|
| |
| |
| |
Radio-omroep als democratisering van de luxe
door Jan Boon
Adm. Directeur-Generaal van het N.I.R.
HET kan gebeuren dat gij het gewone huis van een middenstander binnentreedt terwijl iedereen die daar woont met zijn kleinere of grotere werkzaamheden bezig is, en gij stelt het opvallende vast dat de radio aanstaat waaruit Beethovenmuziek het huis binnenstroomt. Gij hoort op zeker ogenblik de mooi gestyleerde stem van de omroepster in schier volmaakt en edelklinkend Nederlands zeggen dat dit de 5e Symfonie, de zogenaamde noodlotssymfonie van Beethoven was, in de vertolking van het New Yorkse N.B.C. Symphonie-orkest onder directie van Arturo Toscanini. Het was ongeveer het triomfantelijk einde van deze symfonie der symfonieën, met de fiere melodische drieklankenfiguur.
Gij hadt daar dus kunnen horen het diepst verborgen leed, de woedende toorn, de eenzame mijmering en de verbijsterende kracht van de overwinnende man, de grootheid van de strijdende man, het obsederend klopmotief, het noodlotsthema en de innig zangerige coda. In het gewone huis van de middenstander.
En nu klinkt daarna, in de huiskamer waar gij een bezoek brengt, gedempt - want men heeft voor u twee knoppen van het radio-apparaat zacht naar links gedraaid - het betoverend fascinerend begin van een Passacaglia van Bach, en dan de ernstige en lieflijke canzone in D-moll. Het is hemels troostvol - en onderwijl wordt gesproken over de kleine zorgen, het pensioen van de zelfstandige arbeider, de compensatiekas en de fiscus.
En wanneer gij deze gewone woning verlaat hoort gij dat de stem van goud en fluweel van de lyrische sopraan Victoria de Los Angeles de huiskamer binnenvalt.
Op een Zaterdagavond had het kunnen gebeuren dat gij neerzat in het huis van een vermoeide dagloner, die van opera houdt. Het is opvallend hoe de dramatiek van het hart in bel canto en opera zowel hogere als lagere treden van de samenleving boeit, en in dat huis van de dagloner weerklinken nu, door de relaisverbinding van Monte Carlo, in het muziekdrama Tosca van Puccini drie der schoonste stemmen van Europa: Renata Tebaldi, Giacinto Prandelli en Guiseppe Taddei, en een
| |
| |
orkest onder uiterst bevoegde leiding. Ja, de meest weergaloze stemmen van Europa en de Verenigde Staten kunt gij horen in de grote radiouitzendingen: Maria Meneghini Callas, Renata Tebaldi, Victoria de Los Angeles, Marian Anderson, Lauri Volpi, Richard Lewis, Peter Pears, Wolfgang Windgassen, Elisabeth Schwarzkopf, Wilma Lipp, Irmgard Seefried, Suzanne Danco, Mario del Monaco, Leonard Warren, en anderen, ja en nog heel wat anderen.
Het is mij gebeurd dat ik voor de koffie bij een vriend was en dat wij toch even ons gesprek onderbraken om ons te verzinken in de verhevenheid van het Concerto in la mineur van Schumann. Het kan gebeuren dat gij uw werk voortzet terwijl Ann het treurlied en wiegelied voor de krankzinnige Tom zingt in het muzikaal meesterwerk van onze eeuw: The Rake's Progress van de Beethoven van nu, Igor Strawinsky.
Tussen elf en twaalf op een Februari-Zondagmorgen met nevel en ijs hebt gij verzocht dat men zou zwijgen want daar klonk de Missa Solemnis van Beethoven onder directie van Franz André.
Gij zult na het lezen van een radioprogramma met een kleine moeite van uw rechterhand in de veertien dagen vóór Pasen de vijf oratoria horen die Bach wijdde aan het lijden van Christus en wat de Mattheus-Passie en de Johannes-Passie betreft kunt gij eerst nog kiezen tussen vertolkingen in Antwerpen, Amsterdam, Parijs, Londen, Nancy, Wenen om volgens uw wens de naar uw verwachting hoogste vertolking te beluisteren.
Het merkwaardige is nu juist dat dit alles onmerkwaardig is geworden.
Ik heb nog Shakespeare vergeten, Molière, Calderon, Anouilh, Claudel, de Montherlant, 20 auteurs van eigen land, de dichters, de humoristen, de liedjes, de gezangen en getijden; uit alle vertolkingen werd een keuze gedaan, er werd gekozen en nog eens gekozen. En het wordt aangeboden, geïsoleerd van elk ander geruis, van elke parasiet, van elk klein auditief gebrek - aan Mijnheer Iedereen, aan Elckerlyc, aan Alleman.
De stralendste meesterwerken door het menselijk genie uitgedrukt in muziek, de hoogste en zuiverste vertolking ervan, en dat alles in het huis van alleman, geschift uit de landen van dit continent en van overzee; dit ontvangt en hoort men thuis door een kristal en de gloeilamp die electronen uitslingert, d.w.z. door het radio-apparaat, tengevolge van de vinding en verbinding van atomen, electronen en protonen.
Duizendmaal meer dan wat de Bourgondische vorsten voor de prijs van schepen goud en honderd opdrachten aan de meest vereerde kunstenaars en vertolkende meesters konden bereiken in hun hoven van
| |
| |
Brussel en Dijon; dan wat Keizer Maximiliaan kon ondernemen voor de bekendmaking van het kunstvermogen van Orlando Lassus; dan wat de Franse koningen met hun kunstbescherming te Versailles realiseerden en Frederik de Grote of een of andere hertog tijdens het leven van Johan Sebastian Bach, - duizend maal meer, en dit in elk huis nu binnenvloeiend. Jaarlijks circa 300 symfonieconcerten, nagenoeg 200 kamermuziekconcerten, 2 tot 300 concerten van lichte muziek, 100 klavierrecitals, 100 vioolrecitals en verder clavecimbel, cello, cithers en guitaren en ook nog 50 luisterspelen, een 20 tal zangdrama's en operetten. Men betaalt daarvoor in België 38 centiemen per dag, men noemt dit de luisterbijdrage. Men klaagt over de hoge prijs en vraagt zich af wat met al dat geld wordt gedaan.
Zo leeft de kleine man, de gewone man, evenals de verfijnden, de aristocraten, het grove gezin en het beschaafd gezin, temidden van een schoonheid waaraan men gewoon is geworden; zo is het gebruik van de radio geworden de democratisering van de luxe.
Een auteur zegt: Ik zie wat gij niet ziet, een dichter sprak: ik hoor wat gij niet hoort. Ik voeg er bij: een stroom van schoonheid is door de radiotechniek en de culturele beoefening van de radio-omroep in ons bereik gekomen. Ons werk, onze rust, ons huis zij zijn omweven door hartroerende melodieën, een bestendig ruisende acoustiek, wij horen het en horen het niet meer. De echtgenoot slurpt zijn koffie, vermaant zijn zoon vóór het naar school gaan, de huisvrouw strijkt, kookt het eten in de schemer of geniet al zwijgend enige rust, men leest, kibbelt, schrijft zijn brieven, bidt wat, speelt whist, schaak of wat anders, altijd onder een lichtgeweven klankdecor en bij een melodie. Muziekje op de achtergrond, sfeer scheppen, moeiteloos bevredigd worden. Zo verlopen nu de uren van het leven, 's morgens bij het ontbijt een vrij simplistisch dagblad met nieuws en commentaar, een feuilleton, enige foto's en enige beeldverhalen. Maar zeven maal in de loop van de dag ontvangt Mijnheer Iedereen in de huiskamer, op zijn bureau of in zijn stamcafé, min of meer stemmig, het ultra geraffineerde wereldnieuws van de radio-omroep. Ik wil met ‘ultra-geraffineerd wereldnieuws’ zeggen dat het in een gecondenseerde vorm, in een gecristalliseerde tekst, kort, snel, scherp en juist de wereldberichten voorleest met de onbewogen stem van een man die, deel uitmakend van een équipe, voor u, en dat het om u dit beknopte nieuws volledig, nauwkeurig, met de laatste nuance en de laatste kleine maar welsprekende bijzonderheid te bieden, tienmaal meer middelen heeft gebruikt dan het gedrukte dagblad.
Het dagblad beschikt voor het opstellen van zijn nieuwsmededelingen en beschouwingen, over de uittreksels van de wereldagentschappen
| |
| |
aangeboden door het nationaal Belga-agentschap, met belangrijke uittreksels van Reuter en Agence France Presse. Sommige redacties beschikken zelf ook over de berichten in Amerikaanse stijl van United Press of van Associated Press. De redactie van het gedrukte dagblad krijgt commentaren of een brief ter publicatie van haar berichtgevers te Londen, Parijs, Amsterdam en Leopoldstad, soms ook uit New York of Washington, soms ook uit Rome. De redactie van het gedrukte dagblad leest enige buitenlandse dagbladen en vindt daarin aanvullende en zelfs preciserende bijzonderheden. Deze redactie heeft telefoon, ontvangt expressebrieven en maakt zelfs ook gebruik van de telegraaf en de telexdienst. Dit is alles; men brengt het bijeen, doet een keuze, geeft er de vorm aan, voegt er commentaren bij tegen elf uur of middernacht.
De radionieuwsdienst beschikt over dat alles, en dan zo snel dat hij 's ochtends te 7 u., 's middags te 13 u., in de vooravond te 17 u., 's avonds te 19 u., in de late avond te 22 u. en te 23 u. en soms nog eens even vóór middernacht met deze gegevens een scherpe, etsachtige weergave van de wereldgebeurtenissen kan geven. Maar de radionieuwsdienst beschikt dan ook over een overgelijkelijk hulpmiddel: monitoring, beluistering van de aether, het spectrum; de berichten gaan op korte of ultrakorte golven, soms op middelbare golven, van de ene wereldstad naar de andere en de luisterdienst van de radio registreert deze berichten, legt ze onmiddellijk de redactie voor, terwijl de redactie van het dagblad er nog enige uren op zal moeten wachten.
Uit een berg van nieuws wordt de radiojournalist wijs, heeft veel meer bijzonderheden, weet het laatste, weet hoe het staatkundig drama zich intussen ontwikkelde. Zeven maal per dag komt het uw huis en uw oor binnen, het ongeveer volmaakte nieuws, uit een verbazende verscheidenheid van bronnen. Als men ergens over de grote gegevens beschikt om de waarheid te kennen en te formuleren, dan daar in de Nieuwsberichten. Grote veroveraars, zoals Napoleon die de pers tot wereldkroniek ontwikkelde, en machtige diplomaten, hebben nagestreefd wat het radionieuws thans honderdmaal nauwkeuriger en vollediger aanbiedt aan alleman.
Ik maak met u een kleine omweg. Men heeft de vrees zien wijken dat de nieuwsberichtendienst van de radio-omroep de dagbladpers zou schaden, verzwakken of verdrijven. Men neemt nu aan, geloof ik, dat de nieuwsberichtendienst van de radio-omroep de gebeurtenissen bekend maakt, de betekenis ervan mededeelt, in het ware licht stelt en doet begrijpen, terwijl het dagblad de nadere bijzonderheden en omstandigheden vermeldt en er de aantrekkelijke anecdotische geschiedenis bijvoegt. Doeltreffende, actuele nieuwsberichtenlezing maakt nu
| |
| |
deel uit van de zending van de radio-omroep. Voorlichting met betrekking tot de dagelijkse belangrijke gebeurtenissen op nationaal en internationaal gebied voorziet in een dringende behoefte van de hedendaagse gecompliceerde menselijke samenleving. Maar krantenlezend en naar de radio luisterend publiek zijn geen twee verschillende groepen maar dezelfde. De oude methode van nieuwsberichtengeving en de nieuwe, het dagblad zonder papier, hebben eigen doel en sfeer. En stellig is de aanvoer van het radionieuws een gave en ook hier weer betekent dat een luxe die aangeboden wordt aan een aantal dat niet te tellen is.
Ik legde de nadruk op de vervolmaking van het bericht, de verfijning in de informatie welke de nieuwsberichtendienst van de radio-omroep schenkt. De omstandigheid dat de omroep-uitzendingen op andere wijze de massa bereiken dan de openbaarmaking door middel van de drukpers, heeft nóg een consequentie. De wijze waarop het door de uitzending gesproken woord ontvangen wordt, is een geheel andere dan de kennisname langs b.v. de dagbladpers. Als gij u rekenschap geeft van de wijze waarop de radio-omroep de huiskamer als het ware binnenvalt dan zult gij erkennen dat hier veel intensiever, men zou kunnen zeggen: met een maat van overweldiging, beslag op het leven wordt gelegd, dan door de pers. De omroep bezit de eigenschap dat hij zich als het ware van het leven meester maakt, veel krasser dan de demonstratie op de publieke straat, die wij kennen uit optochten en massabetogingen, veel krachtiger en aangrijpender dan in de film. De omroep trekt dwars door het familieleven heen, door het leven van de dag.
En nu het luisterspel, het toneel voor blinden, alle zielsbewegingen in de steeds nieuwe vlijmscherpe nuances der menselijke stem, weergegeven door micro's die een wonder zijn van gevoeligheid.
Wie tegenwoordig een geluidloze zwartwitfilm terugziet wordt diep geschokt door de macht van uitdrukking op de aangezichten van spelers en speelsters, en krijgt ontzag voor de hevigheid van zielsuitdrukking. De vroegere filmacteur beschikte slechts over zijn gelaat, zijn beweging, het rhythme en het beeldende in deze beweging, om zijn zieledrama te vertolken. Daardoor was die uitdrukking zo intens en zo geschakeerd.
Zo gaat het ook met het luisterspel: alles alleen met de menselijke stem weergegeven in een micro die de uiterste gevoeligheid geeft aan die stem. Maar inderdaad alles, ik wil zeggen, het gehele hart, het ganse gemoed, de gehele geest, de volle ziel, in de stem, die heel ons wezen in trilling brengt, zonder het oog. En wij die luisteren: de grote en diepe verhalen horend van de menselijke hartslag in zovele epopeeën, in zovele episoden. Ten tijde toen Molière en de mime Monsieur Lebureau
| |
| |
voor de vorsten speelden, of de grote acteurs te Moscou, Wenen, Parijs, Berlijn, optraden voor genodigd publiek, gold dit slechts een elite. En thans horen wij acteurs en actrices van dezelfde kwaliteiten en met glorievolle namen optreden voor alleman. Welk een democratisering van de luxe!
Ik zou lang kunnen voortgaan en altijd met hetzelfde refrein.
Alles wordt voor u te voren geschift door bevoegde directeuren, programma-opstellers en auditiecommissies, teneinde u slechts het beste te bieden, en hoge kwaliteit: de Plechtige Hoogmis die werd uitgekozen voor de uitzending op Zondagmorgen wordt uitgevoerd door een der beste kerkkoren, of in elk geval door een voldoend hoogstaand koor - de vioolspeler, de cellist, de vocale solist, de lezer, de voordrager, de omroeper, de radio-acteur, de dramatische regisseur, de koordirigent, de orkestdirigent, zij zijn gekozen en geschift onder de besten, voor u - als er liturgische muziek moet worden uitgezonden zal het zeer goede zijn: uit de abdij waar men het best zingt of van de beroemdste Schola Cantorum, de meest bevoegden op dit gebied hebben vooraf gekozen. En als u iets niet bevalt, dan ligt het in uw macht en wilskracht, te kiezen op tweehonderd golflengten elders, te zoeken in de aether naar wat uw verlangen het best bevredigt. Geen koning heeft ooit groter macht naar eigen keuze kunnen uitoefenen.
Vooraleer de orkestmuziek van een radio-omroep uit een studio met schier volmaakte techniek naar u wordt doorgezonden, heeft de musicus-modulator, half technicus en half musicus, de partituur leren kennen, de repetities bijgewoond, de micro's met angstige zorg geplaatst en herplaatst, een ‘balans’ uitgevoerd zoals men in het radiojargon zegt om het evenwicht der volumen en harmonieën vast te stellen. Vooraleer de menselijke stem van een omroeper of van een zangeres naar de aether gaat om binnen te vallen in de ruimte van uw huis, werd zij gekeurd, in evenwicht gebracht, en de musicus-modulator, werkzaam tussen de studio met de zangeres en uw ontvangapparaat, heeft haar getemperd of versterkt.
Het is het beginsel in de radio-omroep dat alles wat geproduceerd wordt in de studio's eerst gezift, geschift en veredeld moet worden vóór het langs micro, versterker, kabel en antenne op de draaggolf naar het trillend kristal in uw ontvangapparaat wordt gezonden.
Mijn ontleding en conclusies komen ten slotte hierop neer dat wij behoren tot een verwend geslacht dat teveel in onbewustheid handelt; want anders zouden wij verbaasd en verrukt zijn over het goede en het grote dat de radio-omroep ons voor altijd heeft gebracht.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd