|
| |
| |
| |
Brief uit Rome
Il Mondo Migliore
door Dr. Jean Lully
HET drong langzamerhand tot me door, dat het machtige Ave Maria, gezongen door een menigte mannen en vrouwen, gestuwd door een reusachtig orkest, geen product van mijn in droom verkerende fantasie was, maar van luidsprekers, wier klanken heel het gebouw mitsgaders de binnenplaatsen overspoelden. En daarmee werd het me óók weer bewust, dat ik de nacht had doorgebracht en me alsnog bevond in een klein kamertje in een lange gang van Villa Mondragone, en dat in deze en andere gangen en vleugels van het massale gebouw een honderdtwintig geestelijken nu doende waren hetzelfde gigantische Ave Maria te ondergaan. Aldus voltrok zich onze ontwaking, 's morgens om zes uur, midden in het hart van de Betere Wereld.
Het had me niet de minste moeite gekost in dit bolwerk binnen te dringen. Integendeel. Het was genoeg geweest één van de medewerkers van Pater Lombardi, per briefkaartje, enige nadere inlichtingen over diens huidig werk te vragen, en heel de rest volgde vanzelf. Met een vanzelfsprekende voorkomendheid en gastvrijheid, die inderdaad sterk suggereerde, dat de Betere Wereld al onder ons is. Uitnodiging tot bezoek aan het recente ‘Centro del Mondo Migliore’, in het voorname Palazzo Altieri, op de Piazza del Gesü, midden in de stad: het organisatorisch middelpunt van de beweging, met een perfect functionerende secretarie, tevens documentatiecentrum. Uitnodiging tot deelname, minstens voor een deel, aan een van de cursussen te Mondragone, en daar er juist een voor priesters aan de gang was, gewoon maar aan die; ik kon er terstond, zo ik dat wenste, per auto heen vervoerd worden. Gratis abonnement op het maandblad, en toezending van documentatie of raadpleging van het archief, naar lust en verkiezing. Mócht er dan nog iets te informeren overblijven, het secretariaat stond ten allen tijde tot mijn beschikking. En dat alles met de eenvoudige verzekering, dat niet zij aan mij, maar ik aan hun een dienst bewees, want Pater Lombardi achtte alle voorlichting over de Betere Wereld hoogst welkom en belangrijk.
Ik ben terstond als een Beter Mens op pad en aan het werk gegaan. Natuurlijk met de voorzichtige skepsis mijn ras eigen, en die mijn ras gezond, nog liever nuchter, verstand noemt. Het ‘geval’ Lombardi intrigeerde me sinds lang. Een paar weken geleden ging ik naar een conferentie voor studenten, die hij in de Gregoriaanse Universiteit hield. In de aula waar hij sprak was plaats voor een zeshonderd man. Buiten aan de zaal waren luidsprekers aangebracht als de ruimte te klein zou zijn. Er waren zeker niet meer dan driehonderd toehoorders. De massahypnose, die eens van de naam Lombardi uitging, is sinds lang en definitief uit. Hij haalt zelden volle zalen en volle kerken. Zijn gewone werk is dat van de retraitepater, voor bescheiden groepen van rond honderd man of minder, meest geestelijken, maar ook vaak voor de meest uiteenlopende groepen van leken, soms voor zusters. Men verwacht een teleurgesteld man, die met
| |
| |
heimwee terugdenkt aan zijn vervlogen wereldtriomfen. En men luistert naar een priester, bewogen door dezelfde massale bezieling, zeker van hetzelfde rotsvaste idealisme, onveranderlijk bewust van zijn roeping tot hervorming van de Wereldkerk.
De enkele malen dat ik pater Lombardi persoonlijk even ontmoette was hij voor mij het tegendeel van een leider. Spontaan bescheiden, vriendelijk, bijna lief. Men denkt haast vanzelf aan epitheta, die men eerder aan kinderen zou geven: braaf, gezeggelijk, aardig. Het andere uiterste van een Poels. Hij spreekt voortdurend over docilità, duttilità (gewilligheid, meegaandheid e.d.). In zijn leven is nooit iets geforceerd. Het schijnt alles vanzelf uit de omstandigheden te zijn voortgevloeid. Hij is van het Zuiden, van Napels zelfs; hij is er de 29e maart 1908 geboren. Na een korte studie in de rechten aan de Universiteit van Rome, werd hij maart 1926 novice bij de Jezuïeten, in hetzelfde Frascati waar hij nu zijn hoofdkwartier heeft. Hij studeerde philosophie en theologie aan de Pauselijke Gregoriaanse Universiteit, en promoveerde in dezelfde jaren in letteren en wijsbegeerte aan de Universiteit van Rome. In 1936 is hij priester gewijd. In 1938 werd hij redacteur aan de bekende Civiltà Cattolica voor philosophie en apologetiek. Als zodanig heeft hij vrij veel gepubliceerd. Een goed deel van zijn artikelen is gebundeld in enkele boeken: La storia e il suo protagonista; La salvezza di chi non ha fede; La dottrina marxista. Hij schreef essays over moderne Italiaanse philosophen - Gentile, Carabellese, Tarozzi -, over Kierkegaard, over Nietzsche. Onze oostelijke naburen zullen zijn studies niet tiej-schürjend noemen - de zuiderlingen hebben nu eenmaal een lijfelijke afkeer van de gewoonte van ons, noordelijke duisterlingen, in moeizame perioden donkere problemen te verwerken! - maar ze zijn evident intelligent en sympatiek geschreven. De conferenties die hij nu en dan hield lagen op hetzelfde intellectuele vlak: zijn gehoor bestond meestal uit studenten; hij sprak aan de universiteiten van Padua, Bologna, Rome, Pisa, Turijn, Venetië. Pas in de, met name in
Italië, complete verwarring van de na-oorlogsjaren is Lombardi volkspredikant en massaspreker geworden, in de bekende fantastische proporties. Tot 1949 bleef hij binnen de Italiaanse grenzen, prekend van stad tot stad zijn ‘Crociata della Bontà’, die geleidelijk uitgroeide tot het weidse hervormingsplan van de ‘Crociata per un Mondo Nuovo’. Van 1949 werd hij, als vanzelf, op de golven van zijn faam de grenzen overgedreven, en doorkruiste hij de hele vrije wereld: Duitsland, Frankrijk, Verenigde Staten, Brazilië, Spanje, Zwitserland, Oostenrijk, België, Nederland, Malta, Canada, Venezuela, Columbië, Cuba, Mexico, Paraguay, Urugay, Chili, Peru, Equador, Argentinië, Panama.... In een der Zuid-Amerikaanse staten is hij voor een redevoering tot de Verenigde Eerste en Tweede Kamer uitgenodigd! De grondideeën van zijn hervormingsprogram had Lombardi intussen definitief neergelegd in zijn werk ‘Per un Mondo Nuovo’ (waarvan de twee eerste vertalingen de Spaanse en de Nederlandse waren).
Na deze spectaculaire kruistocht verdween Lombardi uit de pers. Hij deed niets opvallends meer. Dat hij wat diocesen rondtrok en tot de verzamelde geestelijkheid sprak, vervolgens het rondtrekken staakte en de priesters van verschillende bisdommen bijeenriep, de eerste maal op wat grotere schaal in Fognano, het grandiose klooster van de H. Dominicus in het diocees Faenza (Emilia), waar een 70 man bijeen waren in de eerste week van augustus 1953; twee weken later in Getsemani, in het vlek Casale Corte Cerro, tussen het Lago
| |
| |
Maggiore en het meer van Orta; in januari 1954 naar Ariccia, op 60 kilometer van Rome, zijn basis verlegde; tenslotte in Mondragone, voormalig pauselijk paieis en tot voor kort vermaard college voor rijke Italiaanse jongelui, in Frascati, een vast centrum stichtte, dat alles raakte voorlopig weinig de publieke gemoederen. Het raakt ze trouwens nu nog weinig, al heeft de laatste maanden de pers zich wat meer met Mondragone beziggehouden. Merkwaardig dat het juist Sandro Scotton in het rode Romeinse avondblad Paese Sera was, die uitdrukkelijk vaststelde dat het huidige werk van Lombardi, waarvan hij blijk gaf goed op de hoogte te zijn, efficiënter was voor zijn wereldhervorming dan zijn triomfen als volksredenaar.
Of liever - ik geef Lombardi's eigen gedachten, zelfs zowat zijn eigen woorden weer - de Beweging voor een Betere Wereld ís niet zíjn initiatief. Voor hem zijn de twee grote data der Beweging de 10de februari en de 12de october van het jaar 1952, de twee dagen waarop Paus Pius XII, eerst voor de Romeinen, dan voor alle diocesen der wereld, de oproep voor de Beweging lanceerde. Lombardi ziet deze oproep als de natuurlijke afsluiting van een ontwikkeling in heel Pius' pontificaat. Met name in de kersttoespraken vindt hij een consequente lijn, waarin één voor één de fundamentele stellingen opgebouwd werden van wat eenmaal zou worden samengevat als ‘De Betere Wereld’. En dit program komt ‘doodeenvoudig’ hier op neer: de mensen moeten hun maatschappij anders en beter inrichten dan ze tot nu toe deden: hun sociale en gezinsverhoudingen, hun staatsinrichting en recht, hun internationale betrekkingen zijn ziek, voos en levensgevaarlijk voor hun voortbestaan. De radicale hervormingen die nodig zijn moeten allereerst radicale hervormingen van de fundamentele ideeën zijn. Het meest fundamentele, het uitgangspunt van alles, is dat de mensen kinderen van dezelfde Vader en broers van dezelfde Broeder zijn. Wie het niet zijn, moeten het worden. Op deze basis moet de christelijke revolutie van de wereldsamenleving voltrokken worden. Voor Lombardi is dit niet een ideaal, maar een program. De gemeenschap van alle mensen in de genade is voor hem een even concreet gegeven als de kominform voor Lenin of het Atlantisch pakt voor Foster Dulles. De Kerk in al haar geledingen, van hoog tot laag, ieder Katholiek persoonlijk en alle vormen van georganiseerd samenwerken binnen de Kerk, moeten gemobiliseerd worden voor deze massale verovering en revolutie. Lombardi constateert rustig, dat dit program zo weids is, dat het zijn weerga in de geschiedenis niet vindt. Maar hij
beroept zich op de Paus. Niet zijn eigen vroeger werk Per un mondo nuovo, maar het nieuwe Pio XII per un Mundo Migliore noemt hij het geestelijk stamkapitaal der Beweging. Ik weet niet hoe het U vergaat, maar ik herlees inderdaad met steeds groter verwondering alleen al de woorden, die Pius XII op die 10de februari 1952, sprekend over de millioenen die roepen om een koerswijziging van de ondergaande wereld en die opzien naar de Kerk van Christus als de enige loods die de leiding kan nemen, letterlijk heeft gezegd: ‘Hoe zouden Wij, door God aangesteld, hoewel onwaardig, als fakkel in de duisternis, zout der aarde, herder van de christenheid, deze heilbrengende zending kunnen afwijzen? Zoals Wij, op een nu reeds verre dag. omdat het zo aan God behaagde, het zware kruis van het pausschap aanvaardden, zo onderwerpen Wij ons nu aan de moeizame taak, voorzover onze zwakke krachten het toelaten, herauten te zijn van een Betere Wereld, gewild door God’. En acht maanden later: ‘De machtige herleving, waartoe Wij Rome hebben aangespoord, moge spoedig worden nagevolgd door de nabije en verre
| |
| |
diocesen, opdat het onze ogen gegeven mag zijn tot Christus te zien terugkeren niet alleen de steden, maar de landen, de continenten, de hele mensheid’.
Toen ik, na een wandeling van vijftien minuten door het prachtige park, in de buurt kwam van de massale burcht, die Villa Mondragone heet, ontmoette ik groepen van allerlei geestelijken, die brevierden of discussieerden. Vanaf de binnenplaats ontwaardde ik zelfs een aantal van de jongere garde, die een partijtje voetbal speelden. Tot via de luidsprekers allen werden uitgenodigd zich naar de conferentiezaal te begeven. De beste kenner van het godsdienstonderwijs in Italië, Broeder Leoni, tevens een meesterlijk spreker, gaf een overzicht over de stand van zaken met critische beschouwingen over de defecten en de manier daarin te voorzien. Er volgde een bespreking waarin iedereen uit het gezelschap zijn ideeën en ervaringen ten beste kon geven, geanimeerd zoals alleen in deze natie discussies geanimeerd kunnen zijn. Vrijwel allen noteerden voortdurend wat ze van belang achtten. Dit duurde zeker twee uur. Na een korte pauze een soortgelijke vergadering, onder leiding van pater Rotondi, een man die óók zijn sporen met ‘pleinwerk’ heeft verdiend, over de mogelijkheden en de efficiëntie van de Zondagspreek. Na afloop daarvan kreeg het bedrijf opeens het karakter van het bekende retraitehuis: stilte; persoonlijk gebed; een groep bad gezamenlijk in het park een rozenhoedje; er was een kort lof. Toen luisterden we naar de cineast Rondi. Het is bekend dat hij regelmatig door de Paus zelf wordt geconsulteerd. Een klemmend betoog, dwingend gedocumenteerd, over de invloed van de cinema op de massamentaliteit, met originele ideeën over zielzorgmogelijkheden op dit gebied. Pas tijdens het avondeten, waarbij de discussies levendig voortgingen, kon pater Sapa, van de Scuole Pie, een andere vaste medewerker van Lombardi, me enig idee geven van wat hier nu eigenlijk gaande was. (Tussen haakjes, de groep die te Mondragone de Beweging leidt, is samengesteld uit paters van verschillende instituten,
wereldgeestelijken, en leken. Een sprekend getuigenis van een der eerste princiepen: samenwerking, zonder ‘hokjes’, van alle krachten in de Kerk. In Rome wordt gefluisterd, dat de Congregatie van de Religieuzen een soort statuut in studie heeft over de kanonieke situatie van deze samenwerkende onderdanen van diverse superieuren!). De esercitazioni per un Mondo Migliore zijn, naar de formuul van Pater Lombardi zelf, een nieuwe methode van geestelijke hervorming die het midden houden tussen de geestelijke oefeningen of retraites en de gewone congressen, studiedagen e.d. De retraite beoogt wezenlijk de hervorming van het geweten, en laat per se zich niet in met de problemen wier oplossing de mogelijkheden van de eenling te boven gaat. De congressen zien deze problemen wel onder het oog, maar laten zich niet in met de gewetensvorming van de deelnemers. De esercitazioni willen de positieve kwaliteiten van de twee traditionele systemen verenigen. De opzet is ‘dat een groep van voldoend homogene personen dat besef van verantwoordelijkheid tegenover God verkrijgt dat karakteristiek is voor de geestelijke oefeningen; eenmaal gegeven deze gesteltenis van ieder persoonlijk, worden de vraagstukken die allen gezamenlijk betreffen in studie genomen en besproken’. Voor de ‘vrijgestelden’ van de Beweging in de verschillende bisdommen duren de esercitazioni 45 dagen. Voor de anderen 10. Maar altijd worden systematisch alle terreinen van kerkelijk en kerkelijk-sociale activiteit onder de loupe genomen. Niet met vooropgezette schematische oplossingen. Maar met de bedoeling, dat ieder in eigen werk en omgeving de daar aangepaste initiatieven zal nemen.
| |
| |
Met al de voorzichtige, afwachtende belangstelling waarmee ik de Betere Wereld betrad, is niettemin nu, na de persoonlijke kennismaking met het ‘bedrijf’, met Lombardi en zijn groep, met de deelnemers midden in de esercitazioni - er waren er uit heel Italië, van Sicilië tot Venetië, een groep Brazilianen, enkelen uit Spanje, Mexico en Duitsland, seculieren en regulieren; en behalve deze sprak ik, daarvóór en daarná, ettelijke personen die de esercitazioni meemaakten -, na de lezing van een klein deel van de berichten over initiatieven in Italië, Spanje, Mexico, de Zuid Amerikaanse landen, - om alles door te nemen zouden er, nu al, weken nodig zijn! -, na kennis genomen te hebben van de verslagen van de te Mondragone reeds gehouden cursussen: meer dan 70, waaronder drie voor uitsluitend bischoppen, meerdere voor uitsluitend algemene religieuze oversten; na overwogen te hebben, dat, nu al, de werkelijk niet bekrompen Villa Mondragone te klein is gebleken voor de toeloop, en reeds begonnen is met de bouw van het Centro Internazionale Pio XII, aan het meer van Albano, in het zicht van 's Pausen paleis te Castelgandolfo: 260 kamers, een kerk, een grote aula voor conferenties, een complex dat voor meerdere cursussen tegelijk ruim gelegenheid zal bieden, een onderneming gefinancierd door de mannen van de Italiaanse Katholieke Actie; en, niet het minst, dat de Paus persoonlijk een beslist uitzonderlijke belangstelling voor de Beweging toont, en zelfs nu de audiënties sterk zijn gereduceerd, geen groep van Mondragone laat weggaan zonder ze ontvangen te hebben; nu is het me een onloochenbaar feit geworden, dat de inspiratie die van Lombardi's onderneming uitgaat verbluffend sterk is. Even verbluffend sterk als het optimisme van deze priester, die, midden in het tijdperk van rooms en onrooms ‘existentialisme’, rustig neerschrijft over
zijn nieuwe internationale centrum, dat het zal zijn ‘het huis waar de zonen van God elkaar zullen ontmoeten, om zich te sterken voor de verovering der wereld voor de Heer, opdat de gemeenschap der mensen werkelijk gemeenschap van de zonen van God zal zijn, met instellingen die aan een dergelijke waardigheid beantwoorden’.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd