Streven. Jaargang 9

[p. 275]

Politiek Overzicht

Internationaal

HET heeft het kabinet-Faure bij de uitvoering van de afspraken met de Marokkanen te Aix-les-Bains aan doortastendheid en medewerking ontbroken. Ben Joessef bleef op Madagascar, de ‘Troonraad’ werd niet gevormd. Eerst nadat de kwade geest van Arafa, zijn protocol-chef El Hajoui, gevlucht was, ondertekende de sultan van Marokko een acte van afstand, waarbij hij het gezag overdroeg aan een verre neef en vertrok ‘voor onbepaalde tijd’ uit Rabat, zijn residentie. Sinds is de gewapende verzetsbeweging, vooral aan de grens bij Spaans-Marokko herleefd, uit ‘scepticisme en wanhoop’ over de onvervulde beloften van Frankrijk, doch geleid door een Algerijns-Marokkaans opperbevel, dat strijdt ‘voor de bevrijding van Noord-Afrika van de buitenlandse indringer’. Deze frontaanval zou, naar de mening van generaal Billotte wel te weerstaan zijn. Gevaarlijker voor de plannen der regering was de houding van de nieuwe resident-generaal in Marokko, Boyer de la Tour, die in openlijk conflict lag met de regering over de vraag, of eerst de orde moest hersteld zijn dan wel of door politieke wijzigingen met name de instelling van de ‘Troonraad’, de rust zou wederkeren. De Gaullisten in de regering werkten hun minister-president Faure op alle mogelijke manieren tegen en gingen zelfs zover aan president Coty voor te stellen een ‘comité de salut public’ te vormen. Coty wimpelde dit af, omdat alleen de Assemblée het recht heeft een minister te ontslaan. Daarop ontsloeg Faure vier Gaullistische ministers, waaronder de lastige generaal König, minister van defensie, die vervangen werd door generaal Billotte. In de Assemblée hield Faure een urenlange brillante rede, waarin hij aantoonde dat er slechts te kiezen viel tussen geweld en concessies. Hierbij kon hij rekenen op de trouw van de radicale minister Pinay, op de M.R.F. onder Teitgen, tegen Bidault in, en op de socialisten, die in een motie het Marokkaanse plan onderschreven, maar de vertraging van de uitvoering streng afkeurden. Dit laatste was voor Faure onaanvaardbaar. Om een zeer ongelegen crisis te vermijden trok op zijn verzoek de socialistische fractie het tweede deel van haar motie terug. Bovendien werd het socialistisch verwijt spoedig achterhaald door de instelling van de Troonraad, die belast is met het uitoefenen van de prerogatieven van ‘zijne Cherifijnse Majesteit’. Er zijn vier leden. De 108-jarige grootvizier El Mokri, traditionalist en dus aanhanger van Frankrijk, Si Bekkai, extreem-nationalist en vurig voorstander van Ben Joessef en twee gematigd-nationalisten Sbihi en Si Tahar Ouasson. De Troonraad had als eerste taak de formateur te benoemen van een kabinet, dat representatief is voor alle stromingen in Marokko. Aangewezen werd de voormalige pasja van Fez. Ben Slimane, die tot de gematigde onafhankelijken behoort. De formateur had het niet makkelijk. Volgens de afspraak van Aix-les-Bains zou de ‘Troonraad’ uit drie leden bestaan. De Franse regering maakte er vier van, hetgeen voor de machtigste partij, de Istiqlal, reden was om haar medewerking aan een ‘representieve’ regering te weigeren. Ook de machtige pasja van Marrakesj, El Glaoui nam - nadat Ben Joessef, die hij als Fransgezinde eertijds mee had helpen verdrijven, op Franse bodem geland was - zijn draai en verklaarde zich voor het herstel van Joessef in Marokko.

Ook internationaal heeft de kwestie-Algerije een minder gunstig aanzien gekregen. De Arabische Liga meende deze zaak aan de V.N. te moeten voorleggen en zij slaagde er in met 28 tegen 27 stemmen dit onderwerp op de agenda der V.N. geplaatst te krijgen. De gedelegeerde van Frankrijk in de V.N., minister Pinay, protesteerde uit

[p. 276]

alle macht tegen deze beslissing. Zij is in flagrante strijd met het Handvest en een verraad aan de geest, die leidde tot het in het leven roepen van de V.N. waarvan een der bepalingen is, dat zij zich strikt zullen onthouden van inmenging in binnenlandse zaken der verbondenen. Algerije nu is sedert 1947 juridisch en staatkundig een onderdeel van Frankrijk. Faure riep bij wijze van protest de Franse delegatie uit de V.N. terug, zij het niet definitief. Hij was verbolgen op Moskou, dat altijd graag vuurtje stookt en zich glimlachend verontschuldigde met het voorwendsel, dat het slechts ‘morele steun had willen geven voor het streven naar nationale bevrijding’. Tot straf is het bezoek van Kamerleden aan Moskou uitgesteld. Groter ergernis gaven de Nato-Ieden IJsland, dat zich van stemming onthield en Griekenland, dat vóór plaatsing op de agenda had gestemd, niet zozeer uit kwalijkgezindheid tegen Frankrijk als wel om Engeland dwars te zitten. In de Assemblée beweerde Faure, dat tegen Frankrijk een grote samenzwering was georganiseerd, die op diplomatiek niveau (V.N.) en door gewelddaden zich te buiten ging. Nochtans ontmoette hij in de Assemblée meer tegenstand over Algerije dan over zijn nieuwe koers in Marokko. De socialisten voelden niets voor een integratie van Algiers, en stelden een motie van wantrouwen voor: ‘alleen een politiek met nieuwe methoden en nieuwe doeleinden kan de rust herstellen’.

De nog niet duidelijk omschreven ‘integratie’ gaat in ieder geval minder ver dan de assimilatie-gedachte van 1947, hoewel er ook stemmen opgaan voor het vormen van een federatie, desnoods volgens Brits voorbeeld. Na een driedaags debat over allerlei moties stelde de regering de vertrouwenskwestie. Krachtens nieuwe beschikking was voor de eerste maal de stemming bij volmacht afgeschaft en moest elke afgevaardigde zijn stembriefje persoonlijk inleveren. De regering behaalde een meerderheid van 54 stemmen (308-254). Het was geen zuivere stemming. De regering kan geen duidelijk omschreven plan voorleggen, maar slechts in grote lijnen een voorlopig program van hervormingen op allerlei gebied. Dat zij zich niettemin handhaafde, had zij te danken aan het dringend beroep op de Assemblée om geen crisis te veroorzaken terwijl de Saarkwestie op het spel en de Conferentie van Genève voor de deur stond. In afwijking van de stemming over Marokko stemden thans de socialisten tegen de regering, die haar behoud te danken heeft aan radicaal-socialisten, onafhankelijken en de M.R.P., van welke Bidault zelfs vóór stemde, zij het ‘met lood in de schoenen’. Edgar Faure achtte de tijd gekomen om de wispelturige Assemblée te ontbinden door nieuwe verkiezingen begin December voor te stellen, hoewel de daarvoor aangewezen tijd Juni 1956 is. Hij baseerde zijn voorstel op de overweging, dat ‘zeer belangrijke en buitengewoon ernstige beslissingen genomen moeten worden, welke gedurende een lange periode van invloed zullen zijn op het politieke leven van ons land en zelfs op ons nationale leven in zijn geheel’.

Voor de Franse regering en tevens voor de vele ‘Europeërs’ was de uitslag van het referendum over het Europees Statuut in het Saargebied een grote teleurstelling. Ontsproten aan het brein van Mendès-France en niet zolang geleden nog door Adenauer en Faure bevestigd als zijnde een integrerend deel van de Europese politiek en van Frans-Duitse samenwerking, werd het 23 October door de kiezers met twee derde meerderheid verworpen. Vanaf zijn ziekbed had de Duitse kanselier de Saarlanders aangespoord het Statuut niet te verwerpen. Van Franse zijde was aangevoerd, dat een verwerping niet anders kon betekenen dan een handhaving van het Franse protectoraat. Maar de drie Duitsgezinde partijen: liberalen, socialisten en C.D.U. trokken zich hiervan niets aan (‘De Franse uitbuiters moeten naar de duivel gejaagd worden’) en stelden het voor, alsof de verwerping van het Statuut een ‘Heimkehr’ naar het ‘grosse Vaterland’ betekende. Tegen het verloop van dit refe-

[p. 277]

rendum, is, volgens de Belgische voorzitter van de Saarcommissie, Fernand Dehouse, niets in te brengen: ‘het is er eerlijk en correct toegegaan’.

Op dezelfde dag (23 October) beleefde Frankrijk een tweede teleurstelling. Niettegenstaande Bao Dai de premier van Z.-Vietnam afgezet had, ging het door de laatstgenoemde uitgeschreven referendum door: of Bao Dai als staatshoofd zal gehandhaafd blijven of Ngo Dinh Diem als zodanig zou worden gekozen. Deze won het pleit glansrijk. Meer dan 95% der stemmen werden op de premier uitgebracht, die nu als eerste president van de Republiek zal optreden.

Het eertijds beruchte ‘kruitvat’ is van de Balkan naar het midden-oosten verplaatst. Daar heeft generaal Burns, voorzitter van de Bestandscommissie, handen vol werk gehad om de telkens uitspattende vonken - de grensincidenten tussen Israël en Egypte - te doven. Dulles stelde aan de partijen een formeel verdrag voor om elke gewelddadige poging tot grenswijziging te verhinderen en de grenzen bij onderling overleg definitief vast te stellen. Hij was bereid aan Israël een lening te verstrekken om de 500.000 Arabische vluchtelingen uit Palestina schadeloos te kunnen stellen. Dit vredelievend plan viel in Egypte niet in goede aarde. Nasser, ontevreden over de beperkte wapenrantsoenen, waarvan Israël er, naar zijn mening, meer kreeg dan zijn land, aanvaardde het aanbod van Praag om in de achterstand van leveranties te voorzien. Zo kwam het ‘neutrale’ midden-oosten in het vaarwater van de Sovjet-Unie. Dit succes vergulde de pil, die Moskou van Teheran te slikken had gekregen. Iran immers heeft zich aanqesloten bij het Turks-Iraks verdrag, waaraan reeds Pakistan en Engeland deelnamen, zodat, in verwijderd verband met de Nato, ten zuiden van de Sovjet-Unie een aaneensluitende reeks van onderling verbonden naties ontstaan is, die zich verplicht hebben elkaar bij te staan tegen agressie. Met dat al voelde zich Israël nog meer bedreigd, toen Syrië en Egypte een verdrag sloten - dat voorafging aan een defensief verbond tussen Egypte en Saoudi-Arabië en gevolgd zal worden door een verbond van Syrië en Libanon - waarbij bepaald werd, dat een gewapende aanval op een van beiden zal beschouwd worden als een aanval op beide landen.

Nederland

Van grote betekenis was het officiële bezoek, dat H.M. Koningin Juliana einde October aan de overzeese gebiedsdelen in de west heeft gebracht. Niet zozeer omdat het voor de eerste maal in onze geschiedenis was, dat het hoofd van staat zich persoonlijk op de hoogte ging stellen van de gezindheid der medeburgers overzee, maar vooral, omdat, zoals H.M. het in de Statenvergadering te Willemstad uitsprak: ‘dit bezoek als de bezegeling was van een volledig autonoom en gelijkwaardig in Rijksverband samengaan met Suriname en de Antillen en het oude Nederland, uit vrije wil’. Het waren zware, vermoeiende weken voor de Koningin, die zich niet gespaard heeft. Teruggekeerd mag Zij er groot op gaan, dat Haar bezoek aan ‘de West’ een goodwill gekweekt heeft, die de banden met het Oranjehuis en daardoor ook met Nederland inniger hebben aangehaald.

De algemene beraadslagingen van de Tweede Kamer heeft de minister-president besloten met een uitvoerig antwoord op de vele kwesties, die ter sprake waren gebracht Tegenover prof. Romme, die aangedrongen had om in plaats van algemene loonronden de arbeider in de winst te doen delen en om wettelijk de bezitsvorming te regelen, antwoordde hij, dat voor het laatste de tijd nog niet rijp was. En wat het eerste betreft, opende de intussen verruimde vacantietoeslag en andere secundaire

[p. 278]

arbeidsvoorwaarden de mogelijkheid in de richting van de heer Romme te gaan. Ernstig waarschuwde de minister-president voor de mogelijkheid van een conjunctuuromslag, waarop men zich moet voorbereiden. Wat de woningnood betrof - het zwakste punt in de gehele situatie van het land - stond hij niet onwelwillend tegenover het idee van een ‘Nationale Bouwraad’, gelanceerd door het Kamerlid Andriessen. Deze Raad zou, naast vertegenwoordigers van de regering, bestaan uit architecten, fabrikanten en andere in deze zaak betrokkenen. De overheid wilde echter vrij blijven in het al of niet inroepen van die adviezen.

Ook op het Congres van de K.V.P. te Utrecht, waaraan meer dan 5000 leden deelnamen, was staatsvijand nr 1 - het gebrek aan woningen - het onderwerp van ernstige bespreking. Ir Kraaijvanger gaf 13 middelen aan, waardoor de woningnood kon worden ingelopen door het jaarlijks bouwen van 80.000 woningen. Het hoofddoel van het Congres was echter: een politieke wapenschouw voor de verkiezingen van 1956. Het was de voorzitter van de katholieke Tweede Kamer-fractie, prof. Romme, wel toevertrouwd een exposé te geven van de politieke verhoudingen, inzonderheid van de onvermijdelijke samenwerking met de P. v. d. A. Het was niet altijd makkelijk de niet altijd logische sprongen van haar leider, Ir Vos, te volgen. In de vuurvaste Drees had hij meer vertrouwen. Hij rekende af met de uitgeholde tegenstelling conservatief-progressief, verheugde zich in de terugkeer van de heer Welter en de zijnen tot de eenheid, betreurde de halsstarrigheid van de Werkgemeenschap in de P. v. d. A. en besloot met de stelling, dat de eigen katholieke weg de beste is voor het land. De goede stemming van dit Congres werd nog verhoogd door het tegelijk bekend worden van het gewichtige besluit van Rome om tot splitsing der 5 bisdommen over te gaan. Het nieuwe bisdom Groningen zal de provincies Groningen, Friesland, Drente alsmede de N. Oostpolder omvatten, het nieuwe bisdom Rotterdam Zuid-Holland, terwijl heel Zeeland onder Breda komt.

Hoewel het nieuwe ministerie-Harahap in Indonesië gedurende de korte tijd van haar regering, - zij is immers voornemens na afloop der verkiezingen af te treden - naar overleg met de Nederlandse regering, naar herziening van financiële en economische bepalingen streeft, en haar minister van buitenlandse zaken Anak Agung overleg wil plegen over de middelen om tot een betere verhouding tussen beide landen te komen, is het er niet beter op geworden door het voornaamste geschilpunt, N.-Guinea, op de agenda van de V.N. te laten plaatsen.

In de agenda-commissie der V.N. beweerde de Indonesische afgevaardigde, dat zulks de verstandhouding zou bevorderen, terwijl de Nederlandse afgevaardigde, mr C. Schurmann het tegendeel betoogde. Bovendien wees hij er op, dat Nederlands Nieuw-Guinea bij de soevereiniteitsoverdracht in 1949 uitdrukkelijk uitgezonderd was en dat de bewoners van N.-Guinea de plechtige belofte van de Nederlandse regering gekregen hadden, te zijner tijd over hun eigen toekomst te kunnen beslissen. De argumentatie had niet de verdiende uitwerking. De commissie besloot met 7 tegen 5 stemmen - de V. Staten en China onthielden zich - de kwestie der behandeling aan de V.N.-vergadering aan te bevelen. ‘Een spijtige en tragische vergissing’, zei minister Luns, toen door de Algemene Vergadering der V.N. dit punt werd overgenomen.

De uitslag der verkiezingen voor het parlement komt in Indonesië druppelsgewijze binnen. Behaalden aanvankelijk de partij van Sukarno (P.N.I.) en de communisten (P.K.I.) een geweldige voorsprong, de uitslag van de buitengewesten was meer geruststellend voor hen, die hun vertrouwen op de Masjumi hebben gesteld. Einde October was de stand ruim 7½ millioen voor de P.N.I.; ruim 7 millioen voor de Masjumi; ruim 6 millioen voor de van de Masjumi afgescheiden Ulama en tegen de

[p. 279]

millioen voor de communisten. Deze vormen volgens de cijfers, afgezien van rood China, de grootste communistische partij in Azië.

1-11-'55

K.J.D.

België

Waar we vorige maand twee grote gevaren voor de regering Van Acker meenden te bespeuren in de syndicale eisen betreffende de arbeidsduur en het nieuwe besluit Troclet inzake de ziekteverzekering, is de regering op het einde van de maand October althans het gevaar van een ruim sociaal conflict kunnen ontgaan. Ze kwam nochtans zelf slechts zeer laat tussenbeide: enkele dagen vóór de stakingsaanzeggingen van A.B.V.V. en A.C.V. zouden van kracht worden. Een eerste bemiddelingspoging, op de Nationale Bank, waar de gedachte aan een expertencommissie het eerst voorgedragen werd, was mislukt, daar de vakbonden, A.C.V. op kop, niet tevreden waren met een onderzoek per sector naar de mogelijkheden tot invoering van de vijfdagenweek, maar een onderzoek met het oog op de concrete doorvoering eisten. Dit was door de patroons niet aanvaard. Toen de regering op 27 October nieuwe besprekingen inrichtte, duurde het twee volle dagen vóór een accoord werd bereikt, dat practisch op een toegeving vanwege de patroons neerkwam: 45-uren-week in de kolenmijnen, in de banken; vanaf 1-12-55 in non-ferro-metalen: vanaf 1-2-56 in de staalnijverheid; 46½ uren vanaf 15-12 in de stikstofnijverheid. Dit echter mits onderzoek naar de voorwaarden door een expertencommissie, en mits mogelijkheid tot herziening van het accoord in geval van negatief besluit van de commissie. Wat is de draagwijdte van dit accoord? Het acute sociale conflict is vermeden, dat de regering voor ernstige moeilijkheden zou hebben geplaatst. De werkgevers hebben blijkbaar de onmiddellijke staking gevreesd en een laatste poging gedaan om tijd te winnen. Of het hen veel zal baten, is te betwijfelen. En tevens is een ernstig probleem voor de nationale economie geschapen: de concurrentiepositie van België op de uitvoermarkt, reeds lastig, wordt opnieuw verzwaard. Er valt te rekenen met een minimum-kostprijsverhoging van 3%. De Eerste-Minister deed een oproep tot het land, opdat de economie succesvol de nieuwe aanpassing zou te boven komen. Maar wat, is de bange vraag van de economisten, zal gebeuren wanneer de hoogconjunctuur een einde neemt?

Het probleem van de ziekteverzekering is volop aan 't broeien. Minister Troclet zag zich zelf verplicht, bij rondschrijven de uitvoering van z'n besluit te schorsen, terwijl de liberale ministers op aandringen van hun groepen van de ministerraad een nieuw onderzoek van het vraagstuk bekwamen. De regering nam contact met de geneesheren, wellicht om hen hun verzet tegen de ‘betalende derde’ te doen staken en de grote lijnen van het besluit te redden. Volgens sommigen zou de minister desnoods de ‘betalende derde’ opgeven. Toch voeren intussen de socialisten een hevige campagne voor de toepassing van het besluit in zijn geheel. Ook is het wellicht om het verzet der artsen tegen de ‘betalende derde’ te ontwapenen, dat dhr Troclet aan de apothekers (die het stelsel aanvaard hadden van af het begin) een check heeft overhandigd voor het bedrag der hun sinds acht maanden verschuldigde sommen (250 millioen!), met de belofte een dergelijk uitstel van betaling in de toekomst wettelijk te voorkomen.

Van de werkzaamheden der commissie die een herverdeling van de kinderbijslagen bestudeert, is uitgelekt, dat een differentiëring naar de leeftijd, zou worden ingevoerd. Er zou echter een strekking bestaan, de differenciëring volgens de rangorde van het kind te laten ophouden na het vierde kind, en de premie voor de moeder thuis als afzonderlijke premie af te schaffen. Dit heeft een hevig protest verwekt vanwege de Bond der Kroostrijke Gezinnen die tegen 20 November een protestdag aankondigt.

[p. 280]

Kortom, het is in een warm klimaat dat de parlementaire werkzaamheden zullen hernemen, op 8 November. Bijna alle begrotingen zijn rondgedeeld en de commissies zijn reeds herbegonnen. De aandacht is vooral gegaan naar de Rijksbegroting voor 1956 die werd ingediend op 84 milliard voor de gewone en 11 milliard voor de buitengewone dienst, zegge samen 5 milliard lager dan in 1955. Het is waar, dat dhr Liebaert het voordeel geniet van belastinginkomsten die de ramingen (voor de eerste 8 maanden van 1955) met 3 milliard overschrijden, en dat hij trouwens ook de vruchten plukt van de belastingverhogingen. Maar nog laat de juiste voorstelling van de begroting te wensen over, waar de buitengewone begroting b.v. geen melding draagt van de 2,5 milliard van het Wegenfonds. En een analyse van de gewone dienst onthult, dat de socialistische ministers hun uitgavenpolitiek voortzetten: de gewone staatsuitgaven zijn t.o.v. 1954 met ruim 6 milliard gestegen!

Wat het Wegenfonds betreft, de eerste lening werd in een recordtempo onderschreven, ondanks een vurige tegenactie van de Leuvense studenten en het C.V.D. nabij staande kringen. Tegen een populair plan als het wegenfonds was die actie trouwens vooraf tot mislukking gedoemd. Intussen komt er geen schot in het C.V.D. en men kan zich niet geheel van de indruk ontdoen dat de spanning tussen patroons en werknemers er niet vreemd aan is, temeer daar de opvatting heerst dat de regering én in de zaak van de verhoogde sociale lasten én in die van minimumloon en arbeidsduur door de ‘kapitalisten’ gered werd. Wellicht zal de C.V.D.-actie zich in ruime mate naar het door de bisschoppen opgerichte werk ‘School en Gezin’, tot financiering van het vrij onderwijs, oriënteren. En in de scholen én in de gezinnen van de personeelsleden zijn moeilijkheden gerezen ingevolge de niet-betaling van de toelagen op basis van de wet-Collard, die op de wettelijke datum 1 Augustus 1955 niet uitvoerbaar bleek. Dhr Collard heeft een eerste voorschot voor begin November aangekondigd. Maar het zou wel kunnen zijn, dat het C.V.D. nieuw koren op de molen krijgt: in zijn eerste artikel na zijn herstel kondigde Max Buset, voorzitter van de B.S.P., de indiening van de andere schoolontwerpen aan.... Velen hebben hierin een poging gezien, het anti-clericaal cement tussen liberalen en socialisten te versterken, om de verwijdering op grond van de sociaal-economische politiek tegen te gaan.

Op twee partijraden behandelde de C.V.P. de Vlaams-Waalse verhoudingen en het repressieprobleem. In sommige kringen werden de stellingen van die partij terzake fel becritiseerd: er werd inderdaad een - volgens die kringen niet meer nodig geachte - inventaris van de grieven gevraagd (misschien zullen de resultaten van het Harmel-centrum, waarvan de werkzaamheden zijn afgesloten, hier dienstig zijn); terwijl anderzijds de partijleiding zeer reticent bleek te staan tegenover de door Vlaamse sprekers vrij algemeen gevraagde gedeeltelijke amnestie.

Wat België's internationale positie betreft, dient vooral het resultaat van de Benelux-vergadering te Brussel onderstreept: Nederland zal de Belgische eis bij de E.O.E.S. steunen, tot wijziging van het referentiejaar (thans 1948, wat België vergeleken met de andere landen fel benadeelt) voor de bepaling van de vrijmakingen. De voorstanders van een verenigd Europa hebben zich rond Jean Monnet, oud-voorzitter van de E.G.K.S., in een actie-comité geschaard. De voorzitters van de socialistische, liberale en christelijke volkspartij maken er deel van uit, alsook de voorzitter van het A.C.V. en dhr Renard van het A.B.V.V. Dhr Spaak blijft zich op opgemerkte wijze voor Europa inzetten, onlangs nog te Straatsburg, waar hij de mogelijkheid van een Europese atoomgemeenschap vooropzette. Dit probleem verdient de volle aandacht, waar dhr Ryckmans op de U.N.O. België's behoefte aan atoomkracht erkende.

L. Deraedt