationale paviljoenen waren ook Finland en Noorwegen zeer merkwaardig. Noorwegen muntte uit door klare overzichtelijkheid van alles wat de Noor doet en liefheeft. Geen paviljoen heeft zozeer de band van de nationale mens met de aardrijkskunde van het land aangetoond als Finland; geen paviljoen was zo bekoorlijk door de eerlijke eenvoudige vormgeving van de tentoongestelde voorwerpen die alhoewel modern industrieel vervaardigd een zuivere uiting waren van een volk dat nog een onbedorven ambachtelijk genie heeft bewaard. Ook landen die overwegend hun paviljoen gericht hebben op de tradities en minder op de toekomst deden dit beslist in nationale zin. Wij noemen Kambodja.

[p. 433]

Oostenrijk liet eerlijk zien dat het helaas voorlopig althans nog trotser kan zijn op voorbije cultuur dan op een schitterende toekomst maar het wist zijn cultuur dan toch als een boodschap aan de wereld aan te bieden. Schijnbaar nogal commercieel gericht hebben kleinere paviljoenen als Marokko, ons alleen maar door hun aanwezigheid, willen attent maken op hun nog recente zelfstandigheid, op hun eigenheid en de solidariteit met de pan-arabische wereld.

Het meest kwam de nationale geest tot uiting in de grootste paviljoenen. Nederland bood in zijn paviljoen een bijzonder juiste en overzichtelijke opsomming van alles wat het Land is en doet. Men vond er Nederland in terug met al zijn problemen, zijn vernuft, zijn planmatigheid en arbeid - en daar men het onder broeders mag zeggen - met zijn geringe bekommernis voor de Nederlandse cultuur die bijna volledig verbannen bleef uit het Nederlandse paviljoen. Het was ongeveer het enige paviljoen waar het Boek geen plaats kreeg. Frankrijk wilde met zijn paviljoen een waagstuk van ijzerarchitectuur zijn. Maar in de opzet kon alleen de durf van de visie worden gewaardeerd. Wat de inhoud betreft ging het klaarblijkelijk uit van de bezorgdheid aan de wereld te tonen dat het moderne Frankrijk beslist niet achterlijk is. Het vergeefse zoeken naar systematische rangschikking en orde en de rommeligheid die er van resulteert was een trouw beeld van de verdwenen Vierde Republiek. Het was eentalig Frans. Gelet op het feit dat de inrichters zodoende niet zozeer bij de Vlamingen maar meer nog bij de Nederlandse, Angelsaksische en Duitse bezoekers die geen Frans verstaan, kansen verspeelden om Frankrijk bekend te maken, geloven wij niet dat deze eentaligheid ingegeven was door cultuurimperialisme t.a.v. België. Het wijst eenvoudig op de gevaarlijke argeloosheid van Frankrijk dat blijkbaar nog niet weet dat Richelieu, Lodewijk XIV en Napoleon Bonaparte dood zijn. Wij geloven niet dat men uit de Franse eentaligheid mag afleiden dat Frankrijk een gevaar voor Vlaanderen betekent, wel een gevaar voor een evenwichtige Europese samenwerking. Het is jammer dat de inrichters van de W.T. niet aan Europa de dienst hebben bewezen dit duidelijk te zeggen aan hun Franse vrienden.

Groot-Brittannië is zo zelfzeker met zijn rijke tradities dat het ons niet zoveel heeft getoond van het vele nieuwe dat het, vooral in sociaal opzicht, heeft gerealiseerd. Het paviljoen deed nogal Tory aan. De Britten toonden zich echter bijzonder eerlijke lui door een duidelijk onderscheid te maken tussen het nationaal paviljoen, haast kinderlijk in zijn volksopvoedkundige opvatting, en het commercieel paviljoen van de British Industry. West-Duitsland bood architecturaal een bijzonder zuiver en natuur-verbonden paviljoen. Duitsland had ongetwijfeld de beste expositie-techniek. Het paviljoen was misschien iets te intellectueel. De opvatting was beslist niet nationaal maar algemeen menselijk. De Duitsers hebben zeer gedisciplineerd de richtlijnen van de organisatoren en het thema van de W.T. geëerbiedigd. Behalve de wederopbouw werden er in dit paviljoen geen specifiek Duitse problemen vermeld. Dit was bijzonder voorzichtig.... maar de uitslag is toch dat niet alle menselijke vraagstukken beantwoord werden. De U.S.S.R. boden een van de meest openhartige paviljoenen. Hier werd niet verdoezeld dat het bedoeld was als propaganda. Het is zeer openlijk dat men uitpakte met alles wat Rusland bezit. De voorsprong op technisch gebied werd gedemonstreerd, maar de achterstand in zake bouwstijl en wooncultuur kon niet verborgen blijven. Sovjet-Rusland heeft ons eigenlijk getoond hoe men voor de massa exposeren moet. De U.S.A. hebben ons niet zo-

[p. 434]

zeer het paviljoen van het Land, maar eerder het paviljoen van ‘the American Way of Life’ als exportartikel aangeboden. ‘Kijk eens hoe prettig en gemakkelijk men bij ons leeft, o.m. dank zij onze automatisatie’. De stand van ‘onopgeloste problemen’ wilde anderszins een getuigenis van democratische eerlijkheid zijn. Het U.S.A.-paviljoen bleek - alle verhoudingen in acht genomen - niet overladen met ‘cultuurgoederen’. Het merkwaardigste was wellicht het ‘Creative Center’ waar de Angelsaksische bezorgdheid voor het kind op gelukkige wijze tot uiting kwam.

Tegen het machtige U.S.A. paviljoen stak het paviljoen van Canada gunstig af: de ondernemingsgeest van een nieuw land, de pionierstradities als nationale karaktertrek en tevens de culturele waarden en de eerbied voor de Franse nationale minderheid werden er gedemonstreerd. Een ander land dat ons zijn ‘way of life’ wist voor te stellen, maar dan niet als exportartikel maar eenvoudigweg als belijdenis, was ongetwijfeld Japan. In de American way of life die gedemonstreerd werd zat eigenlijk niets diep aantrekkelijks, alleen show en attractie, terwijl Japan kon ontroeren door het blootleggen van zijn volksaard: natuur-verbondenheid, levensechtheid en levenseenvoud, werkzaamheid.

Tschecho-Slowakije had een uiterst merkwaardig paviljoen. Zeer vele technische en culturele stands behoorden tot de beste van de W.T. Het meest treffende echter was het evenwicht, de harmonie tussen de traditionele en de technische uitingen van de beschaving. Het was mooi te zien hoe dit Land een overgangsgebied vormt tussen Oost en West en veel deed de toeschouwer terugdenken aan het Duits-Habsburgse verleden van Tschecho-Slowakije.

Het mag wel jammer genoemd worden dat wij weinig te zien kregen van het streekeigene, het regionale element, op deze W.T. Wij geven toe dat zulks wel moeilijk te doen was. Toch blijven de regionale culturen de meest hechte basis van de nationale culturen en de levendigste bronnen van de menselijke cultuur. Eén enkel klein paviljoen van een landje dat geen volk maar een regio vertegenwoordigt - nl. Lichtenstein - heeft dit tekort enigermate goed gemaakt door ons op bijzonder aantrekkelijke en overzichtelijke wijze regionaal leven en regionale cultuur aan te bieden. Hierdoor kon dit kleine vorstendom in deze onmetelijke W.T. toch voor een eigen aspect en een belangrijk alhoewel vaak verwaarloosd aspect van het geluk van de mens de aandacht vragen.

Ook België kon niet anders dan zijn nationale geest t.w. zijn gebrek aan nationale geest demonstreren - ook al bedoelden de inrichters dat niet.

De Belgische secties waren eigenlijk de trouwe weerspiegeling van de grote bedrijfstakken van een industrieel kapitalistisch land. Men pleegt in België veel kwaad te zeggen van de ‘ambtenaren’. Op de W.T. kwam het echter uit dat de secties door ‘ambtenaren’ verzorgd beslist niet de slechtste waren! De bekoorlijke afdeling Waters en Bossen, het overzichtelijke en educatieve paviljoen van de Landbouw doen de ambtenarij van ons zo verwaarloosde departement Landbouw beslist eer aan. De afdeling van het Nationaal Sportinstituut had weliswaar een dankbaar onderwerp, maar sprak toch zeer beslist de massa aan in de zin van een gezondere en actieve vrije tijdsbesteding. De paviljoenen van de industriële bedrijfstakken waren doorgaans banaal van architectuur en zuiver commercieel van bedoeling. Het geluk van de mens werd hier overwegend bekeken in de portemonnaie van de inrichters. Dit was nog meer het geval met de paviljoenen van grote Belgische firma's. Het minst educatieve en geestelijk het ‘kleinste’ was het paviljoen van de voedingsnijverheid als grootwarenhuis

[p. 435]

van kruideniersartikelen. Indien wij ons niet vergissen had of heeft Graaf Moens connexies met de handel in voedingswaren en heeft hij ook veel belangstelling getoond voor deze paviljoenen. In het voedingssalon was er niets, maar ook niets ‘volksopvoedend’. Grote teleurstelling van hen die hier op het thema van de W.T. denkend het paviljoen betraden met de verwachting er pogingen in te ontdekken om het geluk van de Mens te dienen door opleiding tot een gezonder dieet! De enige poging in die zin ging uit.... van ambtenaren nl. van de Nationale Zuiveldienst.

Bijzonder slecht was het overwegend Waalse paviljoen van de ‘Kunsten van het Vuur’ als demonstratie van ouderwetse bibelots en met de volledige onwetendheid omtrent goede Industriële Vormgeving. Vruchteloos zochten wij in het paviljoen Textiel naar de expositie van het verband tussen cultuur, kleding en elegantie in elk tijdsgewricht en naar andere aspecten van volksopvoeding. Toch was dit paviljoen zeer mooi. Het bleef overwegend een schoonheid van het nette groot warenhuis. Bedrijfstakken die ‘in goede doen’ zijn ondernamen weliswaar een toe te juichen poging om het publiek voor hun technieken te interesseren. Deze poging zou beslist dienen voortgezet te worden. De grote industrie blijkt wel te gaan begrijpen dat haar public relations en de volksopvoeding iets met elkaar te maken hebben. Wij noemen op dit gebied als zeer geslaagd het paviljoen van de Banken en van het Verzekeringswezen. De Nationale Spaar- en Lijfrentekas en de Huisvesting deden het goed - al viel het in dit laatste op hoe België, althans in de ogen van de inrichters, nog een generatie achter is b.v. inzake binnenhuisarchitectuur.

Het spreekt van zelf dat wij met deze onvolledige opsomming en summiere en daardoor geforceerde beoordeling veel goeds en ook nog heel wat minderwaardig spul voorbijgingen. Het ging er alleen om aan te tonen hoe ook België zijn problematiek en zijn kleine en goede kanten bloot gaf.

Het hoeft niet meer te worden betoogd dat de inrichters hierbij alles in het werk gesteld hebben om de Waals-Vlaamse dualiteit te verdoezelen, die nochtans niet alleen op cultureel maar ook op economisch en socaal gebied de ogen uitsteekt. Het had anders wel mooi kunnen zijn de verschillende aard en rijkdom van het specifiek Waalse en Vlaamse genie aan de wereld te tonen. Dit geschiedde bij ons weten maar op één plaats nl. voor de Letterkunde. De sectie van de Nederlands-Belgische Letterkunde (niettegenstaande gerechtvaardigde kritiek) was rijk van inhoud en wetenschappelijk voorgesteld; zij was tot de wereld gericht door de meertalige opschriften - de Frans-Belgische was oppervlakkiger, maar aantrekkelijker van vorm en beter geslaagd wat de expositie-techniek betreft, maar in zich zelf gekeerd door zijn Franse eentaligheid. Zonder het hardnekkig onbegrip die onze Franstalige landgenoten sedert vele jaren aan de dag leggen, had België met fierheid aan de wereld kunnen tonen hoe het als democratisch Land zijn problemen heeft opgelost - nu kon het ze enkel camoufleren.

Het ware voor de Europese ambities van ons Land goed geweest hadde het, zoals Zwitserland, op een gevestigd evenwicht van de beide culturen trots kunnen zijn. Slechts een sterke Vlaamse bewustwording kan aan België een eigen wezenheid schenken, het losmaken uit de zuiver Franse geestesrichting en als kruispunt in West Europa aan ons Land een eigen taak en heerlijke roeping geven. Deze grote vaderlandse zin bleek niet aanwezig bij de patriotische organisatoren van de W.T.