Streven. Jaargang 9

[p. 165]

Litteraire kroniek
Breedvelds nieuwste roman ‘Hall en Hefferley’
door Dr J. Van Heugten S.J.

LANGZAMERHAND heeft Walter Breedveld een heel oeuvre op zijn naam staan. Hij publiceert geregeld romans die behoorlijk afzet vinden, maar in de meer officiële litteratuur telt hij nog nauwelijks mee. Toen zijn, naar ik meen, tweede roman verscheen, Gerda Göppertz, hoopte zijn uitgever dat ‘Gerda Göppertz in de Nederlandse Litteratuur een figuur van grote bekendheid zou worden’. Dit is niet gebeurd. Romanfiguren leven niet lang. Slechts enkele uitverkorenen is een lang leven en grote bekendheid beschoren. Toch geniet één figuur uit Breedvelds vroeger werk, althans in Katholieke kringen, een grote en gunstige bekendheid, Hexspoor. Met deze lijvige roman liet Breedveld ineens al zijn vroegere werk ver achter zich en schiep een romanfiguur van formaat.

Breedveld debuteerde met ‘De avond van Rogier de Kortenaer’ en bewees daarmee een goed verteller te zijn. Ook Gerda Göppertz was een zeer leesbaar boek zonder dat het echter bij de lezer een ingekerfde herinnering naliet. Dit geschiedde met Hexspoor. Ik geloof niet dat wie dit boek met de nodige aandacht las, de dominerende figuur van de oude Hexspoor spoedig vergeten zal. Hier beschreef de auteur een merkwaardig psychologisch conflict van een bejaard en volkomen rechtschapen mens die door huiselijke krenking en verdrukking in een liefdesverhouding raakt met een kantoorjuffrouw. Er speelt nog een gerechtszaak doorheen die Hexspoor in de gevangenis brengt. Het verwarde zielsconflict van deze rechtgeaarde en goede mens is het hoofdthema van de roman en Breedvelds talent heeft hiermee een hoogtepunt bereikt. Zulk een personage ten voeten uit in al zijn eenvoud en genuanceerdheid gestalte te geven lukt niet elk romanschrijver. Het boek heeft nog al zwakke momenten. Zo zijn de meeste bijfiguren niet uit de grondverf gekomen. Hexspoors vrouw en zijn zoon-onderwijzer, die de anti-Hexspoor-partij vertegenwoordigen, doen zelfs vrij caricaturaal aan. Ook is de diefstal en het nachtelijk fiet-songeluk van Hexspoors kantoorgeliefde een wat willekeurige en weinig aannemelijke vondst om een tragische verwikkeling mogelijk te maken. Een bijzonder geoefend en ervaren romanschrijver zou dergelijke feilen vermeden en deze grove oneffenheden glad gestreken hebben. Dergelijke oneffenheden verraden nog te zeer, wat ik zou willen noemen, de amateur-romanschrijver, die het vak nog niet volkomen meester is.

Hexspoor had nog de volle belangstelling toen Breedveld weer een nieuw boek lanceerde, ‘Sandra’, dat niet de hoogte bereikte van zijn voorganger. Het conflict dat deze roman, in casu, de hoofdfiguur, Sandra, beheerst, is te persoonlijk, te moeilijk aanvoel- en aanvaardbaar om volledig interesse te wekken.

[p. 166]

Ten gevolge van bepaalde huwelijkspractijken harer ouders meent Sandra eigenlijk geen recht op het leven te hebben. Dit drukt een stempel op geheel haar levensstemming en levenshouding tot zij in de Katholieke leer - van huis uit is zij godsdienstloos - een zekere bevrijding vindt.

Bijna alle verhalen en romans die Breedveld tot nu toe schreef - ik heb ze niet alle genoemd, - spelen zich af in de omgeving van de Brabantse hoofdstad. Dit geeft zijn oeuvre gemakkelijk de schijn van slechts regionaal werk te zijn en tot aan Hexspoor was het dit ook. Hexspoor echter is een roman op hoger dan regionaal niveau; deze figuur kon in elke streek of omgeving, in stad of dorp leven zonder dat dit aan zijn wezen iets zou veranderd hebben. De dorpssfeer doet aan zijn eigenlijke tragedie niets af, het is louter toeval dat hij in een Maasdorp woont en een bankbetrekking in 's Hertogenbosch heeft.

Wat Breedvelds boeken verder verhindert buiten Katholieke kringen druk gelezen te worden is hun strenge katholiciteit. Niet alleen sfeer en stemming zijner verhalen zijn katholiek overeenkomstig de omgeving waarin zij zich afspelen, Breedveld haalt ook graag typisch katholieke problemen binnen in de opzet en de verwikkeling van het gebeuren dat hij beschrijft. Zo is het besef van zijn zonde en van zijn ontrouw aan God en Kerk een voortdurende foltering voor Hexspoor en eerst in de gevangenis breekt het licht van genade en berouw door en keert hij oprecht tot God terug.

In zijn nieuwste roman ‘Hall en Hefferley’ heeft Breedveld zich van alle locale kleur en gebondenheid losgemaakt en een fantazieland gekozen als operatieterrein zijner personages. Het doet aanvankelijk wat vreemd en onwerkelijk aan al die heel of half Engelse namen te lezen, onder wie het verhaal zich afspeelt, Hall en Hefferley, Malcorde, Auckland, Grise etc. en zich een streek te moeten voorstellen, in welker omgeving de witte bergen liggen, een toevluchtsoord voor misdadigers en uitgestotenen. Zo speelt de roman ongeveer in een niemandsland en moet de lezer afzien van alle plaatselijke sfeer en voorstelling. Dit is ongetwijfeld een nadeel, waardoor van een sterk middel tot overtuiging en illusie wordt afgezien. Een sprookje, een gelijkenis kan dit middel ontberen, omdat hier opzettelijk van de werkelijkheid wordt afgeweken; een roman, althans een hedendaagse roman echter is naar zijn wezen werkelijkheidsverbeelding. Breedveld heeft blijkbaar eens radicaal met het Bossche landschap willen breken en al zijn kracht in het conflict zelf willen leggen.

Dit is hem in hoge mate gelukt. Het boek staat minstens op gelijke hoogte als Hexspoor en stemt er in zoverre mee overeen als ook in Hall en Hefferley het innerlijk proces, de innerlijke tragedie van een reeds bejaard en volkomen goed en eerlijk mens beschreven wordt. De kracht van de auteur ligt wel bijzonder in het vorm en gestalte geven aan een of ander zielsconflict van mensen, die, reeds op leeftijd, het leven ernstig nemen, uitmunten in opofferende goedheid en als ongemerkt in onzegbare nood raken, waaruit zij nauwelijks een uitweg vinden. Zo was het met Hexspoor, zo is het ook met Hall. Hall, de dominerende figuur in de roman, wordt namelijk mede-directeur in een uitgebreid fabrieksconcern. Ongeveer gelijktijdig treedt de eerste directeur en patroon der onderneming in het huwelijk met een louche figuur van een vrouw, die bijzondere genegenheid voor Hall toont en voortdurend zijn gezelschap zoekt. Dit wordt op den duur Halls ondergang. Als Hall weigert de hartstocht der vrouw tegemoet te komen, beschuldigt zij hem bij haar man en Hall wordt ontslagen. Nu volgt de psychische neergang van de ontslagene; hij raakt gekrenkt in zijn

[p. 167]

geest, in zijn psychische vermogens en komt er, ondanks zich zelf, toe zijn vroegere patroon neer te schieten. Een tijd lang weet hij zich na de moord schuil te houden en de politie te ontvluchten, tot hij, in het nauw gedreven en zich met wapens verdedigend, wordt neergeschoten door Hefferley, zijn boezemvriend, die hij in de eerste wereldoorlog uit een dreigend levensgevaar gered had.

Dit tragische geval is met groot talent uitgesponnen tot een ongewoon boeiend relaas. De groeiende innerlijke verbijstering van de nobele en zeer vrome mens Hall, die de haat tegen zijn vroegere patroon niet meer aan kan en, voorvoelend dat hij hem zal vermoorden, tot God bidt om redding, is treffend en overtuigend beschreven. Hij versombert en vereenzaamt in zijn gezin, waar de materiële nood zijn intrede doet en zijn vrouw het heft in handen neemt, vervalt in een staat van onvrijwillige haat en gaat dingen doen, die niet stroken met zijn wezenlijke edele aard. Na de moord zal hij, de vrome Christen, zelfmoord plegen om zijn kinderen de schande te besparen van een aan de strop gehangen vader. Hij leeft nu op de rand van persoonlijke bewustheid. Helder ziet hij het gevaar dat hem dreigt van de politie, maar innerlijk, naar binnen is alles duisternis en verbijstering.

Zo treft hem het revolverschot van zijn vriend, de politie-inspecteur, die hem achtervolgen moet en in de verwarring van het ogenblik zelf niet weet, waarom hij hem neerschiet. Is het omdat hij gevaarlijk was voor anderen of om hem voor zelfmoord te behoeden?

Een mysterieuze, boosaardige figuur, een wezen dat mysterieuzer wordt naarmate men haar beter leert kennen, is de fatale vrouw uit de roman, Margarete, de echtgenote van de patroon. De omgang dezer vrouw met Hall, met wie zij vaak op reis gaat ter verwezenlijking harer philantropische bedoelingen met de arbeiders, behoort tot de best geslaagde momenten in de roman. De eerlijke, goedgelovige Hall ziet het gevaar niet dat hem van die zijde dreigt. Heel haar optreden en verschijnen is sfinxachtig, erop gericht Hall in te spinnen, tot de noodlottige ontknoping volgt. Meer dan in zijn vroegere romans heeft Breedveld hier werk gemaakt van de karakterizering en individualizering der bijfiguren. Auckland, Grise, Malcorde zijn, ondanks hun wat gezochte en kunstmatige namen, zeer acceptabele personages, die in persoonlijke contouren naar voren treden. De onmiddellijke omgeving van Hall blijft helaas! te nevelig en weinig omlijnd. Hoe zou de roman gewonnen hebben, wanneer Halls gezin, zijn vrouw en vier kinderen, in levende helderheid en nabijheid voor ons stonden en het geheel kleur en achtergrond verleend hadden. Van zijn oudste dochter bijvoorbeeld weten we alleen dat zij Gwendolyn heet. Halls vrouw is goed en bezorgd en vooruitziend en wordt prikkelbaar in haar bekommernis om het gezinsonderhoud, doch wordt geen bloeiende werkelijkheid. Te meer wordt dit gemis gevoeld omdat een goed deel van het verhaal zich afspeelt in Halls woning.

Dan zijn er nog een pastoor, die Halls raadsman is, en het echtpaar Hefferley. Ook dezen treden met een te algemeen signalement, te weinig in persoonlijke genuanceerdheid op. Breedveld is doorgaans gelukkiger en sterker in het opzetten en uitwerken van een fijn gesponnen verwikkeling dan in het ten leven wekken en tot een gevoelde werkelijkheid maken van de spelers in het plot, in het bijzonder de spelers van het tweede plan. De hoofdfiguur, in dit geval Hall, heeft zozeer zijn aandacht dat de bijpersonen enigszins verwaarloosd worden. Ik heb de indruk dat de lectuur van Graham Greene niet zonder uitwerking is geweest op Breedveld. Het conflict Hall, die het stuur kwijt raakt in wat hem

[p. 168]

het naast aan het hart ligt, zijn plicht tegenover God, en die in normale toestand geen mens zou krenken en de gedachte aan zelfmoord met huivering zou afwijzen, lijkt mij opvallend Graham-Greeneachtig. Scoby in The Heart of the Matter bidt in de Mis in het besef zijner onwaardigheid ongeveer op gelijke wijze als Hall, wanneer deze voelt niet meer te kunnen weerstaan aan zijn haatplannen.

De schrijver Walter Breedveld heeft met Hall en Hefferley een merkwaardig menselijk geval, een inderdaad mogelijk conflict aangedurfd en op treffende wijze verbeeld. Het allerlaatste en alleruiterste omtrent zijn verbeelde figuren weet ook een romanschrijver zelf niet en zo moeten wij wel instemmen met de woorden van pastoor Ingwood: ‘het is heel vreemd dat bij Francis Hall de gedachte is opgekomen zich zelf te doden. Zijn vrees voor de strop moet wel heel groot geweest zijn of hij was in een toestand gekomen dat hij niet meer wist wat hij deed’. Tot Hefferley, die een gebroken leven tegemoet gaat, omdat hij de nobelste der mensen en zijn beste vriend heeft neergeschoten, zegt de pastoor: ‘de kogel, die Hall in het hart gedrongen is, heeft u zelf in de ziel geraakt’. En zo eindigt dit mooie, tragische boek, het gaafste, dat Breedveld schreef.