Streven. Jaargang 12

[p. 71]

Politiek Overzicht

Internationaal

UIT het feit, dat de secretaris-generaal der V.N., Dag Hammarskjöld, einde augustus voor de achtste maal gedurende de laatste twee jaren, een vredesmissie ondernam naar het Midden-Oosten, blijkt duidelijk hoe uiterst moeilijk dit gebied te pacificeren is. Deze keer was er een - hopenlijk voornaam - verschil met al zijn vorige reizen n.l. dat hij nu ging ter uitvoering van een door alle Arabische staten ontworpen en door een voltallige buitengewone bijeenkomst der Assemblée met algemene stemmen aangenomen resolutie. Het is duidelijk, dat hieraan het een en ander was voorafgegaan.

Nadat begin juli in het W. de overtuiging veld gewonnen had, dat de toestand in Libanon niet kon verbeterd worden door ingrijpen van welke buitenlandse instantie dan ook maar alleen door de Libanezen zelf, veranderde deze mening plotseling door de gebeurtenissen in Irak. Hier brak op 14 juli voor het W. volkomen onverwacht een revolutie uit tegen koning Feisal II en de pro-Westerse premier Noeri es Said; beiden werden met andere leden van de koninklijke familie door de opstandelingen vermoord vlak voor hun vertrek naar Istanboel, waar zij een bijeenkomst van het Pact van Bagdad zouden bij wonen. Er werd een nieuwe regering gevormd o.l.v. gen.-majoor Karim el Kassem, die voor Nasseriaans doorging. De V. St. en Engeland waren nu bang voor het overslaan van deze revolutie naar Jordanië en Libanon, waardoor aan de W. invloed in het M.O. een plotseling einde zou komen.

Om een verslechtering van de toestand in Libanon te voorkomen vroeg president Sjamoen aan de V. St. Amerikaanse troepen te zenden als steun voor de wettige regering. Eisenhower vroeg om een bijeenkomst van de Veiligheidsraad, maar enkele uren voordat deze op 15 juli bijeenkwam gaf hij bevel aan de zesde vloot om Amerikaanse mariniers in Libanon aan land te zetten. Hij beriep zich hierbij op art. 51 van het Handvest, dat handelt over collectieve verdediging; hij sprak over indirecte agressie van buitenaf in Libanon en verklaarde, dat de V. St. de V.N. zouden steunen bij het nemen van de vereiste maatregelen, zodat de Amerikaanse troepen zouden kunnen worden teruggetrokken. Twee dagen later zond Engeland troepen naar Jordanië op verzoek van koning Hoessein, die - waarschijnlijk terecht - vreesde voor een pro-Egyptische staatsgreep in zijn land. Hoessein had zich intussen geproclameerd tot hoofd van de Iraaks-Jordaanse Federatie en liep rond met plannen om Irak binnen te vallen. Het was nu de vraag of de V. St. en Engeland hem hierbij zouden steunen, maar toen beiden verklaarden hier niet toe bereid te zijn, moest hij zijn plan laten varen.

Enige tijd drukte op de wereld de angst voor het uitbreken van een algemene oorlog. Hoe zou de S.U. reageren? Zou zij het laten bij de aanduiding van het Am.-Eng. optreden als een daad van agressie in de Arabische wereld of zou zij vrijwilligers sturen met alle gevolgen van dien? Deze bezorgdheid kwam tot uiting in de reactie van Bonn, de labour-oppositie in Engeland en de kritiek van de democraten in de V. St. op de houding der regering. Er was ook kritiek op het optreden der V. St. van de zijde van Zweden en Japan, terwijl Frankrijk het

[p. 72]

nogal moeilijk te verteren vond, dat het geheel buiten het Brits-Am. vooroverleg was gehouden. Tot veler geruststelling verlegde de activiteit zich van het militaire naar het diplomatieke front. Tijdens de crisis ging Nasser - op terugreis van zijn vakantie in Joego-Slavië - plotseling naar Moskou voor overleg met Chroesjtsjef. Misschien heeft Nasser er op aangedrongen de zaak niet op de spits te drijven in de overtuiging, dat dit voor zijn eigen plannen in het geheel niet nodig was. In elk geval was men de volgende dagen van alle kanten uiterst behoedzaam met het nemen van maatregelen. Van groot belang hierbij was het voorzichtige optreden van de nieuwe regering in Irak, die uitdrukkelijk verklaarde de olie-leveranties aan het W. niet te zullen stopzetten, niet van plan te zijn zich aan te sluiten bij de V.A.R. en nog geen beslissing te hebben genomen over al of niet uittreden uit het Bagdadpact.

Chroesjtsjef maakte van de gelegenheid gebruik om te proberen een topconferentie over het M.O. bijeen te doen komen; hieraan zouden behalve de 4 grote mogendheden ook India en Hammarskjöld moeten deelnemen. Dit voorstel werd op 19 juli gedaan en de bijeenkomst zou de 22e moeten beginnen. Het W. gaf in antwoord hierop weer eens blijk van gebrek aan eensgezindheid. Engeland kwam het Russische initiatief het meest tegemoet; de V. St. werden met tegenzin door Engeland overgehaald, maar wilden de Veiligheidsraad laten bijeenkomen, aan welke vergadering dan regeringsleiders en ministers zouden deelnemen; de Gaulle nam weer een ander standpunt in n.l. eerst afwachten of de lopende besprekingen in de Veiligheidsraad resultaat zouden afwerpen en als deze niet tot een oplossing zouden leiden, dan kon altijd nog gesproken worden over het Russische voorstel. Tot veler verbazing antwoordde Chroesjtsjef bijna onmiddellijk het eens te zijn met een topconferentie in het kader van de Veiligheidsraad mits Nehroe en vertegenwoordigers van de belanghebbende Arabische landen eveneens zouden deelnemen; hij verklaarde bereid te zijn zelf naar New-York te komen en drong weer aan op spoed.

Er werd toen enige tijd gesproken over de datum - het W. wenste zich niet te overhaasten; over het onderwerp - niet alleen de gebeurtenissen in Libanon en Jordanië, maar alle problemen, die samenhangen met de vrede in het M.O., zodat er ook gesproken zou kunnen worden over alle mogelijke vormen van directe of indirecte agressie o.a. de Egyptische radio-campagne. Bovendien kwam de kwestie naar voren van de uitnodiging aan Israël, dat steeds bij alle wijzigingen in het M.O. ten nauwste betrokken is. De Gaulle bleef intussen een eigen standpunt innemen; hij voelde meer voor een kleine topconferentie b.v. in Génève en hoopte zich dan te kunnen op werpen als woordvoerder van Europa; besprekingen van de Franse minister Couve de Murville in Rome en Bonn hadden echter geen succes.

Meer resultaat leek de Italiaanse premier Fanfani te hebben. Op uitnodiging van Dulles besprak hij te Washington en later in verschillende Europese hoofdsteden een plan voor een W. economisch hulpprogram voor het M.O. Dit was een in overleg met Adenauer herzien voorstel van oud-premier Pella en ging uit van de gedachte, dat verbetering van de economische toestand in de Arabische landen het beste middel was ter bestrijding van het communisme. Dit zal echter alleen mogelijk zijn als men rekening houdt met het sterke nationalisme in deze landen en er bovendien voor zorgt, dat deze hulp niet ten goede komt aan enkele door de bevolking niet gewenste koningen en aan de feodale heren, maar inderdaad wordt aangewend ten bate van het volk. Gelukkig begint men blijkens

[p. 73]

enkele uitlatingen van Eisenhower in het W. in te zien, dat de tot nu gevolgde methode tot mislukking is gedoemd.

Intussen was Moskou van mening veranderd. Het hechtte plotseling geen waarde meer aan overleg in de Veiligheidsraad en sprak zich uit voor een vijf-mogendheden-conferentie - V. St., Rusland, Engeland, Frankrijk en India - met Hammarskjöld. Daarmee naderde Chroesjtsjef weer het standpunt van de Gaulle, die echter geen behoefte had aan de aanwezigheid van Hammarskjöld en bovendien een grondige voorbereiding wenste. Ook nu slaagde het W. er niet in een gemeenschappelijk standpunt te bepalen; een met dit doel gehouden Nato-conferentie op 30 en 31 juli had geen succes. Het bleek overigens ook niet meer nodig. Op 5 augustus stelde Chroesjtsjef plotseling voor de problemen van het M.O. te bespreken in een Algemene Vergadering der V.N. Blijkbaar opgelucht gingen de V. St. en Engeland hiermee onmiddellijk akkoord; Frankrijk had geen interesse, maar ook geen bezwaar. In de Veiligheidsraad werd een Amerikaanse resolutie om een spoedzitting der Assemblée bijeen te roepen met algemene stemmen goedgekeurd.

De wijziging in het Russische optreden stond in verband met de reis van Chroesjtsjef naar Peking. Daar is hem duidelijk gemaakt, dat Moskou in zijn buitenlandse politiek meer rekening zal moeten houden met de wensen van Mao. En deze voelt niets voor een topconferentie, waar hijzelf niet aanwezig kan zijn; ook niets voor een bespreking in de Veiligheidsraad, waar Nationalistisch China een permanente zetel bezet. Ook zal Peking er weinig over te spreken zijn geweest, dat Rusland in de V.N. zo weinig ernstige pogingen heeft gedaan om de toelating van communistisch China af te dwingen. Het laatste heeft nu kennelijk een grotere invloed voor zich opgeëist in de communistische wereldpolitiek en Chroesjtsjef heeft zich - om binnenlandse politieke redenen? - gedwongen gezien toe te geven; verder hebben beide leiders nogmaals afgesproken een scherpere actie te voeren tegen het revisionisme d.w.z. tegen Joego-Slavië en zou Chroesjtsjef beloofd hebben atoomwapens aan Mao te leveren en te helpen bij de ontwikkeling van het Chinese kernsplitsingsprogram. Men verwacht, dat in de toekomst het optreden van de communistische wereld harder zal worden.

De Algemene Vergadering kwam reeds op 8 augustus bijeen, maar werd spoedig verdaagd tot de 13e. Bij de heropening was president Eisenhower persoonlijk aanwezig en zette het Amerikaanse standpunt uiteen; hij erkende uitdrukkelijk het zelfbeschikkingsrecht der Arabische volken; om echter hun onafhankelijkheid te bewaren was verbetering van de economische toestand dringend vereist; hij stelde daarom voor een instituut op te richten, waarvan de Arabieren zelf de leiding zouden hebben; de V. St. waren bereid dit instituut in alles te steunen. Ook verklaarde Eisenhower zich bereid om de Amerikaanse troepen uit Libanon - waar op 31 juli de presidentsverkiezing had plaats gehad en de chef van de Libanese generale staf, Foead Sjehab, een voor beide partijen aanvaardbare figuur, gekozen was - terug te trekken, zodra de wettige regering daarom zou verzoeken. In de Arabische wereld blijft men sceptisch staan tegenover dit hulpprogram, daar men bang is voor blijvende economische overheersing door het W. Van meer belang is de duidelijke erkenning van het Arabische nationalisme, daar tot nu toe Rusland heeft kunnen paraderen met het monopolie van steun aan de nationale bewegingen in Azië en Afrika.

De vrees, dat de Assemblée zou ontaarden in een groots opgezette propaganda-actie, werd niet bewaarheid. Het voornaamste tafereel speelde zich niet af

[p. 74]

voor de publieke tribune maar achter de schermen, waar druk geconfereerd werd tussen alle voorname en talrijke minder voorname staatslieden; zelfs de Franse minister van buitenlandse zaken vond het halverwege de vergadering nog belangrijk genoeg om toch maar naar New-York te gaan. Het geheel eindigde - volkomen onverwacht - met de indiening van een resolutie door tien Arabische landen w.o. zowel Libanon en Jordanië als de V.A.R. Hierin werd een beroep gedaan op de leden der Arabische Liga zich niet te bemoeien met elkaars binnenlandse aangelegenheden, terwijl aan Hammarskjöld verzocht werd de terugtrekking van de Am. en Britse troepen te vergemakkelijken en tevens een onderzoek in te stellen naar de mogelijkheden van een Arabisch ontwikkelingsinstituut. Deze resolutie werd met algemene stemmen aanvaard en dus is de secretaris-generaal weer op pad.

Daarmee is althans voorlopig een einde gekomen aan de jongste crisis in het M.O. Het lijkt er echter op, dat zij zich nu verplaatst heeft naar het Verre Oosten, waar Mao nieuwe pogingen doet om de door Nationalistisch China bezette Quemoy- en Matsoe-eilanden te veroveren; sommigen menen, dat dit de inleiding is voor een aanval op Formosa. De Am. zeestrijdkrachten aldaar werden in staat van paraatheid gebracht, maar niemand - misschien ook niet in Washington - weet of deze ook gebruikt zullen worden ter verdediging van Quemoy of alleen van Formosa. Het zal voor de V. St. een moeilijke beslissing worden. Canada heeft al laten weten, dat het niet wenst betrokken te worden in een oorlog om dit gebied en de meeste andere bondgenoten der V. St. denken er ook zo over. Of wil Mao op deze manier de politieke erkenning door de V. St. afdwingen? Het is wel een beetje vreemd, dat de V. St. het nieuwe bewind in Irak zo spoedig erkenden en dit nu al jaren halsstarrig blijven weigeren t.a.v. Communistisch China.

Op Cyprus zag sir Hugh Foot zich genoodzaakt weer scherpere maatregelen te nemen. Tenslotte deden op verzoek van Macmillan zowel de Griekse als de Turkse regering een beroep op de Cyprioten hun kalmte te bewaren. Ook Aartsbisschop Makarios drong hierop aan, waarop de Eoka en de Turkse verzetsbeweging een wapenstilstand afkondigden. Na besprekingen van Macmillan te Athene en Ankara verklaarde Engeland zich bereid na staking van de gewelddaden Makarios weer op het eiland toe te laten; een definitieve oplossing zou over 7 jaren gezocht worden.

Een nieuw geschil in Nato-verband is gerezen, doordat IJsland ten behoeve van zijn visserij - 95% van de export van het land wordt gevormd door visserij-produkten - zijn territoriale wateren uitbreidde van 4 tot 12 mijl. Engeland is niet van plan zich bij deze eenzijdige maatregel neer te leggen. Pogingen om de kwestie op een Nato-conferentie te Parijs bij te leggen zijn mislukt.

In Frankrijk is het voor-ontwerp grondwet, opgesteld door vijf ministers, gereed gekomen. Het werd voorgelegd aan een adviescommissie o.l.v. Paul Reynaud. Deze keurde het goed zonder op essentiële punten wijzigingen voor te stellen. De uitvoerende macht wordt aanzienlijk versterkt, terwijl voor de overzeese gebieden de mogelijkheid wordt geopend om zich af te scheiden of in een of andere vorm federatief met Frankrijk verbonden te blijven. De volksstemming is bepaald op 28 september en de Gaulle heeft een grote propagandareis gemaakt door de Frans-Afrikaanse gebieden. In Dakar werd hij minder vriendelijk ontvangen, maar men verwacht toch, dat de grondwet in Frankrijk en in Afrika zal worden goedgekeurd.

J. Oomes

[p. 75]

België

Toen zijn regering op 3 juli jl. het vertrouwen verworven had in de Kamer, verklaarde Eerste-minister Eyskens dat gezien de speciale omstandigheden, de regering zou beraadslagen over de uitslag van de stemming. Deze behendige verklaring oogstte algemeen applaus. Sindsdien werden de handelingen der regering Eyskens bijna alle met algemene instemming onthaald, ook in het parlement. De Senaat keurde de regeringsverklaring goed op 9 juli. Vanzelfsprekend, daar de C.V.P. er de volstrekte meerderheid bezit. De houding van de andere groepen bleef echter afwijzend. Ja, de B.S.P. gelastte fractievoorzitter Bohy dringend dhr. Eyskens in de Kamer te interpelleren over de uitslag van de aangekondigde beraadslaging. De liberalen waren bij dit maneuver niet betrokken; ze onthielden zich bij de stemming over de interpellatie (23 juli). Van dan af was het duidelijk dat de regering Eyskens althans tot de gemeenteverkiezingen normaal niet meer uit het zadel zou worden gelicht.

Intussen was de regering actief aan het werk gegaan. Ingediend op 12 juli, werd het wetsontwerp Servais tot verhoging der arbeiderspensioenen op 36.000 fr. vanaf 1 september, door de Kamer reeds op 29 juli, door de Senaat op 7 augustus goedgekeurd, telkens praktisch bij eenparigheid. De socialisten hadden het ontwerp hevig aangevallen, vnl. de financiering van de 36.000 fr. Hun amendementen werden alle verworpen. Maar ze moesten omwille van hun opinie de wet goedkeuren.

Het ontwerp Gilson over het nieuwe statuut der vrijwilligers bij het leger, sluitsteen van een nieuwe organisatie die uiteindelijk tot de 12 maanden legerdienst moet leiden, was minder gelukkig. Het werd slechts rechts tegen links, door de Kamer na een incidentrijke zitting op 31 juli, door de Senaat op 7 augustus goedgekeurd. De laatste versie van het ontwerp van vestigingswet van minister Van den Boeynants werd daarentegen door de Senaat weer met zeet ruime meerderheid aanvaard: 134 stemmen tegen 1 bij 1 onthouding.

Het meest spectaculair was echter de nochtans zeer voorlopige verwezenlijking van de regering op onderwijsgebied. Ontwerpen op de kosteloosheid van het onderwijs tot 18 jaar, tot regeling van het lot der onderwijzers in de vrije scholen en op de werkingskosten voor deze instellingen waren klaar. De regering bleef echter trouw aan haar opzet, samen met de andere nationale partijen een definitieve oplossing voor het schoolvraagstuk te vinden. De formule van een Nationale Onderwijscommissie viel ten slotte het meest in de smaak. In een brief aan de premier verklaarde B.S.P.-voorzitter Buset zich op 29 juli met deze formule akkoord, op voorwaarden dat de commissie zou bestaan uit parlementairen van de drie partijen, in gelijk aantal, dat het initiatiefrecht van de staat onaangetast zou blijven en dat de commissie niet vooraf voor een voldongen feit (indiening van ontwerpen) zou gesteld worden.

Aanvankelijk stonden de C.V.P.-milieus daar sceptisch tegenover: ze vreesden een vertragingsmaneuver van de linksen en wilden de gemeenteraadsverkiezingen (op 12 oktober a.s.) niet ingaan zonder resultaten op schoolgebied, al ware het enkel de indiening van de bestaande ontwerpen. Door de persoonlijke bemiddeling van de Eerste-minister kwam het ten slotte toch tot een overeenkomst: op 6 augustus konden de heren Buset en Lefèvre elkaar de hand reiken en de installatie van de commissie tegen 8 augustus aankondigen. Zetelden erin: voor de

[p. 76]

C.V.P. de heren Lefèvre, Van Hemelrijck, Harmel, Houben; voor de B.S.P. de heren Buset, Collard, Spinoy en Bracops; voor de liberalen de heren Destenay, Janssens, Motz en Vanaudenhove. Volgens de overeenkomst was de opzet zover mogelijk klaar te komen tegen de parlementaire hervatting, en de ontwerpen terugwerkende kracht te geven vanaf 1 september 1958.

Op de installatievergadering verstrekte de commissie richtlijnen aan een comité van technici, om de nodige technische dossiers klaar te maken voor haar volgende vergadering in september. Als technici werden aangeduid: voor de C.V.P. de heren Grauls, kabinetschef van de minister van Openbaar Onderwijs, en Prof. Jan Lindemans; voor de B.S.P. de heren senator Busieau en Stryvers; voor de liberalen de heren Destrebecq en De Coster; deze samenstelling werd algemeen als een blijk van gematigdheid van de verschillende zijden opgevat.

Op 20 augustus reeds betuigde dit comité zijn instemming met de beslissing van de minister tot verlaging van het aantal leerlingen nodig om weddetoelagen te ontvangen in het lager en aangenomen lager onderwijs: kleinere klassen, meer onderwijzers, betere pedagogische voorwaarden voor de leerlingen. De bijval in Vlaamse en christelijke kringen was onverdeeld. Toch zou in de weken daarop het klimaat voor de commissie enigszins moeilijker worden en werd rond 1 september de vraag naar het welslagen opnieuw gesteld. Van C.V.P.-zijde bleef men deze werkzaamheden met grote waakzaamheid volgen, om aan alle linkse maneuvers onmiddellijk het hoofd te kunnen bieden: de kans, het schoolvraagstuk uit de weg te ruimen, moet echter zo ver mogelijk waargenomen worden.

Alles samen was de regering Eyskens dus succesvol: zoiets had men nog nooit van een minderheidsregering gezien. En vanaf augustus tekende zich bij de liberalen een bereidschap tot coalitie af die weldra in ongeduld ontaardde. De eerste-minister stelde in een speech op de traditionele crisis-lunch de verruiming wel voor ‘weldra’ in het vooruitzicht, maar C.V.P.-voorzitter Lefèvre merkte terecht op dat de regering in werkelijkheid niet minoritair was, gezien tussen de linkse partijen een zekere wedijver bleek te bestaan om mee te gaan. Dit kwam o.m. tot uiting in de perspolemiek Moureaux-Pierson: eerstgenoemde beschuldigde de socialisten van sabotagebedoelingen tegen de onderwijscommissie om, na een relatief succes bij de gemeenteraadsverkiezingen, zelf een coalitie met de C.V.P. aan te gaan. Deze coalitiewil wordt door de officiële B.S.P.-instanties gelogenstraft, evenals de sabotagebedoelingen. Maar een deel der socialistische opinie is helemaal niet tegen een samengaan met Eyskens. Intussen waren er vanaf begin september contacten met de liberalen, naar verluidt echter zonder meer. Waarschijnlijk zal geen regeringswijziging komen voor de gemeenteraadsverkiezingen.

Na de goedkeuring van de regeringsverklaring aanvaardde gouverneur-generaal Pétillon de portefeuille van Koloniën op 5 juli. Enkele weken later werd het departement omgedoopt in ‘Ministerie van Belgisch Kongo en Ruanda-Urundi’. Dhr. Pétillon verklaarde de Kongo-politiek te willen ‘ontpolitiseren’. Hij gelastte een werkgroep van personaliteiten uit de drie partijen een plan voor de nodige politieke hervormingen uit te werken. De kongolese milieus die op autonomie belust zijn blijven echter sceptisch tegenover deze hervormingsplannen, te meer daar de minister in Elisabethstad een verklaring tegen ieder federalisme aflegde die zeer verdeeld werd onthaald. Verwacht wordt dat de minister eerlang zijn politiek in een uitvoerige verklaring zal preciseren.

L. Deraedt