Streven. Jaargang 9

[p. 460]

Brief uit Tokio
Itirô Hatoyama, Japans Eerste Minister
door Prof. Dr. Francesco Yosio Nomura

WIE op de hoogte wil zijn van de politieke toestand in Japan, moet iets vernemen over de huidige Eerste Minister Itirô (zo schrijven wij op z'n Japans; wie het Engelse systeem volgt schrijft: Ichiro) Hatoyama. Het is niet mijn taak over zijn politieke werkzaamheden te spreken. Daarover verstrekken de dagbladen meer dan genoeg nieuws. Hier zou ik de eigen persoonlijkheid van Hatoyama en zijn gedachtenwereld willen belichten.

Om Hatoyama zelf te begrijpen is het erg nuttig zijn familie van meer nabij te leren kennen. Zowel zijn vader als zijn moeder speelden een voorname rol in het moderne Japan. Zijn vader, Kazuo Hatoyama, is geboren in 1856. Na zijn voorbereidende studies te Tokio, ging hij in 1875 naar de Verenigde Staten. Daar studeerde hij rechten aan de Columbia- en de Yale-Universiteiten. In 1880 keerde hij naar Japan terug om er professor te worden aan de Universiteit van Tokio, alwaar hij zijn doctoraat in de rechten behaalde in 1888. Hij was tevens een zeer bekwaam advocaat en werd herhaaldelijk gekozen tot parlementslid. Achtereenvolgens was hij leider van de Progressieve Partij, voorzitter van de kamer van volksvertegenwoordigers in 1896, vice-minister voor buitenlandse zaken in de regering van de Constitutionele partij. Doch reeds in 1911 trot hem een vroegtijdige dood.

De moeder van de Eerste Minister, Haruko Hatoyama, werd geboren in 1860. Na haar studies te hebben beëindigd aan de Hogere School voor Vrouwen in Tokio, huwde ze met Kazuo Hatoyama in 1881. Ze was werkzaam aan de Hogeschool waar ze haar eigen opleiding had genoten en bij het Ministerie van Opvoeding. In 1886 stichtte zij de Beroepschool voor Vrouwen (de tegenwoordige Universiteit voor Vrouwen). Ze speelde een leidende rol in vele opvoedkundige en sociale verenigingen en schreef veelgelezen boeken, o.a. ‘De taak van de vrouw’, ‘De opvoeding van mijn kinderen’, ‘Autobiografie’. Zij stierf nog voor ze het geluk had haar zoon Eerste Minister te zien.

Itirô Hatoyama groeide dus op in een bijna ideale atmosfeer. Hij was geboren in 1883 als oudste zoon (dat is de betekenis van zijn naam ‘Itirô’). Na zijn rechtsstudies aan de universiteit van Tokio werd hij advocaat. Weldra werd hij gekozen als lid van de gemeenteraad van Tokio en, later als voorzitter ervan. Hij kende immer succes bij de algemene verkiezingen en deed zich vele jaren opmerken als een zeer knap lid van de kamer der volksvertegenwoordigers. In 1927 werd hij tot hoofdsecretaris benoemd door de regering Tanaka. In 1931, in de regering van Inukai, werd hij Minister van opvoeding. Hij bleef dit, ook in de regering van Saitô, tot in 1934. Geboren politicus, was hij één der leiders van de ‘Seiyûkai’ (de Partij der Politieke Vrienden). In de jaren 1937-1938 maakte hij een reis om de wereld.

[p. 461]

Itirô Hatoyama heeft zich altijd uitgegeven als ‘liberaal’. Doch zowel de linksen als de intellectuelen over het algemeen beschouwden hem gedurende zijn ambtsperiode van Minister van Onderwijs als een ‘fascist’. Het is duidelijk dat hij altijd tegen het militarisme gekant was, doch in die dagen had hij noch de moed noch het nodige inzicht om tegen de fascistische stromingen in te gaan. Gedurende de tweede wereldoorlog bekleedde hij geen enkele leidende functie.

Na de overgave van Japan, werd hij door iedereen bschouwd als één der meest bekwame politici. Hijzelf hoopte Eerste Minister te worden. Doch juist voor zijn benoeming werd hem, totaal onverwacht, iedere politieke activiteit ontzegd door de SCAP (Suprime Commander of the Allied Powers). Kort daarop sloeg een hartaanval zijn linkerarm en zijn linkerbeen met lamheid.

Gedurende de nu volgende periode van ontgoocheling en neerslachtigheid, zocht Hatoyama troost en sterkte in het vertalen van Coudenhove-Kalergi's werk: Totaler Mensch - Totaler Staat. Men weet dat Richard Nikolaus Coudenhove-Kalergi de grondlegger is van de Paneuropese Beweging. Zijn jongere zuster, Ida Frederika Görres, is een zeer bekende katholieke schrijfster. Hun moeder, Hertogin Kituko, was een Japanse. In het voorwoord op de Japanse vertaling schrijft Richard Coudenhove-Kalergi het volgende: ‘Op elfjarige leeftijd verloor ik mijn vader. Mijn moeder zette mijn Europese opvoeding voort in Japanse geest. Tot mijn grote verwondering merkte ik hoe de diepere waarden, die haar inspireerden, totaal overeenstemden met de beste Europese tradities. Zo realiseerde ik mij weldra dat er geen verschil bestond tussen een Japans en een Europees gentleman, evenmin als er verschil bestaat tussen een Japans en een Europees gangster..... Ik ben blij dat mijn boek in het Japans verschijnt, niet alleen omdat ik me sterk verbonden voel met het volk van mijn moeder, maar ook omdat ik geloof dat Japan een grote zending heeft te vervullen: het Westen vergeet immers hoe langer hoe meer zijn traditionele waarden. In een wereld die in Oost en West is verdeeld, kan Japan eraan herinneren dat de beste en edelste mannen en vrouwen uit alle volkeren en werelddelen in dezelfde waarden geloven. God heeft ons twee middelen in de hand gegeven om de tragiek van het leven te overwinnen: heldhaftigheid en schoonheid...’.

Het is weliswaar jammer dat Itirô Hatoyama het boek van Coudenhove-Kalergi al te zeer interpreteerde vanuit zijn eigen standpunt en de katholieke achtergrond ervan niet begreep. Toch zou het een zegen zijn indien zijn politieke opvattingen en strevingen dezelfde richting als het boek zouden opgaan. Nog voor hij Eerste Minister werd, heeft Hatoyama een beweging voor jongeren in het leven geroepen ter bevordering van wederzijds begrip en zijn hele politiek staat onder het motto: ‘Revolutie door vriendschap’. Jammer genoeg is er niemand tussen de volgelingen van Hatoyama die beter de gedachten van Coudenhove-Kalergi verstaat dan de leider zelf.

Vele mensen zijn de mening toegedaan dat Hatoyama Christen is. Het is waar dat er herhaaldelijk protestantse kerkliederen weerklinken in zijn huis, dat hoog staat op een groene heuvelrug in het noord-westelijk deel van Tokio. Men beweert dat hij protestants gedoopt werd gedurende zijn college-jaren, doch nooit was hij een praktiserend Christen. Sinds zijn laatste zware ziekte echter toont hij een sterk religieus interesse. Er was een tijd dat Itirô Hatoyama en zijn vrouw beïnvloed werden door de geschriften van Gasyun Taniguti, de stichter van de Seityô no Ie, een syncretistische secte. De fundamentele opvatting van Taniguti is dat er noch ziekte noch kwaad bestaat.

[p. 462]

Kort na zijn benoeming tot Eerste Minister begaf Hatoyama zich naar het Ise-heiligdom, de meest eerbiedwaardige shintoïstische tempel. Deze tocht lokte een vinnig debat uit. Hatoyama verdedigde zich door te zeggen dat hij het Ise-heiligdom niet als Eerste Minister doch als privé-persoon had bezocht. Dit neemt echter niet weg dat hij de eerste Premier in functie was die, na de capitulatie, naar het heiligdom pelgrimeerde. Bij feestelijke gelegenheden gaat hij ook naar boeddhistische tempels en gedraagt er zich als een echt boeddhist. Meestal beweert men dat hij aldus tracht een brede sympathie te winnen. Wat er ook van zij, hij geniet een grote populariteit bij de oudere en meer conservatieve generatie.

Ik herhaal nogmaals dat Eerste Minister Hatoyama een geboren politicus is. Ook al is zijn gezondheid sedert zijn hartaanval verre van schitterend, toch blijft hij één der meest begaafde en der meest gezaghebbende staatslieden van het huidige Japan. Zijn gedachten stemmen overeen met die van de conservatieve en liberale ‘bourgeoisie’ uit de negentiende eeuw. Al is zijn religieus inzicht typisch eclectisch toch is hij werkelijk ontvankelijk voor het Christendom. Hij staat open. Meer dan de meeste staatslieden heeft hij een open blik en wordt een door en door goede, oude man.

Vele jaren geleden heeft hij zijn jongere broer, Dr Hideo Hatoyama, verloren. Deze laatste genoot een groot aanzien als rechtskundige en was professor geweest aan de Universiteit van Tokio. Mevrouw Kaoruko Hatoyama, de echtgenote van de Eerste Minister, is een zeer bekwame opvoedster. Ze heeft het erg druk als Presidente van de Universiteit voor Vrouwen van Tokio. Toch staat ze haar man ter zijde, niet alleen in het familieleven, maar evenzeer in de officiële aangelegenheden. De jongste dochter van Hatoyama is gehuwd met een musicus, die orkest-dirigent is en tevens professor aan de Akademie van Tokio. Ze wonen in het ouderlijke huis. Daarom klinkt er immer klassieke muziek in het Otawa Palace; want al is de Eerste Minister slechts een amateur, hij houdt heel veel van Mozart en Beethoven.

Aangezien ik zelf veel meer de vooruitstrevende en sociale richting in het politieke leven ben toegedaan, zou ik heel wat opvattingen van Hatoyama moeten becritiseren. Maar ik voel teveel sympathie voor hem, omdat ik zijn familie vanaf mijn jongste jaren heb gekend. Ik was uiterst blij toen Hatoyama zijn vertaling van Coudenhove-Kalergi uitgaf. Maar om de waarheid te zeggen, ik was erg ontgoocheld toen ik merkte dat hij en zijn volgelingen geen waar inzicht hadden in de gedachtenwereld van de bestrijder van het fascisme en het marxisme. Meer nog, ik ben werkelijk beangstigd voor de onwetendheid en de misverstanden op religieus gebied niet alleen bij de conservatieven maar ook bij de meer vooruitstrevende partijen.

We kunnen niet hopen Japan te redden alleen door politieke werkzaamheid. De linksen zijn zeer schrander en het communisme breidt zich nog dagelijks uit. Onlangs nog kende de ‘Chorus-Beweging’ zulk een succes bij de jongeren en de arbeiders dat zelfs de staatslieden van de oude stempel tot een beter inzicht kwamen in het belang van de muziek. Maar we kunnen ons niet tevreden stellen met de verspreiding van gezonde muziek bij het volk, indien er geen lofzang weerklinkt voor de Heer.