Streven. Jaargang 12

[p. 173]

Politiek Overzicht

Internationaal

DE ontwikkeling rond Formosa en het referendum in Frankrijk beheersten gedurende de afgelopen maand de internationale politieke situatie. Zoals wij in ons vorig overzicht vermeldden, begonnen de Chinese communisten op 23 augustus opnieuw de eilandengroepen Quemoy en Matsoe te beschieten en zij staken het niet onder stoelen of banken, dat zij niet alleen deze eilanden maar ook Formosa wensten te veroveren, m.a.w. een einde te maken aan het politieke leven van de nationalistische regering o.l.v. Tsjang Kai-Sjek. Het was - zeker na het plotselinge bezoek van Chroesjtsjef aan Mao Tse-Tung tijdens de crisis in het M.O. - te verwachten, dat Rusland Mao met alle kracht zou steunen. De V. St. beantwoordden het optreden van Peking met de verklaring, dat zij hun overeenkomsten met Formosa zouden nakomen, maar zeiden nergens duidelijk, dat deze ook de verdediging van Quemoy en Matsoe inhielden. Wel versterkten zij hun strijdkrachten in de Stille Oceaan en op Formosa en boden zij Tsjang alle hulp bij de ravitaillering van zijn troepen op genoemde eilanden. Nationalistische konvooien werden beschermd door Amerikaanse zee- en luchtmacht en de V. St. zetten deze bescherming voort ook na de verklaring van Peking, dat het de territoriale wateren had uitgebreid tot 12 mijl buiten de kust.

Stof om tot een openlijk conflict te geraken was voldoende aanwezig, maar het was opvallend, dat van beide zijden toch ook weer uiterst voorzichtig werd opgetreden. Communistisch China deed geen aanvallen op Amerikanen en de laatsten weerhielden Tsjang ervan de kuststellingen op het vasteland onder vuur te nemen.

Geen van beide partijen wilde blijkbaar een oorlog. Toen de Chinese premier, Tsjoe En-Lai op 6 september in een radiorede voorstelde de in juli afgebroken besprekingen tussen de Chinese en Amerikaanse ambassadeurs te hervatten, pakte Eisenhower dit voorstel a.h.w. met beide handen aan. De besprekingen zijn te Warschau begonnen en Peking kan hierin al een zekere erkenning door de V. St. zien. Over de onderhandelingen lekt niet veel uit, doch het is niet aan te nemen, dat zij vlot zullen verlopen; Mao beschouwt de strijd tegen Formosa als een zuiver binnenlandse aangelegenheid en Dulles stelt zich op het overigens juiste standpunt, dat agressie geen voordeel mag opleveren.

De besprekingen te Warschau werden doorkruist door verschillende nota's van de S.U., die herhaalde malen uitdrukkelijk alle steun toezegde aan Peking in geval van een aanval door de V. St. en met gelijke vergelding dreigde, indien de V. St. zouden gebruik maken van kernwapens. Toen Chroestsjef in een dezer geschriften zijn mening gaf over de wijze waarop Eisenhower zijn ambt vervulde, gingen de V. St. over tot de weinig gebruikelijk stap de nota niet te aanvaarden en retourneerden haar naar Moskou.

De starre houding van Dulles in de Formosa-crisis vond noch in de V. St., noch daarbuiten algemene instemming. Wel was men het eens met zijn standpunt, dat er geen premie mocht worden gesteld op gewapende agressie; ook was men het ermee eens, dat er ergens een grens moest zijn voor de communistische

[p. 174]

machtsuitbreiding, maar men vroeg zich af of deze grens door Dulles op de juiste plaats was getrokken. Oud-minister Acheson, Engeland en Canada bleken het niet met Dulles eens te zijn. Natuurlijk zou nu het opgeven van Quemoy gevolgen hebben voor de positie van het W. in het Verre Oosten; zou de militaire positie van Tsjang door het verlies van naar schatting 1/3 van zijn troepenmacht aanzienlijk verzwakken; zou dit ook gevolgen hebben voor zijn positie op Formosa, waar een zekere tegenstelling bestaat tussen de oorspronkelijke bevolking en de van het vasteland uitgeweken Chinezen; en vanzelfsprekend zou de nederlaag van Tsjang ook nadelige gevolgen hebben voor het prestige van de V. St. onder de vrije Aziatische volken; maar dit alles doet niets af aan het feit, dat de V. St. het nooit zover hadden moeten laten komen. Quemoy zal altijd voor Tsjang en de V. St. uiterst moeilijk, zo niet onmogelijk, te verdedigen zijn. De V. St. hebben dit ingezien, zoals blijkt uit het feit, dat zij nooit zich hebben laten verleiden tot de verklaring, dat zij het zouden verdedigen. Als zij nu door de omstandigheden gedwongen worden dit toch te doen, is dit de consequentie van een vroeger begane fout n.l. dat zij Formosa te veel de vrije hand hebben gelaten. Tsjang heeft deze eilanden steeds meer versterkt, volgens sommigen op aansporing van de V. St., volgens anderen tegen de zin van Dulles. In elk geval hebben de V. St. zich bij dit optreden van Formosa neergelegd en het is o.i. volkomen logisch als Peking een gevaar ziet in een Quemoy, dat vlak onder de Chinese kust ligt, de toegang tot de haven Amoy controleert en bovendien 1/3 van het leger van Formosa herbergt. Dit hadden de V. St. moeten voorzien. Engeland noch Canada voelen er iets voor om wille van Quemoy een oorlog tegen communistisch China te beginnen. Een andere vraag is echter of beiden zich buiten een oorlog, begonnen om Quemoy, kunnen houden. De verklaring van Macmillan, dat Engeland i.z. het Verre Oosten geen enkele verplichting heeft t.o. de V. St. zal wel juist zijn, maar een eventueel conflict daar kan niet gemakkelijk gelokaliseerd worden en dan gaat het niet meer om Quemoy maar om de vrijheid van de wereld.

Blijkens een persconferentie van 30 september ziet nu ook Dulles in, dat de versterking van Quemoy door de nationalisten een ‘dwaas’ besluit is geweest; hij verklaarde zich bereid om, als er op een of andere manier een wapenstilstand zou komen in de Straat van Formosa, Tsjang te overreden zijn troepen terug te trekken. Maken de V. St. zich nu los van de dictatuur van Tsjang Kai-Sjek of sturen zij hem als zondebok de woestijn in?

In Frankrijk begon op 4 september de grote campagne voor de nieuwe grondwet. Deze zal de macht van de president sterk vergroten en die van het parlement verzwakken. Praktisch zal de regering in de toekomst verantwoordelijk zijn aan de president, die ook de premier zal benoemen; de regering kan minder gemakkelijk door het parlement omvergeworpen worden, terwijl dit laatste gemakkelijker door de president kan worden ontbonden. De zittingsduur van de Kamer is beperkt tot 5½ maand per jaar, zodat de regering meer armslag zal krijgen. Een voor talrijke Franse politici moeilijk te verteren brok is de bepaling, waarin het ambt van minister onverenigbaar wordt verklaard met het lidmaatschap van Kamer of Senaat. De overzeese gebieden, die de grondwet aannemen, zullen met Frankrijk een Franse Gemeenschap vormen, maar kunnen later nog altijd de onafhankelijkheid verkrijgen.

Onmiddellijk begonnen vooraanstaande politici en de partijen hun mening over de grondwet bekend te maken. Mendès-France kan het alleen met zijn eigen

[p. 175]

voorstellen eens zijn en verklaarde zich dus tegen; hij kon niet verhinderen, dat zijn partij zich met geringe meerderheid voor de grondwet uitsprak; als hij echter zegt, dat deze grondwet te veel op het lijf van de Gaulle is geschreven, heeft hij wel gelijk, maar Frankrijk heeft geen andere keus.

Achtereenvolgens spraken de verschillende partijen met uitzondering van de communistische zich uit voor de grondwet. Opmerkelijk was de grote meerderheid, waarmee dit gebeurde op het socialistische partijcongres; dit herkoos tevens Guy Mollet, minister in de regering de Gaulle, als secretaris-generaal; er bleek het een en ander veranderd te zijn sedert mei van dit jaar!

Dat het referendum op 28 september een meerderheid opleverde voor de Gaulle, was normaal, maar niemand had durven verwachten, dat deze zo groot zou zijn. Bijna 80% van de uitgebrachte stemmen was voor de grondwet. Hierbij traden enkele belangrijke feiten naar voren. Allereerst was het percentage thuisblijvers aanmerkelijk lager dan bij vorige verkiezingen; verder was het aantal neen-stemmers beduidend lager dan het totaal aantal stemmen, dat de communisten bij vorige gelegenheden hadden behaald, waarbij dan nog rekening moet worden gehouden met het feit, dat onder de neen-stemmers ook een aantal niet-communisten zijn geweest; en vervolgens bleek, dat verschillende vooraanstaande neen-stemmende politici zelfs in hun eigen district niet door de meerderheid der kiezers werden gevolgd. Bij de a.s. verkiezingen voor een nieuwe Nationale Vergadering zal moeten blijken in hoeverre hier sprake is van een werkelijke frontverandering der kiezers. Vooreerst is het wachten op het door de Gaulle vast te stellen kiesstelsel.

Van de Afrikaanse gebieden koos alleen Guinée de onafhankelijkheid. De Gaulle liet er geen gras over groeien en nam onmiddellijk maatregelen om alle banden zo spoedig mogelijk te verbreken; Guinée zou echter nog zoeken naar een weg om - zij het in uiterst los verband - toch tot een vorm van samenwerking te komen.

Ook in Algerije leverde het referendum een verrassing op. Ondanks het bevel van de F.L.N., die op 20 september in Caïro een ‘regering van vrij Algerije’ had gevormd, om de stemming te boycotten, bracht volgens de officiële cijfers 83% der kiezers een stem uit en verklaarde de overgrote meerderheid zich voor de grondwet. Dit cijfer zal door de ultra's wel worden gebruikt om de Gaulle te sturen in de richting van volledige integratie. Gelukkig heeft hij tot nu toe blijk gegeven zich niet te laten dwingen in een andere dan zijn eigen richting, maar het wordt toch tijd, dat hij het sfynxachtige in zijn houding t.a.v. Algerije opgeeft en eindelijk aan alle extremistische richtingen duidelijk maakt wat hij wil. Hij zal er daarbij rekening mee moeten houden, dat Algerije nu eenmaal niet even Frans is als de Dauphiné. Dank zij de grote meerderheid heeft hij de kans.

Op Cyprus beëindigde de EOKA op 7 september het bestand. De Britten houden vast aan hun 7-jarenplan, dat door Griekenland en aartsbisschop Makarios is verworpen. De laatste stelde voor na een periode van zelfbestuur onafhankelijkheid aan Cyprus te verlenen; zonder goedkeuring der V.N. zou hierin geen verandering mogen gebracht worden, maar Engeland voelt hier niets voor. Nu probeert Spaak te bemiddelen; hij wil een ronde-tafelconferentie tussen de betrokkenen tot stand brengen en stelt tevens enkele wijzigingen voor in het Britse plan; in Griekenland is dit gunstig ontvangen. Intussen heeft Engeland ondanks het aangekondigde verzet een begin gemaakt met de uitvoering van het eigen plan.

[p. 176]

Eind augustus en begin september kende Engeland verschillende rassenrelletjes; de politie en de rechterlijke macht traden streng op. Ook de regering sprak een scherpe veroordeling uit; hierbij gaf zij tevens te kennen, dat zij reeds enige tijd i.v.m. de groeiende werkloosheid in Engeland de gevolgen van de vrije immigratie vanuit de Gemenebestlanden bestudeerde; het overleg hierover wordt voortgezet.

In de U.S.A. trekt de schoolkwestie in Little Rock weer de aandacht. Nadat de districtsrechter opschorting van de rassenintegratie had toegestaan, bevalen achtereenvolgens het federale Hof en de Supreme Court de opheffing van de rassenscheiding onmiddellijk voort te zetten. Gouverneur Faubus sloot daarop in overeenstemming met een kort tevoren door het parlement van Arkansas aangenomen wet alle scholen en schreef een referendum uit. De meerderheid bleek voor rassenscheiding. Een plan om de scholen te verhuren aan particuliere verenigingen om zo onderwijs te geven op basis van de scheiding werd niet uitgevoerd. Alles met alles is men verzeild geraakt in een zuiver staatsrechterlijke aangelegenheid: de bevoegdheidsgrens tussen de federale regering en die van elke staat afzonderlijk. Als wij i.c. de vraag anders stellen, is het antwoord duidelijker: mag een wet van een afzonderlijke staat inbreuk maken op rechten, die door de grondwet aan elke burger gewaarborgd worden?

Nederland

Overeenkomstig de traditie opende H.M. de Koningin op de derde dinsdag van september de zitting der Staten-Generaal met het voorlezen van de Troonrede. De regering kondigde hierin aan advies te zullen vragen aan de S.E.R. over gehele of gedeeltelijke afschaffing der consumentensubsidies op melk en over een verdere huurverhoging; zij zou dit advies graag voor 1 december ontvangen.

Werd de Troonrede over het algemeen niet enthousiast ontvangen, dit verzoek werd fel bekritiseerd. Vrijwel onmiddellijk reageerden de vakbonden; het N.V.V. verklaarde niet te willen meewerken aan een verlaging der subsidies; de K.A.B. drukte hetzelfde iets voorzichtiger uit, terwijl het C.N.V. het o.i. juiste standpunt innam geen bindende uitspraak te willen doen voor het overleg begonnen was. Bovendien was de regering te laat met haar verzoek en schoof zij eigenlijk de verantwoordelijkheid voor haar beleid af op de S.E.R. Deze laatste antwoordde uitgebreid advies te zullen uitbrengen over alle beleidsvraagstukken op sociaal en economisch terrein binnen het kader van een aanvaardbaar loon- en prijsbeleid. Zij hield zich zo buiten de politieke strijd en liet de verantwoordelijkheid, waar zij thuishoort, n.l. bij de regering.

N.a.v. de passage in de Troonrede over N.-Guinea besprak mr. Burger (P.v.d.A.) onze taak aldaar; hij wilde de regering bij bevriende mogendheden laten informeren welke h.i. de beste bestuursvorm is voor dit gebied; zelf schijnt hij hierbij te denken aan een trustschapsovereenkomst tussen Nederland en de V.N., m.a.w. een totale verandering van de Nederlandse politiek tegenover N.-Guinea. De P.v.d.A. schijnt op deze manier enigszins tegemoet te willen komen aan afwijkende opvattingen binnen de partij om verder afbrokkelen te voorkomen. Dr. Drees bleek het i.z. deze motie helemaal niet eens te zijn met zijn partijgenoot. Zij is inmiddels verworpen met alleen de stemmen van de P.v.d.A. voor.

J. Oomes

[p. 177]

België

Gedurende de maand september bleek het politieke klimaat tamelijk onbepaald en wisselvallig, onder de invloed van de komende gemeenteverkiezingen. Het vraagstuk van de regeringsverruiming was praktisch niet van de lucht, en kon toch, juist omwille van de onbekenden van 12 oktober geen oplossing krijgen. In het begin van de maand had de Eerste-minister een onderhoud met dhr. Moureaux, op het einde met dhr. Destenay: telkens zou blijken dat de coalitie C.V.P.-liberalen nog niet rijp was. De C.V.P. had er inderdaad geen voordeel bij, vóór de uitslag van de verkiezingen zich aan de liberalen te binden. De liberalen begrepen hunnerzijds, zoals bleek uit de resolutie van het uitgebreid bureau van 9 september, dat het zonder oplossing van de schoolkwestie niet tot de regeringsverruiming kon komen. En sommigen onder hen wensten ook de gemeenteverkiezingen af te wachten, al was het maar opdat de liberalen de rol van al te zwakke partner eventueel zouden kunnen vermijden. Hun aanspraken inzake erkenning van de liberale spooksyndicaten en inrichting van een nationale apparentering, plus het aantal opgeëiste portefeuille's waren ‘realpolitisch’ bekeken, inderdaad erg aan de hoge kant.

De socialisten bleven beklemtonen, dat ze in de oppositie wensen te blijven en trachtten moeizaam weer aansluiting met de politieke evolutie te vinden. De regering maakte hen dit echter niet zeer gemakkelijk daar ze hen voortdurend het gras voor de voeten wegmaaide. Het was klaar en duidelijk dat de regering nog steeds de wind in de zeilen behield. De reacties van de socialistische partij-lichamen en bladen, de toon van de socialistische campagne voor de gemeenteverkiezingen verrieden een duidelijk bewustzijn van dit ‘losgegooid-zijn’, dat soms in een soort paniek dreigde te ontaarden, o.m. onder mokerslagen als van ‘La Gauche’ die onbewimpeld de partij organisatie zelf verantwoordelijk stelde.

In de rechtse pers werd, ten behoeve van de linksen, verder met het schrikbeeld van de ontbinding gedreigd. En hoe langer de regering Eyskens aan het bewind blijft en werkt, hoe werkzamer dat schrikbeeld wordt. Nooit heeft het land zo gevoeld, dat het met een vaste en bekwame hand geregeerd wordt. Zeker zijn er nog problemen die voorlopig onopgelost bleven, zoals het kolenvraagstuk; dit sleept trouwens al jaren en behoort ook niet meer tot de louter-nationale bevoegdheid. Maar overigens voelt men op alle gebieden vooruitgang, vaak spectaculaire vooruitgang aan. De inventaris van het vorige beleid is bekend: zoals Eerste-minister Eyskens op 17 september op de C.V.P.-partijraad verklaarde, zullen niet minder dan 12 miljard bijkredieten voor 1958 nodig zijn. Dit stelt het land voor een zwaar financieel probleem. Maar de saneringsmaatregelen worden moedig en krachtdadig aangepakt, en het vertrouwen van de bevolking in de regering werd klinkend bewezen door het verrassend succes van de jongste lening die bijna 11 miljard opbracht. Minister Servais zette zijn reeks sociale verwezenlijkingen voort die de socialisten tot wanhoop drijven: iedere kritiek, iedere opmerking wordt onmiddellijk ontzenuwd door een nieuwe maatregel. Na het arbeiderspensioen was de beurt aan de mijnwerkers- en zeeliedenpensioenen. Ook in de sector van de zelfstandigen kwam een verhoging in het verschiet. Op gebied van kinderbijslagen werd een einde gemaakt aan het onderscheid in de staatstoelage per kind, naar gelang het de sector loontrekkenden of de sector

[p. 178]

zelfstandigen betreft. Minister Houben heeft de voorwaarden inzake woningbouw weer zo aangepast, dat de inzinking onder de vorige regering spoedig tot het verleden zal behoren. In ons bestek is het niet mogelijk alles op te noemen wat er op sociaal en economisch gebied verwezenlijkt en gepland werd: onder deze laatste hoofding behoren de sanering van de N.M.B.S. en de echte regionale politiek in ontwikkelingsgebieden w.o. de Borinage en het Hageland het eerst worden aangepakt. Een dreigende vlek op dit beleid, in Vlaamse ogen, kon door het zich terugtrekken van de eentalige vlaamsonkundige Rode-Kruis-voorzitter prins de Ligne nog op tijd worden uitgewist. Het duisterste aspect van de regeringspolitiek lag in Kongo en Ruanda-Urundi, waar de plannen van minister Petillon vooralsnog weinig vorm kregen en waar onder het mom van ‘depolitisatie’ een benoemingspolitiek werd gevoerd die door ex-minister Buisseret wellicht niet zou verloochend worden. De toestand van het onderwijs in Kongo en Ruanda-Urundi blijft zorgwekkend en de politieke activiteit van het linkse kamp eist dringende tegenmaatregelen.

Het meeste licht bleef gevestigd op twee sectoren waarin de regering Eyskens nog wel niet tot concrete verwezenlijkingen kon komen, maar waarin de etappes die naar het doel leiden met energie en beslistheid werden afgelegd. Minister Gilson stak met een schitterend georganiseerde campagne tot aanwerving van ‘Nato-technici’ van wal, zoals de vrijwilligers van het nieuwe statuut genoemd worden, en het communiqué van de ministerraad van 3 oktober meldde de eerste verheugende successen. Dit is de enige realistische weg naar de 12 maandenlegerdienst, en de socialistische kritieken die er de onmiddellijke invoering van eisen, zijn misplaatst. De gevolgde actie bewijst de verantwoordelijkheidszin van de regering.

Last not least waren er de werkzaamheden van de Nationale Onderwijscommissie. Na het voorbereidend werk van de experts kon deze Commissie zelf haar tweede zitting aanvangen op 18 september. In een klimaat dat niet zeer gunstig was: door een wellicht liberale indiscretie waren belangrijke punten van het vertrouwelijke verslag der experts uitgelekt. Het gevolg was, dat het publiek kennis kon nemen van twee tegenovergestelde standpunten, hetgeen het overbruggingswerk door de politieke commissie bemoeilijkte. Maar vanaf de derde vergadering heette het: ‘Wij vorderen’ en is het klimaat positief gebleven, hoe onbarmhartig de discussie ook vaak gevoerd werd. Naar verluidt werd over verschillende belangrijke punten reeds een akkoord bereikt: subsidiëring van het aangenomen en aanneembaar lager onderwijs door de staat, gelijke bezoldiging der lekeleraars van het vrij onderwijs en 50% voor de geestelijke leraars. De formule voor de kosteloosheid zou nog gepreciseerd worden, de C.V.P.-opvatting zou het wellicht halen op de studietoelage volgens dhr. Collard. Het initiatiefrecht van de staat zou een verworvenheid zijn en over de noodzakelijkheid van strikt-neutrale scholen ook in de lagere sector zou een akkoord in zicht zijn. Inzake schoolgebouwen zou het vrij onderwijs zelf verantwoordelijk blijven. Het grote struikelblok zou de benoeming van vrij-gediplomeerden in het officieel onderwijs zijn: de linksen eisten de prioriteit voor officieel-gediplomeerden op, hetgeen in het niet-staatsonderwijs een ernstig probleem zou opwerpen. De mogelijkheid van een overeenkomst leek toch in het bereik te liggen, al moest ze tot na de gemeenteraadsverkiezingen uitgesteld blijven.

L. Deraedt