Streven. Jaargang 9

[p. 344]

Afrika-Kroniek
De politieke verhoudingen in Afrika
door Dr Jacques J.B.P. van Lierde

NA de eerste wereldoorlog lag de belangrijkste onrusthaard voor de wereldpolitiek in Oost-Europa en in het Midden-Oosten. Door de vereende krachten van oorlog, nationalisme en revolutie werden daar toen de Habsburgse, Russische en Turkse dynastieën ten onder gebracht.

Direct na de tweede wereldoorlog is de haard van onrust overgeslagen naar Oost-Azie, waar dezelfde krachten als de vorengenoemde de Nederlandse, Engelse en Franse gebiedsdelen grotendeels hebben geliquideerd of gewijzigd.

De wijze waarop en het tempo waarin een en ander geschiedde, vertoont echter in de beide tijdsperioden sterke verschillen.

De politieke veranderingen in Azië hebben beslist op een geheel andere manier plaats gevonden, dan die welke na de eerste wereldoorlog in enkele der grote Europese landen tot stand zijn gekomen.

Met name heeft men in Azië in mindere of meerdere mate met een zekere staatsmanscapaciteit te doen gehad, met een politieke soepelheid en met een zekere goodwill, die van de Westelijke machten uitging.

Ook in het tempo van de doorvoering der veranderingen valt er, gemeten aan de resultaten, wel een zeker verschil te constateren. In Azië heeft zich dit hervormingsproces n.l. verbazingwekkend snel voltrokken. Terwijl aan het einde van de tweede wereldoorlog nog de meeste dier landen afhankelijk van het Westen waren, had er nog geen 5 jaar later inmiddels een zodanige verandering plaats gegrepen, dat er sindsdien slechts enkele gebieden zijn overgebleven, die nog geen onafhankelijke status bezitten.

Als gevolg van dit alles blijft er nog slechts één laatste grote koloniale Europese macht over. Dat is Afrika. Maar ook in dit werelddeel stond de tijd niet stil.

Vijftig jaar geleden was de overbrugging van Afrika van de Kaap naar Cairo en van Oost naar West door een net van communicatiemiddelen en een systeem van recht en orde nog slechts een droom, een aspiratie. Heden ten dage zijn er maar weinige streken in Afrika, die niet op een of andere manier, direct of indirect met de buitenwereld zijn verbonden. Duizenden mannen en vrouwen van honderden stammen, van tientallen naties, van verschillende rassen en godsdiensten doorkruisen dit continent van Noord tot Zuid, van Oost naar West, te voet, te paard, op de fiets, per auto, trein, boot of per vliegtuig.

Dat alles brengt met zich mee dat dit werelddeel thans geen hermetisch gesloten gebied meer is, maar dat het door middel van duizenden knopen met andere werelddelen is verbonden en met name ook met die, waar de levensstandaard veel hoger ligt dan op het eigen continent.

Van zulk een levensstandaard wil men daar ook wel genieten, en waar dit niet zo maar zonder meer mogelijk is, berust de bevolking thans evenmin zonder meer in het ‘Schicksal’, maar wordt actief.

[p. 345]

Een ieder, die de economische politieke ontwikkeling der laatste jaren ietwat van nabij heeft gevolgd, weet dat die activiteit gepaard gaat met het verlopen van de politieke invloedssfeer van de Westerse grootmachten. Men denke in dit verband vooreerst aan de ontwikkeling die er heeft plaats gevonden aan de Goudkust, waar de regeringspartij van Nkroemah een algemene verkiezing is gaan houden met als inzet algehele souvereiniteit. En dit pas 8 jaar nadat de Engelse Regering het eerste beperkte aandeel in het bestuur van dat gebied aan de inboorlingen had gegeven. Men denke verder aan Kenya, waar het kabinet wordt samengesteld uit blanken, Indiërs en ‘minstens één inboorling’. Andere voorbeelden zijn Belgisch Congo, waar men bepaalde stappen doet om de inboorlingen in de blanke gemeenschap in te lijven; de Federatie van Rhodesia en Nyassaland, waar binnen enkele jaren de mening omtrent de politieke plaats van de naturel in de samenleving volkomen is omgeslagen. Zuid-Afrika is weer een ander voorbeeld. Daar is de partij van Strauss opgestaan, die zich als doel voor ogen stelt: de burgerlijke gelijkheid van de volkeren. Men denke tenslotte aan de hevige uitbarstingen van de laatste weken in Noord-Afrika en aan de tegemoetkomende houding der Fransen in vele gevallen, zoals b.v. de samenstelling van een representatieve volksvertegenwoordiging in Marokko e.d.

Deze en andere feiten getuigen van de verbluffende politieke ontwikkeling, die er de laatste jaren in Afrika plaats had, een ontwikkeling met als resultaat een in het algemeen afnemende betekenis van de Westerse macht en een toenemende zeggenschap van de inboorlingen in het gehele staatsbestel.

Om zich nu enigszins een idee te kunnen vormen van de mogelijke verdere ontwikkeling in dat continent is het goed te weten hoe de verschillende ‘Westerse’ machten tegenover de inboorlingen staan. Wanneer men daarin een juister inzicht heeft, zal het ook gemakkelijker zijn de politiek te volgen, die gevoerd zal worden in de verschillende gebiedsdelen. Een nadere uiteenzetting van de verschillende verhoudingen, die door blank tegenover zwart worden ingenomen, moge hier volgen.

Beziet men het Afrikaanse continent dan lijkt het op het eerste gezicht alsof men een soort legpuzzle voor zich heeft. Daaraan doen althans de meer dan 50 landen denken die men voor zich ziet. In werkelijkheid is deze puzzle tot een meer eenvoudige kwantiteit terug te voeren, want achter die verschillende landen staan de verschillende politieke beleidsvoeringen en deze zijn tot een 6-tal terug te brengen. Dit zijn in feite: de ‘inboorlingenpolitiek’ aan de Goudkust en in Egypte, en het politiek beleid zoals dat gevoerd wordt respectievelijk door Portugal, Frankrijk, België, Engeland en Zuid-Afrika. Onder deze landen vertoont Zuid-Afrika dit merkwaardig onderscheid tegenover de andere, dat zijn controlerende macht niet in Europa zetelt maar in hetzelfde gebied als de bevolking, die er wordt gecontroleerd.

Al deze machten hebben nu dit gemeen, dat ze een politiek beleid willen volgen dat er op gericht is om de blanke beschaving te behouden te midden van een veel grotere inboorlingenbevolking, die er in de moderne tijd in mindere of meerdere mate naar streeft om zelf een politieke macht te verkrijgen, die met die numerieke meerderheid overeenkomt.

Alleen de manier waarop die landen dit doel trachten te realiseren is verschillend. En nu zijn het juist deze verschillend aangewende middelen, die van zo groot belang zijn voor een goed begrip van datgene wat er zich in Afrika afspeelt. Die uiteenlopende beleidsrichtingen, die dus vooral op het behoud van

[p. 346]

de Europese beschaving zijn afgestemd, zijn in principe als volgt weer te geven:

1.	De zelfregering, zoals die door de Engelsen wordt toegestaan.
2.	Het partnership-systeem, dat de Engelsen bijvoorbeeld volgen in de Federatie van Rhodesia en Nyassaland.
3.	De assimilatie-politiek van de Portugesen, Fransen en Belgen.
4.	De apartheidspolitiek in Zuid-Afrika, ontworpen door Malan en thans voortgezet door Strijdom.

Gaat men deze onderscheidingen nog wat nauwkeuriger bezien, dan blijkt dat in wezen hierin nog een dieper onderscheid aan de dag treedt.

Naar gelang men n.l. als criterium van die verdere onderscheiding aanlegt een al of niet integreren van blank en zwart, blijkt dat men in Afrika met 2 tegenover elkaar staande methoden te maken heeft; en wel enerzijds met die welke in hoofdzaak of uitsluitend op integratie is gericht, dat is op het aanvaarden van een vermenging der verschillende bevolkingsafstammingen, en anderzijds met een politiek, die in hoofdzaak of uitsluitend naar differentiatie streeft, dat is dus naar een scheiding van de bevolkingsafstammingen.

De integratiepolitiek nu wordt gevolgd door Portugal, Frankrijk en België; Engeland en Zuid-Afrika daarentegen hangen de differentiatiepolitiek aan. Zij, die de integratiepolitiek volgen, willen dus vóór alles ook de Europese beschaving behouden, maar vinden dat het er over het algemeen weinig toe doet hoe dit in beginsel zal gebeuren. Dit betekent, dat zij er dus geen bezwaar tegen hebben dat die beschaving niet enkel en alleen door blanken wordt gedragen. Een voorbeeld hiervan vinden we bij de Portugesen. Zij vinden goed dat ook niet-blanken de Europese beschaving bevorderen in hun kolonies: Angola en Mozambique.... mits echter de niet-blanken daartoe bekwaam zijn. Zolang dat niet het geval is, d.w.z. zolang ze nog primitief en heiden zijn, worden ze zoveel mogelijk ‘apart’ gehouden door de blanken. Maar wanneer ze zich ontwikkelen, geestelijk geassimileerd zijn, Portugees kunnen lezen en schrijven, in zekere zin aan de eisen van een beschaafd persoon voldoen en het heidendom hebben verlaten en Christenen, dat is hier Katholiek, zijn geworden, dan staat er hun niets meer in de weg om ‘Portugees burger’ te worden en als zodanig door de Portugezen te worden behandeld. Met behulp van die mensen hoopt men dan verder tezamen met de ‘Europese Portugezen’ de door dezen gebrachte beschaving te handhaven en verder uit te bouwen.

Ook de Fransen accepteren in principe deze integratiepolitiek. Ook zij willen met de inboorlingen samenwerken en deze een woordje laten meespreken in de beleidsvoering.... mits er voor gezorgd wordt dat de Franse beschaving behouden blijft. De Fransen geloven in een ‘way of life’, in een taal en in een cultuur, die zij graag op anderen willen overdragen, onverschillig wat ras of kleur betreft. Men wil dit dan wel op de typisch Franse manier, dat is langs individualistische weg, maar dat doet er minder toe, zolang men de beginselen van de ‘égalité en liberté’ maar voor ogen houdt en dus integratie als de juiste weg ziet.

De integratie-politiek van de Belgen heeft een heel eigen karakter. Het politiek medezeggenschap heeft niet tot doel van de inlanders ‘Belgische burgers’ te maken, maar is gericht op de verwezenlijking van een Belgisch-Congolese Gemeenschap. Deze gemeenschap wordt zeer voorzichtig uitgebouwd dank zij de ‘immatriculatie’. Deze immatriculatie was aanvankelijk vrij pover van in-

[p. 347]

houd. Doch geleidelijk worden er meer politieke en civiele rechten aan verbonden, binnen het kader van de Belgisch-Congolese Gemeenschap en in samenwerking met de reeds bestaande élite.

De politieke ontwikkeling van Belgisch-Congo is bijgevolg nog in volle groeiperiode. Daarom is het onmogelijk haar in een wel omschreven en definitieve terminologie vast te leggen.

Het zijn dus de Portugesen, Fransen en Belgen, die in principe in Afrika de ‘integratie-ideologie’ huldigen. Een en ander heeft natuurlijk ook gevolgen op het verder te voeren politiek beleid. Met name is een dezer consequenties, dat het onder dergelijke omstandigheden - waarbij er naar gestreefd wordt om door het geven van burgerrechten aan sommige inboorlingen de Europese beschaving te bevestigen - ook niet zonder meer denkbaar is om aan de daar wonende mensen volledig zelf-bestuur te geven. Hoe dichtbij of veraf die koloniën dan ook geografisch van het moederland verwijderd zijn, zij blijven er een constitutioneel deel van vormen, wat betekent, dat de oorspronkelijke inwoners ook actuele of politieke burgers zijn van de er heersende Europese machten. Dergelijke burgers kan men niet zonder meer loslaten van het moederland. Dit is dan ook een van de diepste oorzaken van de thans heersende moeilijkheden in de Franse Noord-Afrikaanse koloniën. De houding van de Fransen ten opzichte van de inboorlingen is zoals hierboven geschetst en het zal duidelijk zijn dat de Fransen hen niet volledig kunnen loslaten.

De andere groep is, zoals reeds gezegd, die, welke de differentiatiepolitiek aanhangt, dat is dus een zodanig beleid, dat geen afstammingsvermenging mag plaats vinden. Deze ideologie wordt in zekere zin gehuldigd door de Engelsen en wordt in haar uiterste consequentie door de Zuid-Afrikanen toegepast.

Dit betekent dus dat in beginsel de Engelsen en Zuid-Afrikanen aan de in hun gebied ressorterende inboorlingen zeker niet dezelfde burgerrechten zullen verlenen als die, welke ze zelf bezitten. Dit verklaart dat men in die bepaalde gebieden de inboorlingen veel gemakkelijker van het moederland of van de controlerende macht zal kunnen loslaten om hen een apart leven te laten leiden.

Weliswaar wordt ook in de Engelse gebieden het ‘trusteeship’ geaccepteerd voor de inboorlingen en zal men ook daar trachten om de ‘Europese overheersing’ zo lang mogelijk te bevestigen; maar dit zal niet worden gedaan door afstammingsvermenging. Zij zullen eerder het Europese beschavingswerk laten voor wat het is, dan dat ze tezamen met die inboorlingen de beschaving verder zouden willen doorvoeren.

Deze differentiatie, maar dan in veel sterkere mate, wordt ook door de Zuid-Afrikanen gehuldigd. Op die manier hoopt daar de blanke zijn bestaan en beschaving in zijn eigen gebied te beveiligen. Aan de naturel tracht men daarnaast plaats en ruimte te geven voor de ontwikkeling en bevrediging van de politieke en economische zelfstandigheid waarop hij recht heeft. Door die apartheid, die dus niet alleen op het sociale terrein ligt maar veeleer algemeen is, hoopt men dan de Europese beschaving te handhaven in die voor de blanken bestemde gebieden in het ‘beloved country’.

Zo is thans de politieke achtergrond op het Afrikaanse continent.

Er is weliswaar verscheidenheid in die politiek te constateren zoals we zagen, maar er is aan de andere kant toch ook een zekere uniformiteit merkbaar. Die uniformiteit nu ligt hoofdzakelijk in het doel dat men er overal nastreeft, dat is: in het behoud van de Europese beschaving.

[p. 348]

De verscheidenheid ligt in de middelen, die worden aangewend om dit doel te kunnen bereiken.

Waar dit zo is, dat is, waar het verschil meer in het accent ligt dan in het beginsel zelve, dus meer in de middelen dan in het doel, daar moet ook een gemeenschappelijke basis gevonden kunnen worden om tot een zekere samenwerking te komen. En samenwerking is nodig tussen de grote Europese machten aldaar, want alléén daardoor kan de Europese beschaving uiteindelijk in Afrika worden gered en alléén zo zal men dan ook tegelijkertijd met zo min mogelijk stoornissen mede kunnen bijdragen tot de realisering van wat op den duur onvermijdelijk komen moet, dat is de verwezenlijking van de industrialisatie en de politieke autonomie onder de niet-blanken.

Wanneer de betreffende machten geneigd zijn om over deze vraagstukken niet enkel met hun ‘bloeddruk’ te rekenen maar het redelijke verstand te raadplegen, dan kan in eerste instantie door middel van samenwerking iets worden bereikt en het uiteindelijk succes voor alle betrokkenen ook worden verzekerd, wanneer men op diezelfde ‘coöperatieve weg’ van samenwerking tussen ‘Westerse machten’ enerzijds en ‘inboorlingen’ anderzijds blijft voortgaan. Door gemeenschappelijk overleg, onderling begrip en samenwerking zal veel leed kunnen voorkomen worden en veel wat foutief was worden hersteld tot het welzijn van allen, zowel Europeanen als inboorlingen.