Streven. Jaargang 10

[p. 163]

Sociologische kroniek
Samenwerking in ontwakend Afrika
Dr. J.J.B.P. van Lierde

HET Afrikaanse continent is de laatste jaren sterk geïnfecteerd met rassentwisten - waarvan de Mau-Mau-actie slechts een voorbeeld is -, met industriële tweedracht en met politieke frustreringen. Al deze min of meer politieke golvingen drijven het huidige Afrika in een verkeerde richting. Met vereende krachten moet zo spoedig mogelijk getracht worden een verdere doorwerking daarvan te voorkomen. Een van de middelen nu, waardoor men hoopt aan deze verkeerde ontwikkeling een einde te maken en alles in goede banen te leiden vindt men in een vereniging die luistert naar de naam: Capricorn African Society.

1. Wat wil de Capricorn African Society?

De Capricorn African Society, kortweg de CAS genaamd, ontleent haar naam aan de steenbokskeerkring, de z.g. tropic of Capricorn, waarbinnen de gebieden zijn gelegen waarin zij werkt, dat zijn de landen die gelegen zijn ten zuiden van de Sahara en ten Noorden van de Limpopo-rivier: Kenya, Tanganyika, Zuid- en Noord-Rhodesia en Nyassaland. Deze landen beslaan tesamen nog altijd een oppervlakte die zo groot is als die van de Verenigde Staten van Noord-Amerika. CAS werd in 1949 te Salisbury in Zuid-Rhodesia opgericht door een groep mensen die weliswaar tot verschillende rassen en standen behoorden, maar unaniem geloofden dat een politiek voor Afrika primair uit dat werelddeel zelve moet opkomen. De oprichters van deze vereniging verklaren dat alle mensen gelijk in waardigheid voor God zijn geboren en dat zij een gemeenschappelijke plicht hebben tegenover elkaar.

2. Welke doeleinden heeft CAS voor ogen?

a.	Het stichten van een maatschappij waarbinnen niet gelet wordt op rassenverschil. Voor iedereen moeten alle mogelijkheden openstaan en de menselijke bekwaamheid en verdienste zullen het enige criterium moeten zijn voor een verantwoordelijke deelname in de algemene zaken.
b.	Alle rassen gezamenlijk zullen de economische ontwikkeling van Capricorn Africa trachten te bevorderen.
c.	De morele, culturele en geestelijke niveau's van de westelijke christelijke beschaving zullen gehandhaafd en verder geëffectueerd worden en alle rassen in de deelnemende landen zullen geholpen worden om die standaard te bereiken.
d.	Een nota over menselijke relaties zal worden samengesteld, waarin de rechten en plichten van diegenen die mogen stemmen voor een bepaald politiek systeem, zullen worden neergelegd.

Kort gezegd komt het er dus op neer dat, alhoewel CAS geen politieke partij is, zij toch een politiek doel nastreeft nl. hulp te verlenen bij de instelling van

[p. 164]

een gemeenschappelijk burgerrecht en van een kiessysteem in al die genoemde gebieden, waarin rassendiscriminatie onwettelijk zal zijn en waarin alle geciviliseerde en culturele waarden beschermd zullen blijven.

De oprichters van CAS nu geloven dat een dergelijke vereniging een sterkere aantrekkingskracht op het Afrikaanse en Europese volk kan uitoefenen dan elke andere vorm van exclusief zwart of wit nationalisme, of eventueel communisme dat zou kunnen doen. Zij geloven dat deze vereniging de juiste organisatie is, die een maatschappij kan oprichten, waarin de volkeren van alle rassen in onderling vertrouwen met elkaar kunnen samen leven en werken, waardoor ze mede in staat kunnen worden gesteld om de praktisch nog onaangeroerde uitgestrekte gebieden van Afrika tot economische ontwikkeling te brengen en de daaruit voortvloeiende resultaten ten algemene nutte te verdelen. Dit zijn de doeleinden van CAS, een organisatie die zich in de luttele jaren van haar bestaan reeds zodanig ontwikkeld heeft, dat zij thans kantoren heeft in Salisbury, Nairobi en Londen, en door honderden vooraanstaande Europeanen en Afrikanen gesteund wordt.

Vorig jaar had deze organisatie praktisch nog geen afdelingen in Centraal en Oost Afrika. Nu heeft ze kantoren in alle gebieden. Zo is b.v. de federatie van Rhodesia en Nyassaland verdeeld in zeven regionen en iedere streek heeft haar eigen afdeling. De organisatie wordt dus met rasse schreden groter en machtiger.

3. Hoe tracht zij nu haar doeleinden te bereiken?

Hoofdzakelijk via twee wegen, te weten: door middel van ledenaanwerving en door de oprichting van zogenaamde ‘Citizenship Committee's’.

Teneinde meer leden te kunnen werven heeft men thans een netwerk van propaganda-agentschappen over het Capricorn-gebied gespannen. Centraal Afrika heeft reeds ruim 400 van deze agentschappen en in Oost-Afrika zijn er reeds 70. Ook buiten Afrika tracht men leden te werven die bereid zijn om de zaak van de CAS eventueel financieel te steunen.

Voor een eventueel resultaat op korte termijn is voor de CAS echter de tweede genoemde weg van meer belang. De laatste drie jaar zijn er meer dan 40 ‘Capricorn Citizenship Committee's’ opgericht, wier taak het is tesamen met CAS het document van de Capricornse burgerrechten voor te bereiden. De ‘Citizenship Committee's’, die samengesteld zijn uit mannen en vrouwen van alle rassen (gewoonlijk 30 à 40% is Europeaan en 60 à 70% Afrikaan), en in alle gebieden vanaf Kenya tot Zuid-Rhodesia werken, streven er in wezen naar de doeleinden van CAS te effectueren, dat is dus voor alle rassen een staat van zekerheid te verschaffen in een maatschappij, waar het grondwettelijk onmogelijk zal zijn dat een bepaald ras zijn eigen belangen bevoordeelt ten koste van de belangen van een ander ras.

De verschillende comité's maken aanbevelingen op met betrekking tot de kwalificaties voor het kiesrecht en de rechten en plichten van de burger. Deze aanbevelingen worden naar de hoofdcentra in Brits-, Oost- en Centraal-Afrika en Engeland gezonden, waar ze op hun beurt bestudeerd en besproken worden in samenwerking met internationale deskundigen op het gebied van economie, sociologie, geschiedenis, recht, etc. Tenslotte worden deze bevindingen besproken met de politieke leiders in Afrika en met vooraanstaande Socialistische en Conservatieve politici in Engeland. Aan de hand daarvan wordt dan een concept-‘citizenship-document’ samengesteld dat door CAS weer naar de verschil-

[p. 165]

lende comité's wordt gezonden, die dat concept dan weer in hun vergaderingen bespreken en eventueel geamendeerd kunnen retourneren aan CAS. Op basis van die geamendeerde documenten gaat CAS tenslotte een definitief document samenstellen.

Dit nu is inmiddels gebeurd en in juni jl. is, ter gelegenheid van de Conventie die in Salima aan de oevers van het Nyassameer is gehouden, het Capricorn-Document besproken. Een belichting hiervan kan ons nu een beeld geven van datgene wat CAS heeft bereikt.

4. Wat zijn de resultaten van CAS?

Op de bijeenkomst in Salima, die slechts vier dagen duurde, waren 140 mensen vertegenwoordigd van alle rassen en standen: blank, bruin en zwart; onderwijzers, leiders van vakverenigingen, doktoren, huisvrouwen, missionarissen, dominees, plaatselijke bestuursambtenaren en leidende politici, zaten hier broederlijk bij elkaar en keurden het door CAS opgestelde ‘Citizenship Document’ goed. Daarmede bevestigden zij hun geloof in bepaalde fundamentele grondslagen, die in de Grondwet van ieder gebied in de toekomst moeten worden belichaamd. Tevens accepteerden zij daarmede verschillende voorgestelde hervormingen. Een en ander kan voor het toekomstig Afrika dermate van belang zijn, dat wij menen U dit hier niet te mogen onthouden.

Als vorenbedoelde grondslagen dan zijn de volgende genoemd:

1.	Alle mensen, onverschillig ras, kleur of talenten, zijn gelijk voor God geboren en hebben een gemeenschappelijke plicht tegenover Hem en tegenover elkaar.
2.	De verantwoordelijkheid die de mens draagt ten opzichte van zijn evennaaste is het wezenlijk fundament voor een gemeenschap en voor de handhaving en uitoefening van zijn rechten als individu.
3.	De Staat is verplicht om de morele, materiële en culturele niveaus van zijn volk te beschermen. Voorzover het economisch mogelijk is, moet hij de nodige faciliteiten verschaffen voor onderwijs in alle mogelijke vormen, opdat ieder individu in de gelegenheid zal worden gesteld om die niveaus te bereiken.
4.	Ieder die in het gebied geboren is of er woont, is gerechtigd op een gelijke behandeling voor de wet. Al de andere rechten waarop het individu aanspraak maakt, worden vervolgens gedefinieerd: vrijheid van spreken, van beweging, van godsdienst, etc.
5.	Als voornaamste plicht voor de burger geldt, dat hij trouw verschuldigd is aan de Staat in wiens jurisdictie hij woont.
6.	Het kiesrecht voor de leden van de Wetgevende macht is open voor diegenen die de vereiste kwalificaties bezitten. Het uitbrengen van een stem moet niet als een natuurlijk recht worden beschouwd, maar wel als een verantwoordelijkheid die ten bate van het gemeenschappelijk welzijn uitgeoefend moet worden.

Dit zijn de grondslagen die op de Capricorn Conventie in Salima zijn aanvaard. Zo op het eerste gezicht schijnen ze niet veel verschilpunten te tonen met andere gemaakte ‘declarations of rights’. Bij nadere bestudering echter blijkt, dat er toch wel een paar gewichtige verschilpunten zijn met andere declaraties, verschilpunten, die deze Grondwet in wezen belangrijker maken dan vele andere. De punten van belang hierin zijn 2 en 6.

[p. 166]

Ten aanzien van punt 2 blijkt dat de plicht jegens de evennaaste vooraf moet gaan aan de uitoefening van iemands rechten. We vinden hier niet alleen de rechten van de mens, maar ook de plichten die ten opzichte van de evennaaste moeten worden vervuld; plichten die de prioriteit hebben boven de rechten.

Een andere grondregel, waaruit wel duidelijk blijkt dat het gehele Capricorn-Document doortrokken is van het grote beginsel der verantwoordelijkheid, zien we in het bovengenoemde laatste punt betreffende het stemrecht. De idee wordt verworpen dat eenieder, zonder enige kwalificatie, kan stemmen. Een van de Kenyaanse gedelegeerden bracht in dit verband een Kikuyu-spreekwoord naar voren in de vergadering, dat inhield: dat ouders aan hun kinderen geen scherpe messen geven om te spelen. Evenzo mag het stemrecht geen speelgoed zijn voor onervaren en onbekwame mensen, want men vergete niet dat dit stemrecht de scherpst snijdende kant is van een moderne democratie. Een dergelijk stembeginsel wordt gehuldigd, omdat men zich terdege realiseert dat het uitbrengen van een stem een van de hoogste verantwoordelijkheden is, die aan een burger kan worden opgelegd. Daarom wil men niet direct een algemeen kiesrecht invoeren. Anderzijds wil men het kiesrecht toch op een zodanige brede basis bouwen, dat eigendom en macht niet direct samen kunnen vallen. Door uit te gaan van een soort selectief kiesrecht, waarop men in het begin wel enige uitzondering zal toestaan, hoopt men de juiste democratische basis te leggen. Verder wil men dan aan allen dusdanige rechten toekennen dat ieder gelijk is voor de wet, ieder in Overheidsdienst en andere instellingen kan treden en het recht heeft op wettelijke bescherming tegen elke aantasting van deze rechten.

In Salima nu is aangenomen dat, zodra de Capricorn-gebieden volledig zelfbestuur zullen bezitten, de vorengenoemde grondslagen de basis-beginselen zullen zijn die in de nieuwe Grondwetten van ieder dier gebieden zal worden vastgelegd. De Regeringen zullen er t.z.t. zorg voor dragen dat geen enkel wettelijk of administratief besluit daartegen in zal druisen. Men erkent inmiddels wel dat de uiteindelijke realisering van dit alles nog wel enige tijd zal vragen, en dat voorzichtigheid moet worden betracht, vooral in verband met een te snelle uitvoering, maar dit alles neemt niet weg, dat met behulp van de Capricorn Society krachtig verder zal gestreefd worden naar de bovengenoemde uiteindelijke doeleinden.

Naast de discussie over de grondslagen, werden op deze bijeenkomst ook nog enkele andere belangrijke zaken besproken, waarvan wel de voornaamste waren: de houding ten opzichte van het land, de arbeid, het onderwijs en de immigratie.

Dit zijn dan in korte trekken de grondslagen en hervormingen die in Salima zijn geaccepteerd. De Capricorn African Society zal nu trachten dit document om te zetten in een aantal wetten, waarmede men dan een steekproef wil beginnen. Het eerste gebied waar men dit in toepassing zal brengen is Kenya, waar CAS het in de herfst van dit jaar wil gebruiken als politieke interventie. Daar CAS zelf niet direct in de politiek kan treden, zal zij door middel van een zogenaamde Capricorn-Associatie de mogelijk wettelijke overeenkomst toevertrouwen aan een bestaande politieke partij of, indien het wetsontwerp voor geen enkel der bestaande partijen acceptabel is, zal het in het programma worden opgenomen van een hiervoor speciaal op te richten nieuwe partij.

Uit het voorgaande blijkt dat de taak van CAS eigenlijk vergeleken kan worden met die van een groep architecten en andere deskundigen, die men nodig

[p. 167]

heeft bij het optrekken van de ideale Afrikaanse woning. Een oud huis van specifiek Europese architectuur tracht men om te zetten in een woning van Capricorn-architectuur. Sommigen zullen hier tegen in brengen dat hieraan reeds in zekere zin wordt gewerkt in Belgisch Congo en in Portugees Afrika, waar men via de ‘évolué's’ en de ‘assimilado's’ aan Afrikanen, die de nodige kwalificaties bezitten en bepaalde verantwoordelijkheden dragen, zekere rechten toekent. Inderdaad wordt door deze systemen al een stap in de bedoelde richting gezet, maar men vergete niet, dat door deze stelsels nog niet voldaan is aan de politieke aspiraties van de Afrikanen, wier problemen slechts opgelost kunnen worden door het scheppen van een nieuwe ideologie, die in staat is de emotionele aspiraties van alle rassen in Afrika te bevredigen. Deze nieuwe ideologie moet volgens CAS zijn: een nieuwe vaderlandsliefde, dat is liefde voor het land en voor alle volkeren die er leven.

* * *

Dit wat betreft de organisatie, doeleinden en middelen van CAS. Zoals haar stichter en voorzitter David Stirling onlangs zei, verwerpt zij zowel de blanke overheersing als het Afrikaans nationalisme. Zij is een voorstandster van een ontwikkeling van een multi-rassen-maatschappij, waarin de westerse cultuur en de christelijke godsdienst dominerend zullen zijn.

Op de Conferentie in Salima kon in embryo de vorming van zulk een maatschappij worden gezien. De eerste stap is een goede geweest. Het wachten is nu op de volgende. Of de Capricorn African Society hier verder al of niet in haar pogingen zal slagen, kan niemand onverschillig blijven die zich om Afrika bekommert. Niemand weet wat er verloren kan gaan bij een eventuele mislukking van de verdere opzet; evenmin weet iemand welk een schitterende toekomst er voor Afrika open zal gaan, indien het experiment verder mocht slagen.