Streven. Jaargang 9

[p. 664]

Politiek Overzicht

Internationaal

DE driedaagse besprekingen over het Midden- en het Verre-Oosten tussen Eisenhower en Eden hebben zo niet in de praktijk dan toch in theorie vriendschappelijke overeenstemming gebracht. In een uit acht punten bestaande beginselverklaring hebben de beide staatslieden het fundamentele recht van de volkeren om hun eigen regering te kiezen vastgelegd en verklaard, dat miljoenen mensen met geweld bij de Sovjet-Unie zijn ingelijfd. Deze passage diende als antwoord op de felle aanvallen, die Kroesjtsjef zich tijdens zijn reis door Azië op het ‘Britse imperialisme’ had gepermitteerd. Beide mogendheden zullen al hun invloed aanwenden om te voorkomen, dat de pogingen van de Sovjets om de tegenstellingen in de wereld aan te wakkeren tot een verstoring van de vrede zullen leiden. Eden had, nu de oorlog om Korea beeindigd was, aangedrongen om de handelsbesprekingen met rood-China af te schaffen. Een verbod, waaraan vele koopvaarders, vooral Engelsen, zich tot niet hielden. Dulles echter was van mening, deze troef bij de zich steeds voortslepende onderhandelingen te Genève over de vrijlating van Amerikaanse gevangenen, niet uit handen te kunnen geven. Hij ging niet verder dan de concessie, dat het embargo op de handel met rood-China opnieuw zal worden bestudeerd en de eventuele mogelijkheid van een versoepeling van het embargo zal worden onderzocht. De uitkomst van de bespreking over Zuid-Arabië was niet minder schraal. Tussen Saoud-Arabië en Groot-Brittannië bestaat een geschil over de petroleumhoudende oase Buraimi, waarvan eerstgenoemd land gebruik maakt om anti-Britse propaganda onder de Arabische staten te voeren. De V. Staten die olie-oncessies in Saoud-Arabië hebben en de Arabische vorst niet willen prikkelen zijn tegenover Eden niet verder gegaan dan de verklaring: dat de in dit gebied bestaande geschillen opgelost kunnen worden door middel van vriendschappelijke besprekingen. Omtrent het Palestijnse vraagstuk verklaarden beide staatslieden, dat zij eventuele suggesties voor een noodzakelijke uitbreiding van het apparaat, waarover generaal Burns beschikt, in gunstige overweging zullen nemen. Met Frankrijk, mede-ondertekenaar van het verdrag van 1950, zal worden nagegaan welke stappen moeten worden gedaan om het hoofd te bieden aan het verhoogde oorlogsgevaar. Onmiddellijk na het bekend worden van deze afspraak heeft de Arabische Liga aan de V. Staten doen weten, dat zij zich niet gebonden acht door enigerlei besluiten door anderen genomen, waarin zij niet is gekend. Hoewel praktisch van Edens wensen niet zoveel is terechtgekomen noemde hij zijn conferentie met Eisenhower ‘de meest bemoedigende, welke ik ooit heb bijgewoond!’

Nauwelijks was de conferentie Eden-Eisenhower geëindigd of een tweede brief van Boulganin kwam af. Boulganin antwoordde, dat bilaterale verdragen best met het Handvest kunnen samengaan en dat hij bereid was het eventuele vriendschapsverdrag met de States aan te vullen met soortgelijke pacten met Groot-Brittannië, Frankrijk en andere mogendheden. Deze bereidheid is niet zonder cynisme, als men bedenkt, dat nog geen tien maanden geleden Moskou de 20-jarige vriendschapsverdragen met Groot-Brittannië en Frankrijk annuleerde. Wijselijk heeft de president besloten deze propaganda-correspondentie niet voort te zetten. De zeer vage verklaring van Eden-Eisenhower over eventuele uitbreiding van het apparaat in het midden-Oosten werd door Moskou geïnterpreteerd als plannen tot troepenzendingen, die de onafhankelijkheid en souvereiniteit van de staten in dit gebied kunnen schenden. Mocht het zover

[p. 665]

komen, dat de westelijke mogendheden aan de V.N. zouden voorstellen op te treden tegen een agressor, dan kan men nu reeds weten, dat de Sovjet-Unie gebruik zal maken in de V.N. van haar veto om dit plan te verijdelen.

Op het 20ste partijcongres te Moskou kwam duidelijk naar voren, dat Kroesjtsjef in de Sovjet-Unie de man van het ogenblik is. In een zes-urige rede betoogde de nieuwe heer en meester van Rusland, dat vreedzame coëxistentie mogelijk is met alle landen, doch dat het zaak is hen nauwlettend in het oog te houden, die de vreedzame coëxistentie saboteren.

De geest van dit partijcongres was overigens van dien aard, dat men kon zeggen: ‘Dezer dagen stierf Stalin in Moskou voor de tweede maal’. Die het hardst tegen hem van leer trok was een der vice-premiers Anastas Mikojanj Openlijk viel hij stellingen van Stalin aan. Hij verdedigde het collectieve leiderschap. Hij vond, dat er verschillende wegen naar het socialisme mogelijk zijn, zodat aan een verzoening met Tito, die van Stalins weg was afgeweken, niets in de weg hoefde te staan. Zo kan ook samenwerking met de sociaal-democratische partijen in westerse landen tot stand komen, zonder dat deze satellieten behoeven te worden. Maarschalk Tsjoekof, de ‘vriend’ van Eisenhower. liet dreigementen horen, indien de toegestoken hand niet aanvaard werd, terwijl de nieuwe ster Sjepiof nogmaals onderstreepte, dat geweldige omwentelingen als de overgang van het ene naar het andere sociale regiem niet overal volgens een en hetzelfde patroon kunnen worden uitgevoerd.

Met zijn ‘Republiekeins front’ beschikt de nieuwe regering-Mollet slechts over ongeveer 150 stemmen. Het verkreeg de investituur met behulp van andere partijen o.a. de M.R.P. en de communisten, terwijl de Poujadisten en bloc tegenstemden. Om een mogelijk ‘Volksfront’ te weren stemden de M.R.P.-ers, op negen leden na, voor het program van Mollet, omdat hij ten gerieve van de katholieken verklaard had, dat de regering als zodanig geen standpunt zou innemen bij het debat over de schoolwet, maar dat de mannen van de regering, waarvan verscheidene tevens kamerlid zijn, vrijelijk hun stem konden bepalen. Dat aan P.M.F. de portefeuille van buitenlandse zaken onthouden, maar aan Pineau gegeven werd, gold eveneens als een tegemoetkoming aan de M.R.P. Een magere concessie. Want onder de ondertekenaars van het socialistisch voorstel om de wet-Barangé in te trekken en de scheiding van Kerk en staat totaal door te voeren, bevond zich ook de naam van Guy Mollet. Vermoedelijk een slag in de lucht. Niet minder, zelfs meer dan van de 22 sinds de oorlog voorafgegane ministeries, is de grondslag van dit ministerie wankel. Van de 491 uitgebrachte geldige stemmen heeft het ministerie weliswaar de meerderheid behaald, die echter, na aftrek van die der communisten, op wier steun Mollet niet gesteld is, niet meer dan twintig bedraagt.

Zo de regering al geen ‘volksfront’ wenst, de socialistische regeringspartij in haar anti-clericalisme heeft niet geaarzeld met de communisten in zee te gaan, waar het de onderdrukking van de Kerk betreft. Beide linkse partijen hebben voorgesteld met alleen alle steun aan het bijzonder onderwijs te onthouden, maar ook degenen, die een studie-beurs van rijkswege ontvangen, te verplichten zich bij een openbare onderwijsinstelling te laten inschrijven. Bij openbare feestelijkheden moeten geestelijken geweerd worden en radio, televisie en bioscoop moeten gezuiverd worden van de godsdienstige propaganda van de roomse eredienst. De Belgische socialisten kunnen hier nog wat van leren.

In Parijs teruggekeerd stippelde de premier zijn Algerijns program uit. Van militaire maatregelen verwachtte hij geen heil. Hoofdzaak was aan een miljoen werkloze Arabieren werk te verschaffen door industrialisatie, investeringen in de landbouwsectie

[p. 666]

en grote agrarische hervormingen. De inheemse bevolking snakte naar rechtvaardigheid en gelijkheid. Dit laatste moest verwezenlijkt worden door een enkelvoudig politiek college voor de beide bevolkingsgroepen.

Een urgentie-voorstel van het ‘Volksfront’ om door de afschaffing van de wet-Barangé de schoolstrijd te openen werd met 288 tegen 279 verworpen. Een hernieuwd voorstel kelderde eveneens. Er waren voorlopig urgenter kwesties te behandelen.

In de Assemblee toonde het ‘Volksfront’ zich eveneens eensgezind in de agitatie tegen de Poujadisten. In een dertiental kiesdistricten hadden de Poujadisten hun zetels veroverd door een lijstenverbinding, die volgens een ministeriële beschikking voldeed aan de daarvoor gestelde voorwaarden, maar die volgens algemeen gevoelen een ontduiking van de kieswet was en dus ongeldig. De overige partijen wensten aan de Raad van State een uitspraak te vragen. Het ‘Volksfront’ wilde daarvan niet weten en meende dat de Assemblée zelf als souvereine rechter moest optreden. Het werd een stormachtige zitting, waarbij de eerste poujadist door een socialist vervangen werd. Een besluit, dat tengevolge zou hebben, dat er nog 6 zetels voor de socialisten, vier voor de Mendesisten en nog vier zetels aan de andere partijen, als het eerlijk toeging, zouden ten deel vallen. De Poujadisten namen dit niet. Zij gingen over tot obstructie en lieten niet na deze politieke fout der linkerzijde bij de kiezers uit te buiten.

Terwijl zich deze incidenten te Parijs afspeelden, doorstond Guy Mollet de vuurproef te Algiers. Hij was gekomen om een regeling te treffen, waarbij aan de inheemse bevolking, die tienmaal talrijker is dan de daar verblijvende 1 miljoen Franse ‘kolonisten’, gelijkstelling zal verschaft worden. De bejaarde generaal Catroux zou als opvolger van de teruggeroepen resident Soustrelle de daartoe geëigende maatregelen doorvoeren. Terwijl de Mohammedanen zich rustig hielden, hebben de Franse ‘kolonisten’ de minister-president onwaardig ontvangen. Het werd een catastrofe. Hij werd met stenen, rotte tomaten en tuinstoelen bekogeld, en moest, onder de inwerking van traangas, haastig vluchten naar de Zomerresidentie, waar zijn eerste daad was Catroux zijn ontslag te geven, en de socialistische minister Lacoste tot zijn opvolger te benoemen. De fatale ontvangst in Algiers heeft het prestige van Mollet bij de mohammedaanse bevolking aanzienlijk geschaad. Maar zijn zelfbeheersing heeft hij niet verloren. Beseffend, dat het ontslag van Catroux niet voldoende was, is hij onmiddellijk overgegaan tot het raadplegen der verschillende groeperingen, ook die der ‘kolonisten’ om tot een bevredigende oplossing te komen en een einde te maken aan de opstand der bevolking, die een groot deel van het Franse leger heeft opgeëist.

Nederland

Toen op 7 januari de beide delegaties te Genève besloten haar bijeenkomsten tijdelijk te schorsen, kon niemand vermoeden dat het uitgerekend een maand (7 februari) zou duren voordat de gedelegeerden wederom aan de vergadertafel zouden plaats nemen (7 februari). De regering-Harahap had haast om de gedeeltelijk verworven buit binnen te halen en stelde een tijdslimiet. Dit ‘misverstand’ was voor de Nederlandse regering onaanvaardbaar. Volgens haar droegen de protocollen nog geen vaststaand karakter. Zij konden nog altijd besproken en gewijzigd worden. Tevens bestond er een onverbreekbare samenhang tussen de vier punten, waarvan de Nederlandse regering geen splitsing kon aanvaarden. Moeizaam bleef de Nederlandse regering gedurende januari aandringen op ‘klaarheid’ tot een telegramwisseling tussen de ministers Luns en Anak Agung leidde tot een voortzetting van de besprekingen te Genève. Want minister Luns had zijn ‘klaarheid’ verkregen. De vier agendapunten zouden volledig in behandeling komen. De eenvoudigste wijze dit geschil op te lossen

[p. 667]

zou zijn de Indonesische N.-Guinea geïnfiltreerden uit te wisselen tegen die arrestanten, wier zaak nog niet is voor geweest. Dus Schmidt en Jungschläger zouden een aparte zaak blijven en niet door van Empel verdedigd worden, hoewel het lang verwachte visum hem eindelijk verstrekt was.

Van dit alles is niets gekomen vanwege een onoverbrugbaar geschil over de wijze, waarop in de toekomst geschillen kunnen geregeld worden. De Nederlandse regering doelde daarbij uitsluitend op financiële twistpunten. De opheffing van het Unie-Hof, dat uit 3 Nederlanders en 3 Indonesiërs bestond, zou een leemte veroorzaken bij de oplossing van eventuele geschillen. Vandaar dat de Nederlandse regering voorstelde in dergelijke gevallen zich om arbitrage te wenden tot het Internationale Gerechtshof, dat naast de paritaire commissie een 7de lid zou kunnen benoemen. De Indonesische delegatie te Genève was echter geheel afhankelijk van Djakarta, dat van geen toegeven wist. Onder voorwendsel dat haar souvereiniteit bij het aanvaarden van deze arbitrage in het gedrang zou komen, werd de Indonesische delegatie teruggeroepen (11 februari). Een gezamenlijk communiqué verklaarde, dat ‘de delegaties gestuit zijn op een op het ogenblik onoverbrugbaar gebleken verschil van inzicht omtrent de formulering van een geschillenregeling’. De reactie van de Indonesische regering kwam zonder uitstel. Binnen 24 uur hief zij eenzijdig de Nederlands-Indonesische Unie op. Een der ministers (die van voorlichting) commentarieerde deze moedwillige daad als een ‘eerste stap’, daarbij voegend, dat ‘het falen van de conferentie van Genève de Indonesische belangstelling in de uitwisseling van gevangenen heeft doen afnemen’. Bedachtzamer uitte zich minister Luns in de Tweede Kamer: ‘Indonesië schijnt thans te willen overgaan tot eenzijdige maatregelen. Of dit zijn positie internationaal goed zal doen moet worden afgewacht’.

In het vredesverdrag met Japan in 1951 te San Francisco gesloten waren de belangen van de burger-geïnterneerden door de nalatigheid der grote geallieerden vergeten. Minister Stikker was daarover met minister Yoshida een briefwisseling begonnen, die onlangs haar bekroning vond in een verdrag, waarbij de Japanse regering zich bereid heeft verklaard aan de Nederlandse regering ter beschikking te stellen 10 miljoen Amerikaanse dollar als ‘smartegeld’ wegens het ondergaan van buitensporig leed in de Japanse kampen.

Onder voorzitterschap van H.M. de Koningin is prinses Beatrix na de voltooiing van haar 18de jaar volgens de bepaling van de Grondwet als lid van de Raad van State geïnstalleerd (7 februari). ‘Ik hoop, zo sprak H.M. ‘dat uw belangstelling in de publieke zaak zal ontluiken, opbloeien en tenslotte vrucht zal dragen voor uw vermoedelijk toekomstig werk’. Het plotseling overlijden van de bekwame minister van Justitie mr. Donker was een groot verlies voor de regering en voor het land. Tot het einde van dit zittingsjaar heeft de reeds op jaren zijnde professor van Oven dit verlies aangevuld.

Bij de verdediging van de begroting van Onderwijs heeft minister Cals het niet makkelijk gehad. Het was hem een bittere teleurstelling, dat binnen enkele maanden de wind van instemming met zijn beleid tot afkeuring gekeerd was. Op meer dan 500 vragen had hij een antwoord te geven. Mevrouw Fortanier-de Wit kwam echter met een motie. De minister zag in deze motie een afkeuring van zijn beleid en daarom wenste hij omtrent haar betekenis een duidelijke uitspraak van de Kamer. Mevrouw Fortanier had het echter zo kwaad niet bedoeld: haar stond voor ogen een symbolische motie, die zij de kans niet meer kreeg toe te lichten. Het misverstand had echter geen gevolgen.

1-3-'56

K.J.D

[p. 668]

België

Indien we ons op dokterswijze over de gezondheidstoestand van de regering Van Acker moesten uitspreken, zou onze vaststelling allicht luiden, dat de crisis bij de patiënt nog niet overwonnen, zelfs veeleer wat verergerd is. De bacil van de verdeeldheid heeft nog meer om zich heen gegrepen en lijkt het hart te naderen. Maar het organisme vermocht toch nog een tegenstof af te scheiden, waarvan de uitwerking nu af te wachten valt. De bacil schuilt in de moeilijkheden rond de ziekteverzekering, de gevormde tegenstof zijn de uitvoeringsbesluiten van de wet-Collard.

Hoewel we bij het opstellen van de vorige kroniek al iets hadden horen fluisteren over een akkoord tussen regering en geneesheren, moesten we in feite wachten tot 21 februari, om het te zien verschijnen. Vanwaar die vertraging? Dhr. Van Acker moest zich practisch bij de voorwaarden van de geneesheren neerleggen. Hij trachtte zoveel mogelijk te redden o.m. wat de poliklinieken betreft, door spitsvondige formuleringen in de tekst van het akkoord te brengen, die tot verschillende interpretaties aanleiding konden geven. De dokters lieten niet zo maar met zich manoeuvreren; toch wist de Eerste-minister in zekere mate zijn doel te bereiken. Het lijdt geen twijfel, dat het akkoord in zijn geheel het standpunt van de geneesheren vertolkt en trouwens van al degenen die het Besluit Troclet hadden afgewezen. Dit laatste lijkt wel definitief van de baan. Er is geen kwestie meer van veralgemeende betalende derde, van beperking van de vrije keuze van geneesheer en verzorgingsinrichting, van aantasting van het geneeskundig beroepsgeheim, van een verstaatste eenheidscontrole, van een rechtstreekse inmenging van de minister in de aangelegenheden van de verzekeringsorganismen. Maar Van Acker wist te bereiken dat een wijziging van het huidig regime der poliklinieken practisch van een nieuw akkoord afhankelijk wordt, en een gevaarlijke controle van deze klinieken af te wenden. Zijn grootste succes echter - en de grote zwakheid van het akkoord - is, dat het de medewerking van de socialistische mutualiteit vereist en aldus aan deze laatste een soort vetorecht verleent. Dan is het weer de minister die arbitreert.... De geneesheren zullen wel niet die interpretaties willen aanvaarden die tegen de geest van de overeenkomst indruisen. Maar evenmin als zij konden gedwongen worden, zal dat met de socialistische mutualiteit het geval zijn, zodat het akkoord in de practijk misschien niet eens kan worden toegepast. Het brengt trouwens geen oplossing voor het nijpend financieel probleem. Dit alles kan tenslotte toch in de kaart van de socialisten spelen, die het failliet van het huidig stelsel wensen, om met hun formule van nationale gezondheidsdienst een kans te krijgen.

Zo zien zijzelf het echter vooralsnog niet in! Het akkoord werd onthaald op het halsstarrig verzet van vakverbond en mutualiteit, tegen de voorschriften van voorzitter Buset in. Het socialistische kamp is verdeeld en er kan wel van een gezagscrisis gesproken worden. Dhr. Buset heeft de politieke opportunistische weg gekozen. Hij rekent erop op de duur alle voordeel te halen uit het samengaan met de liberalen. Daar het echter nog te vroeg is de vruchten te plukken, is het nog te vroeg, de coalitie te ontbinden. De socialistische organisaties echter redeneren niet zo subtiel. Zij vragen een socialistische politiek en daarmee uit. Maar daardoor loopt dan het samenleven met de liberalen gevaar.

Dhr. Van Acker heeft eens te meer zijn faam als tacticus eer aangedaan, door zijn minister van Onderwijs juist op dit ogenblik de uitvoeringsbesluiten van de wet Collard m.b.t. het Middelbaar en Normaal onderwijs te laten publiceren. Die besluiten zijn niet anders dan schandalig te noemen. Van de ongeveer 100 vrije normaalscholen blijven hoogstens een vijftigtal gesubsidieerd. Het bestaan van vrije middelbare

[p. 669]

scholen in kleine centra wordt ten zeerste bedreigd: men hoopt wellicht de vrijgekomen plaatsen met officiële scholen te kunnen vullen.... Daarenboven blijven duizenden leerkrachten geheel of gedeeltelijk zonder weddetoelagen. Het schandaal is vooral dat de normen (inzake schoolbevolking, klasbevolking, lesuren) voor het officieel onderwijs veel minder streng zijn dan die, welke aan het vrij onderwijs worden opgelegd. Het doel van Van Acker-Collard is duidelijk: een hevige reactie onder de christenen verwekken, die dan weer aanleiding moet geven tot een vernieuwde solidariteit, op grond van het anticlericalisme, tussen beide regeringspartijen. Het is een feit, dat de katholieke reactie niet uitblijven kan. Misschien is het minder zeker, dat de verschillen tussen de regeringspartijen zich nog zo gemakkelijk zullen laten overbruggen.

Vergeleken met deze dubbele ontwikkeling treden de overige feiten met politieke terugslag min of meer in de schaduw, al zijn ze vaak belangrijk. Te vermelden valt, dat de toekenning van de volledige vergoeding voor de moeder thuis voor langer dan drie maanden verworpen werd, ondanks een ééndagssucces van de oppositie in de senaat. Dat men inzake gezinspolitiek ter plaatse blijft trappelen. Weinig tevreden over de actie van de Bond voor Kroostrijke Gezinnen ging oud-minister Van den Daele zo ver, er de verchristelijking van te eisen, opdat de neutraliteit niet langer de activiteit zou remmen. Dat een speciale formule van verminderde arbeidsduur werd ingevoerd in de staalsector en in de kolenmijnen. Wat deze laatste betreft, heeft de regering zich reeds tot de E.G.K.S. gewend om een tussenkomst te verkrijgen in de lasten van de arbeidsduurvermindering (700 miljoen). Wellicht tracht ze aldus voor het verlies aan egalisatiegelden, dat vanaf februari intrad, een compensatie te vinden. Dat de parlementscommissies voor grondwetsherziening hun werkzaamheden weer hebben opgenomen, zonder de C.V.P.: ze onderzoeken o.m. het keurig ontwerp van rechtsgeldige Nederlandse tekst van de Grondwet. Verder is te vermelden, dat na lange besprekingen, waarbij de heren Motz en Moureaux voor de eer bedankten, de heer Mundeleer er zich eindelijk toe heeft willen lenen, de leiding van het (al te rudimentaire) ministerie van Middenstand over te nemen; dat Brussel in de liberale schepen Cooremans een nieuwe burgemeester kreeg; dat Dhr. Van Zeeland in de senaat vervangen werd door oud-minister A.E. Janssen.

Het Nationaal Comité van de C.V.P. heeft een belangrijke verklaring gepubliceerd betreffende de kongolese politiek: tegenover de onsamenhangende maatregelen van de regering wordt hier een stel concrete objectieven voorgesteld, tot verwezenlijking van een echte Belgisch-Kongolese gemeenschap.

In Europees opzicht was Brussel vergaderplaats voor de ministers der Zes. Overeenstemming werd bereikt over een verder nastreven van de Gemeenschappelijke Markt en een Atoomorganisatie, in een nauwer kader dan de E.O.E.S., maar niet onverenigbaar ermee.

L. Deraedt