Streven. Jaargang 12

[p. 279]

Politiek Overzicht

Internationaal

NA een bijna 20-jarig, zeer moeilijk pontificaat overleed op 9 oktober Z.H. Paus Pius XII. Het zal voor de historicus der toekomst niet gemakkelijk zijn de invloed van Pius XII precies te waarderen. Macht in de gewone betekenis van het woord heeft Hij niet bezeten en daarom is de vraag van Stalin: ‘Hoeveel divisies bezit de Paus?’ typerend voor de wereldlijke figuur, die alleen kan denken in aantallen soldaten. Wel had Paus Pius zich door Zijn karakter en kennis een zeer groot gezag weten te verwerven in heel de wereld. Dit heeft Hij vanaf het begin van Zijn regering steeds geplaatst in dienst van het herstel en behoud van de vrede. Hem ‘Vredespaus’ noemen is echter niet geheel juist. In Zijn lijfspreuk ‘Opus Iustitiae Pax’ valt de nadruk niet op vrede, maar op gerechtigheid. Ter verwezenlijking van deze gerechtigheid heeft Hij in een ongelooflijke werkkracht Zijn leven opgeofferd voor de gehele mensheid. Helaas heeft de wereld niet voldoende naar Hem geluisterd; zij besteedt nu nog te veel aandacht aan de staatsman, maar zal - wil zij ooit een werkelijke vrede verkrijgen - veel meer moeten luisteren naar Zijn voortdurend smeken om rechtvaardigheid en liefde.

Op zaterdag 25 oktober kwam het H. College van Kardinalen in conclaaf bijeen, waaraan de Kardinalen Stepinac en Mindszenty niet konden deelnemen. Een poging van de V. St. om voor de laatste een vrijgeleide te krijgen van de Hongaarse regering werd door deze als een inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van Hongarije beschouwd en mislukte. Na drie dagen van gespannen wachten, waarbij de rookpluim enkele malen oorzaak van verwarring was, werd op 28 oktober de Patriarch van Venetië, de bijna 77-jarige Angelo Roncalli, gekozen, die onder de naam van Joannes XXIII de zware taak op zich nam.

In Frankrijk werd op 5 oktober de nieuwe grondwet afgekondigd en werd de volgende dag de ‘Vijfde Republiek’ een feit. De verkiezingen voor de Nationale Vergadering werden vastgesteld op 23 november met eventuele herstemming op de 30e. Ook de met spanning verwachte beslissing over het kiesstelsel is gevallen; het land is verdeeld in districten, die elk een afgevaardigde kiezen. Voor de overzeese gebieden en Algerije zal een ander stelsel worden toegepast. Men verwacht hiervan nadelen voor de M.R.P. en de communisten.

T.a.v. Algerije gaat de Gaulle zijn eigen gang en hij doet dit met een gezag, waaraan Frankrijk de laatste jaren niet meer gewend is geweest. In een kort schrijven bracht hij het leger terug tot de rol van ‘la grande muette’, toen hij eiste, dat de officieren in Algerije zich geheel uit de politiek zouden terugtrekken; hij wilde hiermee bereiken, dat de verkiezingen in volstrekte vrijheid zouden plaats hebben en dat alle richtingen daaraan zouden kunnen deelnemen; tevens eiste hij een volledige vrijheid van drukpers. Deze maatregelen werden over het algemeen met instemming ontvangen; zelfs Mendès-Franse keurde ze goed. Onmiddellijk volgden Massu c.s. het bevel op tot grote schrik van het Comité voor openbaar welzijn, dat plotseling een belangrijk deel van zijn leden zag vertrekken. Pogingen om de Gaulle van zijn plannen af te brengen misluk-

[p. 280]

ten; Salan verbood demonstraties en het leger duldde geen proteststaking; spoedig traden ook andere vooraanstaande leden uit het comité.

Reeds eerder had de Gaulle in een rede te Constantine - en niet in het in meerderheid Europese Algiers - zijn programma voor Algerije bekend gemaakt. Het is een program op lange termijn, hetgeen op zichzelf al een merkwaardig feit is voor een Franse regering; een grootscheeps ontwikkelingsplan voor de volgende 5 jaren, gedurende welke een steeds groter aantal Algerijnen tot bestuursfuncties geroepen zal worden, het onderwijs sterk zal worden uitgebreid, landbouwhervormingen zullen worden doorgevoerd en de industrialisatie stevig zal worden aangepakt. Hierbij stelde de Gaulle voorop, dat zal worden uitgegaan van de eigen Algerijnse staatkundige persoonlijkheid en de lotsgemeenschap met Frankrijk. En nu nog de financiën!

Tenslotte heeft de Gaulle ook geprobeerd te komen tot onderhandelingen met de leiders van de opstand; hij verklaarde zich bereid om met hen over een bestand te onderhandelen. Kennelijk zat Ferhat Abbas, premier van de Algerijnse regering in Caïro, met dit aanbod enigszins in zijn maag; er waren geruchten over onenigheid; hijzelf zou er voorstander van zijn om op het aanbod in te gaan, maar tenslotte werd het toch afgewezen, al wees men er kort daarna vanuit Caïro weer op, dat men niet bedoeld had elk verder contact onmogelijk te maken.

Achter deze weigering staat o.i. de invloed van Nasser. Deze zal er juist nu alles voor voelen om het Algerijnse vuur brandend te houden. Zijn pogingen om een grote Arabische eenheid onder zijn leiding te formeren verlopen n.l. niet naar wens. Doordat Tunesië - met Marokko pas toegelaten tot de Arabische Liga - onmiddellijk een scherpe aanval begon op de V.A.R., ontstond een conflict tussen Nasser en Bourguiba, waarbij de laatste, zonder uit de Arabische Liga te treden, de diplomatieke betrekkingen met de V.A.R. verbrak. Bourguiba verwijt aan Nasser diens streven naar de hegemonie en zijn aanleunen tegen het communistische bloc; Bourguiba wenst zelf de leiding te krijgen over de Maghreb, bestaande uit Tunesië, Algerije en Marokko en zoekt voortdurend nauwe samenwerking met het Westen.

In het M.O. bukt Irak niet zonder meer voor Nasser; door de ‘verbanning’ van vice-premier Arif als ambassadeur naar Bonn leed de pro-Nasser-groep een zware nederlaag. Men vreest echter voor een grotere Russische invloed in Irak. In ruil voor Russische steun bij de Assoeandam zou Egypte Irak hebben laten schieten, maar nu ook meer aandacht aan N.-Afrika willen besteden.

In Libanon en Jordanië werden de Amerikaanse en Engelse troepen teruggetrokken. In het eerstgenoemde land bleef het ook na de ambtsaanvaarding van de nieuwe president, Sjehab, onrustig; de moeilijkheden werden pas beëindigd, nadat premier Karami gedwongen was een nieuwe regering te vormen, bestaande uit vertegenwoordigers van de falang-partij en het nationale front. De rust in het M.O. zou nu weer hersteld zijn, maar de positie van Hoessein in Jordanië blijft uiterst zwak; bovendien is het een open vraag in hoeverre de verwachting van Hammarskjöld, dat de Arabische landen zich voortaan als goede buren zullen gedragen, in vervulling zal gaan.

De toestand op Cyprus verslechterde snel. Fel bleef de Eoka zich verzetten tegen het doorvoeren van het Britse zevenjarenplan. De moord op twee Britse vrouwen - de Eoka verklaarde later nadrukkelijk hiervoor niet verantwoordelijk te zijn - veroorzaakte een onbeheerst optreden der Britse troepen. Deze reactie was even ontoelaatbaar als verklaarbaar. Onbegrijpelijk laat keurde Aartsbis-

[p. 281]

schop Makarios deze laffe moord af; daarmee verspeelde hij en zijn beweging een groot deel van de sympathie, die zij bij de Britse labour bezaten. De pogingen om het conflict op te lossen werden voortgezet; Engeland verklaarde zich bereid wijzigingen in het plan aan te brengen in overleg met Griekenland en Turkije; ook Spaak trachtte te bemiddelen binnen Nato-verband, maar de geplande ronde-tafelconferentie strandde tenslotte op de weigering van Griekenland. De kwestie zal nu voorgelegd worden aan de V.N.

Binnen de Nato dreigt nog een andere moeilijkheid. De Gaulle heeft aangedrongen op een nauwere samenwerking tussen de deelnemende mogendheden. Hiermee kan iedereen het eens zijn. Maar de Gaulle wil een soort Nato-directoraat vormen bestaande uit de V. St., Engeland en Frankrijk. Daarmee zou Frankrijk de leidende mogendheid op het vasteland worden en hiermee is W.-Duitsland het in het geheel niet eens; ook andere Europese landen voelen er niets voor. Later werd het Franse voorstel gepreciseerd; het was niet de bedoeling verandering in de Nato te brengen, maar wel om tot grotere samenwerking te komen tussen de mogendheden met belangen en verantwoordelijkheden over de gehele wereld. Mag Portugal dan ook meepraten?

De onderhandelingen over het instellen van een vrijhandelszone op 1 januari a.s. zijn in een impasse geraakt. Frankrijk heeft verklaard wel zijn verplichtingen t.o.v. de E.E.G. op die datum te zullen nakomen, maar het voelt er weinig voor, gezien zijn slechte economische toestand, nu ook nog eens tegemoet te komen aan de verlangens van Engeland, dat pas merkte belangen in Europa te hebben, nadat tot zijn verbazing ‘Klein Europa’ was tot stand gekomen. Het is de vraag of de eenheid binnen de E.E.G. bestand is tegen de verleiding van een vrijhandelsgebied van zestien landen. Een nieuwe commissie Maudling zoekt naar een compromis.

In het Verre Oosten lijkt de toestand iets minder onrustbarend te zijn geworden. Na de suggestie van Dulles vorige maand over de mogelijkheid van een bestand en eventuele vermindering van de nationalistische troepen op Quemoy kondigde de Chinese Volksrepubliek op 5 oktober aan om menslievende redenen de beschieting voor een week te staken; de eilanden konden ongehinderd bevoorraad worden mits zonder Amerikaans escorte; tevens drong Peking aan op rechtstreekse onderhandelingen met Formosa, daar het ging over een zuiver Chinese aangelegenheid. Peking hoopte zodoende onenigheid te bewerken tussen de V. St. en Formosa. Het bestand werd met 2 weken verlengd, maar vlak voor de reis van Dulles naar Taipeh - een reis, die Dulles zag als een vredesmissie - verklaarde Peking op 20 oktober de eilanden weer onder vuur te nemen; later zei Peking slechts om de andere dag menslievend te zullen zijn. De houding van de V. St. is niet erg duidelijk; na Dulles' verklaring, dat de grote troepenmacht op Quemoy ‘dwaas’ was, volgde de verzekering aan Tsjang, dat er geen wijziging in de Amerikaanse politiek was gekomen; de V. St. zouden niet aandringen op vermindering van de nationalistische troepen op Quemoy, maar tegelijkertijd werden er op Formosa besprekingen gevoerd door de Amerikaanse minister van defensie over de meest doelmatige opstelling der troepen! Na de besprekingen tussen Dulles en Tsjang van 20-22 oktober werd een communiqué uitgegeven, waarin de nadruk werd gelegd op de grote overeenstemming tussen beide staatslieden; algemeen is men echter van mening, dat er harde woorden gevallen zijn. De besprekingen te Warschau tussen de V. St. en communistisch China duren nog steeds voort, maar de buitenwacht hoort er niets over.

[p. 282]

Nederland

Tijdens de Algemene Vergadering der V.N. vestigde minister Luns de aandacht op de Indonesische rechtsschendingen t.a.v. Nederland en de grote economische moeilijkheden, die daarvan het gevolg waren; hij zag in het Indonesische optreden voor alles een aantasting van het internationale recht en wees op de gevaren hiervan voor de juiste werking van het fonds voor steun aan onderontwikkelde gebieden, waarvoor toch aan beide zijden een minimum aan vertrouwen aanwezig moe tzijn. De Indonesische vertegenwoordiger, Ali Sastroamidjojo, weet alles aan de handhaving van de Nederlandse aanspraken op N.-Guinea.

Min. Luns maakte tevens van de gelegenheid gebruik voor een gesprek met min. Dulles. Het voornaamste onderwerp is geweest de vrees in Nederland, dat Indonesië na de jongste Amerikaanse wapenleveranties eraan zou denken geweld te gebruiken t.o. N.-Guinea; Dulles gaf de verzekering, dat basis van de Amerikaanse politiek was, dat geweld geen middel mocht zijn ter verwezenlijking van territoriale aanspraken. Ook zou min. Luns bij de V. St. meer begrip hebben geconstateerd voor het Nederlandse standpunt i.z. de rechtsverkrachting door Indonesië. In een persconferentie na zijn reis verklaarde de minister, dat de Nederlandse politiek t.o. N.-Guinea gebaseerd moest blijven op de regeringsverklaring van 1956; van een trustschap door de V.N. wil men over het algemeen niets weten. Ook oud-gouverneur van Baal heeft er onlangs op gewezen, dat gezien de weifelende houding van Nederland - zie de P.v.d.A.-motie van eind september - in N.-Guinea het vertrouwen gaat ontbreken op de Nederlandse hulp bij de ontwikkeling van dat land.

Met Australië werd het overleg voortgezet over de samenwerking in beide delen van N.-Guinea. Toen de Indonesische regering reageerde met de mededeling, dat hier gesproken werd over een militaire alliantie, repliceerde de Australische minister, dat zo'n verbond niet nodig was, daar hij meende, dat Indonesië geen aanval in de zin had; min. Subandrio werd uitgenodigd om de zaken te komen bespreken.

De eensgezindheid tussen de regeringspartijen is er niet groter op geworden, zoals bleek bij de bespreking van het landbouwbeleid van min. Vondeling. In het w.o. vervreemding landbouwgronden wilde de regering de prijsbeheersing definitief invoeren; een amendement Biewenga (A.R.) wilde deze beperken tot 4 jaar. Mr. Burger (P.v.d.A.) beweerde, dat dit in strijd was met het regeringsprogram bij de kabinetsformatie in 1956 opgesteld, hetgeen van andere zijde met nadruk werd ontkend. K.V.P. en A.R. beschouwen dit kabinet als extraparlementair en voelen zich dus niet volledig gebonden aan een program. Toen het amendement met kleine meerderheid werd goedgekeurd, verklaarde de P.v.d.A., dat de positie van de Kamer t.o. de regering nu geheel veranderd was en dat ook zij zich niet meer aan het program gebonden achtte, waarbij zij met nadruk noemde het punt van de bezitsvorming. Daar min. Vondeling het onaanvaardbaar niet had willen uitspreken, bleef de regering aan. Voor hoe lang?

J. Oomes

[p. 283]

België

De gemeenteraadsverkiezingen van 12 oktober brachten, zoals verwacht, voor de Christelijke Volkspartij een bevestiging van haar succes van 1 juni. Alles samen kon zij de posities van 1946 opnieuw innemen en op tal van punten zelfs licht verbeteren. De socialisten boekten enkele successen in de grote agglomeraties en slorpten verder de laatste resten van de communisten op. Nochtans lijkt het marxistisch blok alles samen tegenover 1946 toch een weinig achteruit te gaan. De liberalen gingen algemeen achteruit.

In verschillende centra, w.o. Gent en Leuven, behaalde de C.V.P. de volstrekte meerderheid. Uit tal van andere colleges, zoals in Luik en Charleroi, werden de socialisten geweerd. Het klimaat was gunstig voor C.V.P.-liberale coalities.

En toch vertoonden de uitslagen een aspect dat ons doet begrijpen, hoe ‘Le Peuple’ een hoofdartikel ‘Satisfaction’ durfde betitelen. 1 juni had klaarblijkelijk een zekere doorbraak van de C.V.P. gebracht, vnl. in het Waalse land. Sedertdien was het land geregeerd door de ploeg Eyskens, die niet alleen er een hoog tempo op nahoudt en op voorbeeldige wijze het land beheert, maar die daarenboven de uitvoering van verkiezingsbeloften en het treffen van populaire maatregelen a.h.w. opeenstapelde. In linkse milieus moet dan ook dreigend de vraag zijn gerezen: in welke mate zal de C.V.P. nog vooruitgaan in vergelijking met 1 juni? Welnu, alles samen krijgt men de indruk: de werking van de regering Eyskens heeft zeker het behoud van de christelijke posities in de hand gewerkt, schijnt echter niet meer tot een positieve vooruitgang te hebben gevoerd.

De uitslag van 1 juni mag voor de C.V.P. dus praktisch als een optimum beschouwd worden, dat alleen door het wegvallen van de scheurlijsten nog enigszins zou kunnen worden verbeterd. Maar van het linkse blok in zijn huidige omvang valt niet veel meer af te knagen.

Deze constatering is zeker één van de redenen geweest waarom de Eerste-minister onmiddellijk na de verkiezingen zijn pogingen tot coalitievorming opnieuw heeft opgenomen. In geval van nieuwe verkiezingen kan de C.V.P. klaarblijkelijk nooit een voldoende meerderheid behalen om, alleen regerend, desnoods tegen een deel van de eigen opinie noodzakelijke maatregelen te kunnen doorzetten; een homogene C.V.P.-regering zou steeds van enkele extremistische demagogen afhankelijk zijn, zoals het het geval was tussen 1950 en 1954, toen de epuratie- en repressiewetgeving, alsmede de financiële sanering op de oppositie van enkele onverzettelijken strandden. Eyskens opteerde dus resoluut voor een coalitieregering met de liberalen, met wie een akkoord reeds mogelijk gebleken was.

De Eerste-minister zette vaart achter de regeringsverruiming. Inderdaad staat de regering voor een reeks nationale problemen die koste wat 't kost moeten opgelost worden, desnoods ondanks enkele minder populaire maatregelen. Daar zijn o.m. de begrotingen en meer algemeen de financiële toestand - de nalatenschap van de linkse regering is rampspoedig gebleken. Daar zijn verder de sanering van de ziekteverzekering, van de spoorwegen, van de kolenmijnen. Daar zijn tenslotte de zetelaanpassing en de oplossing van de nasleep van repressie en epuratie. De regering mocht het niet riskeren, deze aangelegenheden verder te laten doorwerken. Maar durfde ze de nodige ingreep doen, dan liep ze straks voor het parlement gevaar ieder ogenblik in de minderheid te geraken, op een

[p. 284]

vraagstuk waar de opinie haar minder graag zou volgen, zodat haar succes bij nieuwe verkiezingen twijfelachtig zou worden.

De onderhandelingen werden gedeeltelijk openlijk, gedeeltelijk strikt geheim gevoerd. Naast de Eerste-minister en de liberale voorzitter Destenay waren C.V.P.-voorzitter Lefèvre en minister Segers alsook de liberale senatoren Moureaux en Vanaudenhove erbij betrokken. Ze liepen niet van een leien dakje. Wel bereikten reeds op 16 oktober de heren Eyskens en Destenay een akkoord en werd een protocol over het gezamenlijk programma aangekondigd tegen 24 oktober. Maar op die datum werd pas een definitief akkoord omtrent het regeringsprogramma bereikt. Dit gaf de liberalen voldoening op het gebied van vertegenwoordiging der liberale syndikaten en door de aanvaarding van de senatoriale kiesomschrijvingen voor de Kamer, hetgeen de kleine partijen begunstigt. Anderzijds aanvaardden de liberalen de financiële (op cyclische begrotingen steunende) en economische politiek van de C.V.P., de zetelaanpassing en de liquidatie van repressie en epuratie. De Nationale Raad van de Liberale Partij sprak zich daags nadien met 504 tegen 89 stemmen bij 21 onthoudingen voor een coalitieregering met de C.V.P. uit, op voorwaarde dat Openbaar Onderwijs in liberale handen zou blijven. Was de vroegere vertraging te wijten aan de socialistische houding in de Onderwijscommissie, nu leidde het ‘liberale ultimatum’ tot een nieuwe remming, daar een deel van de christelijke opinie heftig tegen het afstaan van Openbaar Onderwijs reageerde en nieuwe verkiezingen de voorkeur gaf. In de Onderwijscommissie, of juister aan de rand ervan, was het tot een akkoord tussen C.V.P. en liberalen gekomen over een tweeledig pakt, wanneer de socialisten niet langer zouden meespelen. De socialisten wensten echter niet alleen het odium op zich te laden, een algemeen schoolakkoord te hebben gesaboteerd. In de laatste week draaiden ze opnieuw bij en op 30 oktober kon de totstandkoming van het nationaal schoolpad worden meegedeeld. Het voorziet belangrijke voordelen voor het officieel onderwijs, maar ook voor het vrij onderwijs, dat enkel nog de bouwkosten te dragen heeft. Het onderwijs wordt kosteloos tot 18 jaar. De leerkrachten ontvangen, bij gelijk diploma, voor gelijk werk gelijk loon (met nog een bijsalaris in de gemeenten van de eerste kategorie). De geestelijke leerkrachten in het L.O. krijgen 20% meer dan vroeger, in het secundair onderwijs ontvangen ze het basissalaris (plus 15% verhoging na 15 jaar) en het pensioen. Volgende werkingskosten werden verkregen: 750 Fr. per leerling in het fröbelonderwijs, 1000 Fr. in het L.O. en nog meer in het secundair onderwijs. Voor de uitrusting der scholen krijgt het secundair onderwijs voortaan 60%, evenals voor de vestigingsuitrusting. Wat de benoemingen betreft behouden provinciën en gemeenten volledige vrijheid, in de staatsscholen wordt prioriteit verleend aan officieel gediplomeerden; aan licenciaten zal een gemiddeld percentage vrij gediplomeerden benoemd worden. Alles bijeen ontvangt het vrij onderwijs aan nieuwe subsidies ongeveer 1650 miljoen.

Met dit schoolpact kon C.V.P.-voorzitter Lefèvre op 31 oktober voor zijn partijraad komen. Was de schoolvrede, met al zijn voordelen voor het vrij onderwijs, het offer van de portefeuille van Openbaar Onderwijs niet waard? Temeer daar hij tevens de weg baande voor een coalitieregering die het C.V.P.-programma er voor het parlement zou doorhalen. Eerste-minister Eyskens herhaalde de vraag nog eens ondubbelzinnig, en de partijraad antwoordde bevestigend. Dit advies werd 's middags door het nationaal comité bekrachtigd.

L. Deraedt